Rolnictwo od zarania dziejów uzależnione było od przyrody. Nie mogłoby ono bez niej funkcjonować, bo właśnie w oparciu o środowisko naturalne powstało. Człowiek w miarę obserwacji cyklów i zjawisk przyrody, uczył się wykorzystywać je do zaspokajania własnych potrzeb, a z czasem także przekształcać otoczenie, by lepiej nadawało się do celów rolniczych. Jednak mimo ogromnego skoku ewolucyjnego, jaki dokonał się od prehistorii do współczesności, podstawy nie uległy zmianie. Wysokość i jakość plonów lub zbiorów wciąż zależy od ilości opadów i jakości gleb, miejsca połowów ryb nadal wskazuje natura, chów zwierząt, nawet mogących dostosować się do prawie każdego środowiska świń, wciąż wymaga odpowiednich warunków.
I. Ukształtowanie powierzchni
Ukształtowanie powierzchni jest jednym z głównych czynników decyzyjnych wpływających na zagospodarowanie rolnicze danego obszaru. Dla rolnictwa najbardziej dogodna rzeźba terenu to obszary nizinne, równinne, faliste i pagórkowate o niedużych różnicach wysokości względnej, a także stoki o niewielkim nachyleniu. Takie ukształtowanie terenu zapewnia ochronę przed erozją gleb wietrzną oraz wodną, gwarantuje zachowanie wilgoci a także przeciwdziała spływowi powierzchniowemu wód opadowych. Ułatwia to także pełne i efektywniejsze zagospodarowanie obszarów uprawnych oraz pomaga w prowadzeniu zbiorów.
W Polsce wybitnie rolniczym ukształtowaniem terenu charakteryzują się Żuławy Wiślane. Obszar ten jest aluwialną równiną holoceńską, nisko położoną i płaską. Najwyższy punkt Żuław ma 11 metrów nad poziomem morza (okolice Gniewa), a najniższy 1,8 metrów poniżej poziomu morza (Raczki Elbląskie). Depresja obejmuje około 30% tego regionu, co jest efektem działalności człowieka, jaką było osuszanie Żuław. Region ten jest prawie bezleśny, większość jego obszarów obejmują pola uprawne (około 85%) oraz łąki i pastwiska, na których prowadzi się intensywny chów bydła mlecznego.
Nizinny krajobraz Polski, który obejmuje aż 91% powierzchni kraju, niewątpliwie sprzyja rozwojowi rolnictwa.
II. Wysokość nad poziomem morza
Wysokość nad poziomem morza ma istotny wpływ na klimat regionu. Zależą od niej temperatura powietrza atmosferycznego, ciśnienie atmosferyczne oraz ilość opadów. Im większa wysokość, tym większa ilość opadów oraz niższe temperatura i ciśnienie.
Duża wysokość nad poziomem morza jest dla rozwoju rolnictwa czynnikiem niekorzystnym. Za przykład można podać polskie Sudety, Karpaty i Tatry, w których nie dość, że ukształtowanie terenu nie sprzyja rozwojowi rolnictwa, to na dodatek panuje tam najkrótszy okres wegetacji roślin. Niekorzystne ukształtowanie terenu sprawia, że także największa ilość opadów w Polsce negatywnie oddziałuje na rolnictwo oparte na uprawach.
III. Jakość gleb
Jakość gleb to jeden z najistotniejszych czynników decydujących o możliwościach rozwoju rolnictwa na danym obszarze. Powodem tego jest fakt, że właśnie ona dostarcza roślinom składniki pokarmowe i wodę. Od ich żyzności, a także poziomu zanieczyszczenia i degradacji, zależy wielkość i jakość zbiorów uprawianych roślin oraz chów zwierząt.
Przykładem w dużym stopniu odwzorowującym warunki rozwoju polskiego rolnictwa pod względem jakości gleb, jest Pojezierze Wielkopolskie. Podobnie, jak w całym kraju, na obszarze tym występują przeważnie mało żyzne gleby bielicowe i płowe. Jednak w granicach Pojezierza Wielkopolskiego znajdują się także żyzne mady i czarne ziemie. Generalnie jednak gleby w regionie tym są słabej jakości. Mimo to dzięki wysokiej kulturze rolnej, należą do obszaru intensywnej uprawy zbóż.
Pod względem jakości gleb Polska nie może poszczycić się dobrymi warunkami dla rozwoju rolnictwa. Według skali bonitacyjnej gleb naszego kraju, tylko 3,3% to gleby bardzo dobrej jakości zaś 23,3% to gleby dobre. Natomiast aż 33,6% klasyfikuje się jako gleby złe (11,9%) i słabe (22,7%). 39,8% to gleby średniej jakości.
