Mur Berliński

Budowa muru berlińskiego
Mur berliński - od sierpnia 1961 do listopada 1989 system umocnień długości 45,1 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe, miny) oddzielający Berlin Wschodni, stolicę Niemieckiej Republiki Demokratycznej i miejscowości zachodniej Brandenburgii od Berlina Zachodniego.
13 sierpnia 1961 władze NRD zamknęły przejścia do Berlina Zachodniego. Najpierw wykonano zapory drutowe, a następnie wzniesiono początkowo półmetrowy mur z cegieł, wkrótce zaś znacznie wyższy mur z betonowych segmentów. Wstrzymano komunikację między obydwoma sektorami miasta, 50 tys. mieszkańców NRD zatrudnionych w Berlinie Zachodnim musiało pozostać w domu.

Pozostałości muru
Od wielu miesięcy Walter Ulbricht, I sekretarz SED, zabiegał u Nikity Chruszczowa, I sekretarza KPZR, o zgodę na "zastosowanie radykalnych środków" zapobiegających ucieczce najlepszych specjalistów NRD na Zachód. Polecił też Erichowi Honeckerowi przygotowanie tajnego planu pod kryptonimem "Chiński Mur", mającego na celu odgrodzenie Berlina Zachodniego od terytorium NRD. Mimo tych działań, pogłoski, które rozchodziły się po obu stronach granicy, 15 czerwca 1961 Ulbricht zdementował:
Robotnicy budowlani naszej stolicy zajmują się głównie budownictwem mieszkań i ich siła robocza zostaje w pełni wykorzystana w tym właśnie celu. Nikt nie ma zamiaru budować muru!
Zabiegi Ulbrichta w Moskwie wreszcie zakończyły się sukcesem 5 sierpnia, kiedy na spotkaniu liderów partii komunistycznych uzyskał zgodę na uszczelnienie granicy między obu częściami Berlina. Dwa dni później Chruszczow zapowiedział przez radio, że "wygodna droga ucieczki" przez Berlin Zachodni musi zostać całkowicie zlikwidowana.
Znacznie już wcześniej przewidywano, iż strumień uciekinierów ze Wschodu zostanie wkrótce zahamowany. Przygotowania do operacji "Chiński Mur" nie mogły pozostać niezauważone, toteż w ostatnich tygodniach przed zamknięciem granicy liczba uchodźców gwałtownie wzrosła. Po wystąpieniu radiowym Chruszczowa wśród osób rozważających ewentualny wyjazd na Zachód pojawił się syndrom "gorączki przymykanych drzwi". W kulminacyjnym okresie ponad 1000 osób dziennie uciekało na Zachód. 12 sierpnia ich liczba przekroczyła cztery tysiące.
W sobotę 12 sierpnia około czwartej po południu Ulbricht podpisał i przesłał Honeckerowi rozkaz realizacji planu "Chiński Mur". Ogłoszono, że do przekroczenia granicy zachodnich sektorów miasta niezbędne będzie posiadanie specjalnych upoważnień. Powołano rezerwy policji oraz tzw. milicji robotniczej, jednostek stworzonych po zamieszkach w roku 1953. Przygotowano zgromadzone w magazynach koszar dziesiątki kilometrów kolczastego drutu i setki posterunków strażniczych. O północy 25 tysięcy uzbrojonych żołnierzy, policjantów i funkcjonariuszy robotniczej milicji otoczyło gęstym szpalerem zachodnie sektory Berlina. W niedzielę 13 sierpnia o godzinie 111 nad ranem oficjalna enerdowska agencja prasowa podała komunikat, że państwa Układu Warszawskiego zwróciły się do NRD z prośbą o ustanowienie "skutecznego nadzoru" nad granicą w Berlinie i wokół niego. W ciągu godziny zamknięto 67 spośród 81 istniejących punktów przekraczania granicy Berlina Zachodniego, a wkrótce zlikwidowano jeszcze dalszych siedem. Wszelki ruch między obu częściami miasta został zatrzymany, również szybkie koleje miejskie przestały kursować między obiema częściami miasta. Zaczęto stawiać zasieki, które wkrótce zastąpiły betonowe segmenty kilkumetrowej wysokości. Przez pierwsze kilka dni przez nie dość jeszcze szczelne umocnienia zdołało się przedostać wiele osób, niektóre z nich wykorzystywały niezamurowane jeszcze przez władze NRD okna granicznych budynków, których fasady z widokiem na Berlin Zachodni stanowiły linię graniczną. Budynki te jednak wkrótce całkowicie zamurowano, a nieco później całkowicie zburzono.

