Historia i istota rachunkowości

Historia i istota rachunkowości

Literatura:
Historia rachunkowości
1. Bień W., Messner Z., Paryziński Z.: 1907 – 1997 Rachunkowość Historia Perspektywy. SKwP: Warszawa 1997.
2. Dobija M., Dobija D.: Jak kształtowała się współczesna rachunkowość ? Ekspert 1998 nr 2, s. 3 – 10.
3. Gmytrasiewicz M., Karmańska A.: Rachunkowość finansowa. Difin: Warszawa 2002, s. 9 – 11.
4. Hendriksen E.A., van Breda M.F.: Teoria rachunkowości. PWN: Warszawa 2002, s. I - VI i inne.
5. Orzeszko T.: Reforma polskiej rachunkowości jako przejaw globalizacji. W: Rachunkowość wobec procesów globalizacji. Red. J. Gierusz, M. Jerzemowska, T. Martynik. Uniwersytet Gdański: Gdańsk 2002, 399 – 408.
6. Śnieżek E. (red.): Wprowadzenie do rachunkowości. Oficyna Ekonomiczna: Kraków 2004, s. 19 – 21.
7. Wojciechowski E.: Zarys rozwoju rachunkowości w dawnej Polsce. PWE: Warszawa 1964.

Istota rachunkowości

1. Brzezin W.: Tradycyjne i współczesne ujęcie rachunkowości. [w:] Kiziukiewicz T. (red.): Rachunkowość w nowoczesnej gospodarce. Uniwersytet Szczeciński, Akademia Ekonomiczna w Szczecinie: Szczecin 2000, s. 24 – 33.
2. Dobija M. (red.): Organizacja rachunkowości. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej: Kraków 1999.
3. Gmytrasiewicz M., Karmańska A.: Rachunkowość Finansowa. Difin: Warszawa 2002, s. 13 – 15 i 25 – 31.
4. Hendriksen E.A., van Breda M.F.: Teoria rachunkowości. PWN: Warszawa 2002, s. 138 - 178.
5. Kida E. Podstawy rachunkowości. Prawo Finansowe 1995 nr 11, s.63 – 65.
6. Kurek H., Zielińska H.: Współczesne znaczenie terminu rachunkowość. Ekspert 1998 nr 2, s. 11 – 18.
7. Micherda B.: Znowelizowane prawo o rachunkowości w kształtowaniu podejścia do kosztów i wyników jednostek gospodarczych. Problemy rachunkowości 2004 nr 1, s. 3 – 14.
8. Roza – Michalski A.: Zrozumieć rachunkowość. Agencja Wydawnicza Interfart: Łódź 1998, s. 13 – 25.
9. Sojak S., Stankiewicz J.: Podstawy rachunkowości. Wydawnictwo Dom Organizatora: Toruń 2004, s. 19 – 22.
10. Szychta A.: Teoria rachunkowości Richarda Mattessicha w świetle podstawowych kierunków rozwoju nauki rachunkowości. FRRwP: warszawa 1996, s. 20 – 23.
11. Śnieżek E. (red.): Wprowadzenie do rachunkowości. Oficyna Ekonomiczna: Kraków 2004, s. 11 – 17.
12. Wielgórska J.: Pojęcie rachunkowości – jej zadania i cele. Prawo Przedsiębiorcy 1994 nr 19, s. 24 – 25.

Dyspozycje

1. Przesłanki powstania rachunkowości (przesłanki pierwotne, warunki sprzyjające)
2. Początki i rozwój rachunkowości na świecie – zarys (starożytne dowody, zalążek współczesnej rachunkowości, pierwsze opracowania naukowe, rachunkowość w następnych wiekach)
3. Rachunkowość na ziemiach polskich – początki, rozwój, reforma (cele i etapy)
4. Pojęcie rachunkowości
- typy definicji rachunkowości
- tradycyjne definicje rachunkowości (przykład definicji, pojęcie ewidencji gospodarczej, klasyfikacja ewidencji gospodarczej, cechy świadczące o specyfice rachunkowości)
- definicje rachunkowości podkreślające jej rolę informacyjną (przykład definicji, system informacji ekonomicznej, etapy procesu informacyjnego w rachunkowości)
5. Przedmiot, podmiot, cele, funkcje oraz zadania rachunkowości
6. Części składowe rachunkowości

Przesłanki powstania rachunkowości

Rachunkowość wywodzi się od zapisów księgowych (rachunkowych), czyli notatek dotyczących działalności gospodarczej, tj. zjawisk gospodarczych oraz posiadanego majątku.