IV. Charakterystyczne cechy sprzyjające rozwojowi rolnictwa
Jedną z cech sprzyjających rozwojowi rolnictwa w Polsce jest odpowiednie nasłonecznienie. Jest ono na tyle duże, że nie wpływa negatywnie na proces fotosyntezy roślin. Kolejnym korzystnym czynnikiem jest stosunkowo długi okres wegetacyjny roślin, który wynosi od 180 dni w Sudetach i Tatrach do 220 dni na Nizinie Śląskiej.
V. Charakterystyczne cechy hamujące rozwój rolnictwa
W Polsce dla rozwoju rolnictwa bardzo niekorzystna jest pogoda. Występowanie czterech pór roku ze swymi skrajnie zróżnicowanymi stanami pogody jest poważnym utrudnieniem. Problemami z tym związane są częste klęski żywiołowe: dewastujące uprawy powodzie i gradobicia, a także silne wiatry i nawałnice, susze oraz przymrozki.
VI. Stosunki wodne
Stosunki wodne to inaczej hydrosfera. W Polsce raczej sprzyja ona rozwojowi rolnictwa, chociaż są znaczące obszary, na których sytuacja ta jest odmienna. Problemy związane z hydrosferą to:
- zbyt mała ilość opadów atmosferycznych
- zaleganie piasków na powierzchni, które znacząco obniża zdolność retencyjną wód opadowych
- deficyt wód na obszarach pozbawionych lasów, o zmniejszonej zdolności retencyjnej
- nadmiar wód występujący w dolinach rzek oraz na terenach bagiennych (około 20% gleb ma nadmierną ilość wody)
- powodzie powodujące niszczenie gleb, zamulanie zasiewu, topiące inwentarz i powodujące zniszczenia infrastruktury o znaczeniu gospodarczym
- zanikanie źródeł i obniżanie się poziomu wód gruntowych
Przykładem regionu mającym poważne problemy z hydrosferą, może być Nizina Wielkopolska. Występuje tam najmniejsza roczna suma opadów atmosferycznych, która wynosi około 500mm. Tak mała ich ilość powoduje systematyczne obniżanie się poziomu wód gruntowych, co z kolei prowadzi do znacznego postępowania procesu stepowania.
Duże problemy z hydrosferą charakteryzują także Roztocze, na którym występują pustki wodne. Powodem tego jest duża przepuszczalność wody przez podłoże: lessy i piaski. Wsiąka też ona w spękane utwory wieku kredowego, stanowiące trzon podłoża i stabilizuje się dopiero na dużych głębokościach. Obserwuje się tam zanikanie źródeł i, podobnie, jak na Nizinie Wielkopolskiej, obniżanie poziomu wód gruntowych. Przykładem może być rzeka Por, która jeszcze z początkiem lat pięćdziesiątych brała początek w miejscowości Zdziłowice, obecnie zaś zaczyna się kilka kilometrów dalej.
Natomiast jako przykład bardzo dobrze rozwiniętej hydrosfery można podać Żuławy Wiślane. Posiadają one gęstą sieć wodną, zarówno sztuczną, jak i naturalną. Gęsta sieć kanałów i rowów melioracyjnych zapewnia pełną stabilizację stosunków wodnych.
Mimo wyraźnych problemów ze stosunkami wodnymi w niektórych regionach Polski, generalnie jednak nie stanowią one czynnika hamującego rozwój rolnictwa. Wręcz przeciwnie, chociażby ilość opadów atmosferycznych jest odpowiednia. Największe są one latem, tworząc tym samym korzystne warunki dla uprawy roślin okopowych.
VII. Klimat
Na klimat składają się temperatura powietrza, wilgotność, rozkład opadów atmosferycznych w ciągu roku, masy powietrza, oddalenie od dużych zbiorników wodnych oraz długość trwania okresu wegetacyjnego (okres, w którym średnia dobowa temperatura powietrza wynosi powyżej 5 stopni Celsjusza). Czynniki te mają duży wpływ na zróżnicowanie gleb i upraw. Najlepszym dla rozwoju rolnictwa klimatem jest klimat umiarkowany. Taki właśnie występuje w Polsce.
Bardzo korzystnym dla rozwoju rolnictwa mezoklimatem charakteryzuje się Nizina Śląska. Charakter jej ukształtowania terenu oraz wpływ morskich mas powietrza znad Atlantyku sprawiają, że zima zaczyna się tu później a kończy wcześniej niż w innych częściach kraju. Wpływa to znacząco na okres wegetacji, który trwa w tym regionie około 220 dni w roku.
Podsumowując, warunków przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa w Polsce nie można określić jako idealne. Nie są one bardzo dobre, aczkolwiek nie należą również do złych. Polska ma wiele cech, które dla rolnictwa są wręcz idealne, jak np. niziny stanowiące 91% powierzchni kraju, jest też jednak wiele cech negatywnych np. słaba jakość gleb. Czynniki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce można określić jako średnie ze wskazaniem na dobre.