Budowa muru naruszała porozumienie powojenne w sprawie okupacji Niemiec. Jednakże ani protesty mocarstw zachodnich, ani burzliwe demonstracje po obu stronach muru nie dały rezultatu. Nazywany przez komunistyczną propagandę "murem ochronnym przed faszyzmem", mur berliński w rzeczywistości od samego początku był stworzony wyłącznie w celu powstrzymania ucieczek na Zachód. Od 23 czerwca 1963 zaczęto tworzenie wzdłuż muru pasa "spalonej ziemi" zaminowanej i strzeżonej przez mechaniczne "potykacze" i czujniki, systemy automatycznego ostrzału i inne instalacje mające na celu uniemożliwienie niedozwolonego przekroczenia granicy. Przez wszystkie lata jego istnienia był on systematycznie przez władze NRD poprawiany (tu - roboty w 1980) i rozbudowywany. Rozbudowa ta realizowana była w czterech etapach:
Zasieki z drutu kolczastego (1961)
Zasieki "ulepszone" (1962-1965)
Mur betonowy (1965-1975)
"Grenzmauer 75" ("Mur graniczny 75") (od 1975)
Dla NRD status podzielonego Berlina był bardzo niewygodny. Coraz więcej osób uciekało z Berlina Wschodniego do RFN i Berlina Zachodniego. ZSRR, choć domagał się zjednoczenia Berlina w ramach NRD, to postulowałby z Berlina Zachodniego utworzyć odrębną jednostkę polityczną. Równocześnie coraz większe utrudnienia w życiu podzielonego miasta wywoływały protesty ze strony państw zachodnich. Od 1960 r. obywatele RFN nie mogli przebywać w Berlinie Wschodnim bez specjalnej zgody. Ostatecznie kwestię Berlina rozwiązano z pominięciem drogi negocjacji. 13.08.1961 r. (formalnie za zgodą państw

Układu Warszawskiego) wzniesiono na mocy uchwały Izby Ludowej NRD mur oddzielający Berlin Wschodni od Zachodniego. Przeprowadzono tę akcję mimo noty protestacyjnej, odrzuconej zresztą przez ZSRR i wzmocnienia sił wojskowych Wielkiej Brytanii, Francji i USA. Nie oznaczało to jednak sukcesu ZSRR, który chciał, aby Berlin ogłoszono przynajmniej miastem wolnym i by wycofano zeń wojska zachodnie. Wzniesienie muru było racjonalne, oczywiście z punktu widzenia interesów państwowych NRD, lecz zarazem oznaczało, jak wyraził się wówczas burmistrz Berlina Zachodniego, a zarazem przewodniczący SPD, Willi Brandt – „jaskrawe pogwałcenie praw ludzkich”.
Po wzniesieniu muru berlińskiego, podano dane orientacyjne o nasileniu strumienia ucieczek obywateli NRD do RFN w minionych latach:

1949 r. – 59,2 tys. osób
1950 r. – 197,8 tys. osób
1953 r. – 331,4 tys. osób
1956 r. – 279,1 tys. osób
1959 r. – 143,9 tys. osób
1961 r. – 207,0 tys. osób

Łącznie w latach 1949-1962 naliczono 2,68 miliony uciekinierów.
Mur czwartej generacji, z sekcji oficjalnie nazywanych "Sttzwandelement UL 12.11" (w przybliżeniu "element muru oporowego") był wersją ostateczną i najbardziej wyrafinowaną. Składał się z 45 tys. pojedynczych, samodzielnie stojących elementów z betonu zbrojonego wysokości 3,6 m i 1,5 m szerokości. Kosztowały one ponad 16 milionów marek NRD 1.
Systemy samoczynnie strzelające do wszystkiego, co się rusza w zakazanej strefie wzdłuż muru zostały zdemontowane dopiero w 1984 w zamian za dwie duże pożyczki udzielone władzom NRD przez rząd RFN.
Od strony NRD dostęp do muru był niemożliwy, dodatkowe ogrodzenie pasa granicznego stało od 30 do nawet 100 m od samego muru. Po stronie Berlina Zachodniego natomiast berliński mur stał się czterdziestokilometrowym polem do ćwiczeń dla miłośników graffiti, w niektórych miejscach ustawiono również wieżyczki obserwacyjne dla turystów. Jedną z nich odwiedził np. Richard Nixon w 1969.

Checkpoint Charlie 7 czerwca 2003
Dopiero od 9 listopada 1989 rozpoczęto demontaż muru berlińskiego. Kawałki betonu, będące pozostałością po jego zburzeniu przez wiele następnych lat stały się obiektami pamiątkarskimi, a tereny w centrum miasta pozostałe po rozbiórce szerokiego na kilkadziesiąt metrów systemu umocnień z nim związanych stały się poszukiwanymi parcelami budowlanymi.

Masowe ucieczki
Represyjność istniejącego w NRD ustroju była tak wielka, że w latach 50 państwu temu groziło wręcz wyludnienie. Brało się to stąd, że w podzielonym między oba państwa Berlinie granica między NRD i RFN istniała wtedy tylko na papierze. Każdy, kto znalazł się w Berlinie, mógł bez przeszkód przechodzić z jednej części miasta do drugiej. Oznaczało to nieustanny odpływ ludności NRD na zachód. W latach 1949 - 1961 z NRD uciekło do RFN 2,7 mln ludzi. Aby zapobiec dalszym ucieczkom, 13 sierpnia 1961 r. rząd NRD postanowił, że na przebiegającym przez Berlin odcinku granicy między państwami niemieckimi zostanie wybudowany mur. W krótkim czasie powstał słynny mur berliński.

NIEMIECKA REPUBLIKA DEMOKRATYCZNA

Utworzenie państwa i wprowadzenie rządów komunistycznych

ZSRR starał się o utrzymanie jak największych wpływów w Niemczech podzielonych na strefy okupacyjne, o czym zadecydowała jeszcze 12 września 1944 r. powołana wówczas przez aliantów Europejska Komisja Doradcza (wtedy bez uwzględnienia francuskiej strefy okupacyjnej). Podobny podział został przewidziany dla Berlina. W ciągu lipca 1945 r. zakończone zostało wprowadzanie w życie tego postanowienia.