Pierwotną przesłanką pojawienia się zapisów rachunkowych była konieczność wspomagania pamięci ludzkiej i jej odciążenia. Konieczność ta nasilała się wraz z rozwojem życia gospodarczego, a głównie z:
• wyodrębnieniem się majątkowym poszczególnych podmiotów (pojawieniem się własności prywatnej),
• rozwojem produkcji i wymiany towarowej,
• upowszechnianiem się pieniądza jako podstawowego ekwiwalentu umożliwiającego określenie wartości towaru.

Warunkami sprzyjającymi rozwojowi rachunkowości, oprócz masowości wyżej wymienionych zjawisk, były także:
- rozwój wiedzy i jej upowszechnianie się (upowszechnianie się umiejętności czytania, pisania, liczenia),
- powszechne wprowadzenie cyfr arabskich i układu dziesiętnego,
- wynalezienie druku,
- postęp kulturalno - oświatowy, a także
- rozwój techniki (wynalezienie i dostępność papieru, pióra długopisu, liczydła, maszyny liczącej itp.).

Historia rachunkowości na świecie - zarys

Z przekazów historycznych wynika, że ewidencja gospodarcza była prowadzona już w starożytności:
- w Mezopotamii (gliniane tabliczki z zapisami wpływów, wydatków, należności, zobowiązań, posiadanych bogactw),
- w Egipcie (zwoje papirusu)
- w Grecji i Rzymie (tabliczki woskowe)
- w Chinach, Indiach, państwie Azteków.
Wzmianki o prowadzonych zapisach można też znaleźć w Starym Testamencie.

Za zalążek współczesnej rachunkowości uważa się średniowieczną księgowość kupiecką, wywodzącą się głównie z miast włoskich (Wenecja, Genua, Mediolan, Florencja), której podstawowe zasady kształtowały się w okresie od XII do XIV wieku.
W okresie, kiedy rolę bankierów pełnili przeważnie kupcy rachunkowość (w owych czasach rachunkowość uprawiana była głównie w przedsiębiorstwach kupieckich i bankach) koncentrowała się początkowo na ewidencji dokonywanych transakcji (nazwy dłużników, kwoty należności, terminy spłaty należności, fakty realizacji spłat należności). Wraz z rozwojem stosunków handlowo-finansowych stawała się konieczna również ewidencja wierzycieli (nazwy wierzycieli, kwoty długów, terminy spłat długów, fakty realizacji spłat długów). Pod koniec XIII wieku pojawiają się zapisy dotyczące składników majątkowych (kasa, towary itp. składniki).
Średniowieczna księgowość kupiecka miała początkowo cechy księgowości pojedynczej, dopiero w XIV wieku w miastach północnowłoskich pojawia się system księgowości podwójnej prowadzonej w dwóch księgach:
• dzienniku służącym do zapisów chronologicznych,
• księdze głównej składającej się z kont służących do zapisów systematycznych.
Od tego czasu konto jest powszechnie znanym urządzeniem księgowym, funkcjonującym według zasady podwójnego zapisu (każdą operację gospodarczą księguje się na co najmniej dwóch kontach, po przeciwnych ich stronach i w tej samej wartości).

W XV wieku pojawiają się pierwsze opracowania naukowe omawiające zasady księgowości, tj. :
- w 1458 roku - „O handlu i doskonałym kupcu” Benedetto Cotrugli ( druk 1573 r.),
- w 1494 roku - „ Zasady arytmetyki, geometrii, proporcji i proporcjonalności” Luca Paccioli.
To ostatnie dzieło uważane jest za pozycję o fundamentalnym znaczeniu dla rachunkowości. W jego Traktacie XI, składającym się z 36 rozdziałów, omówiony został w sposób naukowy system księgowości oraz zasady jej prowadzenia (zasady księgowości podwójnej). Księgowość podwójna potraktowana została jako przydatny w praktyce uniwersalny model matematyczny wykorzystujący zasadę równowagi, co dało początek metodzie bilansowej.

W kolejnych latach księgowość zaczyna przenikać z miast włoskich do krajów Europy Zachodniej, gdzie następuje jej dalszy rozwój. Wiąże się to z:
• przesunięciem ośrodków handlu do krajów Europy Zachodniej,
• powstawaniem dużych manufaktur w krajach Europy Zachodniej – w XIV – XV - wiecznych manufakturach powstaje nowy dział rachunkowości – rachunek kosztów,
• wydaniem w 1673 roku we Francji Kodeksu Handlowego („Ordonnance de commerce”), który stał się wzorem regulacji prawnych w innych krajach europejskich. Kodeks nakładał na kupców obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych, sporządzania co dwa lata inwentarza i bilansu oraz archiwowania dokumentów i ksiąg przez 10 lat (rozwój sprawozdawczości finansowej).

Dla XX wieku szczególnie charakterystyczny jest intensywny rozwój teorii rachunkowości, która w poprzednich wiekach nie nadążała za rozwiązaniami praktycznymi.
Początek XXI wieku to nasilające się tendencje do ujednolicania rachunkowości w skali światowej.
Czy te tendencje będą na tyle trwałe, że staną się cechą charakterystyczną rachunkowości początku trzeciego tysiąclecia???

Historia rachunkowości na ziemiach polskich

Początki
Na ziemie polskie księgowość kupiecka zaczęła przenikać w XV wieku:
- bezpośrednio z miast włoskich oraz
- pośrednio z miast niemieckich.
Najsilniej księgowość kupiecka rozwijała się w Gdańsku (najstarsza zachowana w Gdańsku księga handlowa pochodzi z pierwszej połowy XV wieku). W mieście tym jako jedynym w Polsce do XVIII wieku wydawane były podręczniki z zakresu księgowości kupieckiej.
Również z XV wieku pochodzą najstarsze z zachowanych ksiąg w postaci inwentarzy dworskich, co świadczy o uprawianiu księgowości rolnej w większych majątkach ziemskich.
Rozwój
W późniejszym okresie rachunkowość w Polsce rozwijała się pod wpływem:
- rozwiązań zachodnioeuropejskich, zwłaszcza niemieckich (do II wojny światowej);
- rozwiązań wschodnich – radzieckich (od II wojny światowej do końca lat 80-tych XX wieku);
- doświadczeń zagranicznych (od początku lat 90-tych XX wieku) – opartych głównie na dyrektywach WE (EWG) i międzynarodowych standardach rachunkowości, w tym na MSSF (MSR), wydawanych przez RMSR (KMSR) z siedzibą w Londynie.

Reforma
Zmiana systemu gospodarczego w Polsce wywołała potrzebę reformowania wielu dziedzin, w tym także rachunkowości. Podstawę reform, rozpoczętych na początku lat 90 - tych XX - go wieku, stanowią ewoluujące przepisy prawa.
Cele reformy rachunkowości w Polsce:
1. stworzenie podstaw pozwalających na uzyskanie rzetelnego i wiernego obrazu kondycji jednostek i grup jednostek ze sobą powiązanych, co stanowi warunek dopływu do naszego kraju kapitału zagranicznego,
2. ujednolicenie krajowych przepisów z zakresu rachunkowości z odpowiednimi Dyrektywami WE, co warunkowało członkostwo naszego kraju w tej organizacji oraz z MSR (MSSF), o ile nie są one sprzeczne z tymi poprzednimi,
3. ujednolicenie zasad prowadzenia rachunkowości przez wszystkie podmioty do tego zobligowane, co dotyczy zwłaszcza sporządzania i badania sprawozdań finansowych oraz zapewnia porównywalność informacji,
4. stworzenie spójnego i nowoczesnego oraz przejrzystego systemu przepisów prawnych z zakresu rachunkowości, odpowiadającego wymogom nowoczesnej gospodarki (ustawa akty niższe rangą podporządkowane ustawie i niesprzeczne z nią),
5. nadanie przepisom z zakresu rachunkowości rangi ustawy dla podkreślenia znaczenia i roli rachunkowości w gospodarce rynkowej.
Etapy reformy polskiej rachunkowości:

Etapy Podstawy prawne Uwagi
I
lata
1991 - 1994 rozporządzenie Ministra Finansów z 15.01.1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości ustawa z 19.10.1991 r. o badaniu i ogłaszaniu sprawozdań finansowych oraz o biegłych rewidentach i ich samorządzie - rozporządzenie nie obejmowało swym zakresem wszystkich jednostek prowadzących rachunkowość w postaci ksiąg rachunkowych, np. banków
- zakres merytoryczny obu aktów prawnych nie był zgodny z zakresem Dyrektyw WE
II
lata
1995 - 2001 ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości
(16 nowelizacji, które jednak nie uwzględniały nowych interpretacji Dyrektyw WE opracowanych przez Komisję Europejską oraz nowych i znowelizowanych MSR i przez to nie zmieniały w sposób istotny merytorycznych treści ustawy oraz jej praktycznej przydatności) ustawa z 13.10.1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie - po raz pierwszy w historii polskiej rachunkowości przepisom nadano rangę ustawy, co stworzyło podstawy do budowania systemu przepisów w tej dziedzinie
- zakres merytoryczny obu ustaw odpowiada zakresowi odpowiednich Dyrektyw WE (odpowiednio 4 i 7 oraz 8)
III
od 2002 r. ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości po nowelizacji z 09.11.2000 r. jw. nowela przyczyniła się do:
- podwyższenia stopnia harmonizacji przepisów w stosunku do Dyrektyw WE i MSR (MSSF)
- wyeliminowania luk w dotychczasowej wersji ustawy w drodze objęcia nią nowych zagadnień o coraz większym znaczeniu (fuzje, przejęcia, leasing itp.)
- wprowadzenia nowych oraz skorygowania lub uzupełnienia dotychczasowych definicji )

Pojęcie rachunkowości

Typy definicji rachunkowości
W toku rozwoju rachunkowości nie wykształciła się jej jednoznaczna definicja. Tak więc rachunkowość definiowana jest na różne sposoby:
• jako ewidencja
• jako system informacyjny
• jako język biznesu (środek przekazywania informacji o działalności gospodarczej)
• jako system pomiaru
• jako działalność usługowa
• jako odzwierciedlenie rzeczywistych stanów i procesów
• jako ideologia (środek utrzymywania ekonomicznego porządku).

Wydaje się jednak, że dwa typy definicji rachunkowości mają najwięcej zwolenników:
- definicje podkreślające rolę ewidencyjną rachunkowości (tradycyjne),
- definicje kładące nacisk na rolę informacyjną rachunkowości (nowoczesne).

Tradycyjne definicje rachunkowości

Przez wiele lat definicje podkreślały głównie rolę ewidencyjną rachunkowości, co wynikało z faktu, że dyscyplina ta wywodzi się właśnie z ewidencji księgowej, czyli księgowości i przez długie lata była z nią utożsamiana.
Najpełniejszą definicję rachunkowości tego typu opracował wybitny teoretyk rachunkowości Stanisław Skrzywan. Według niego „Rachunkowość jest szczególnym rodzajem jednostkowej ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentowania i interpretowania wyrażonych w pieniądzu i bilansujących się, ogólnych i szczegółowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej”.
Definicje tradycyjne umożliwiają wprawdzie traktowanie rachunkowości jako źródła wszechstronnej informacji ekonomicznej, ale
- ograniczają jej istotę i zakres do ewidencji (gromadzenia danych odnoszących się do stanu przeszłego - rachunkowość retrospektywana),
- akcentują jej bierny charakter,
- nie wyczerpują w pełni jej potencjalnych możliwości,
- umniejszają jej znaczenie.

Pojęcie ewidencji gospodarczej

Ewidencja to ogół czynności i zabiegów związanych z obserwacją, pomiarem i rejestracją zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie, w życiu społecznym, w gospodarce.
Ewidencja gospodarcza z ekonomicznego punktu widzenia stanowi najważniejszy typ ewidencji, ograniczający się jedynie do pomiaru i rejestracji zjawisk gospodarczych. Inaczej mówiąc ewidencja gospodarcza to ogół czynności i zabiegów związanych z obserwacją, pomiarem i rejestracją zjawisk gospodarczych.

Klasyfikacja ewidencji gospodarczej

Ze względu na pomiot, w ramach którego jest prowadzona ewidencję gospodarczą można podzielić na:
• mikroekonomiczną (jednostkową) - obejmującą zjawiska gospodarcze w ramach jednej wyodrębnionej majątkowo jednostki;
• makroekonomiczną- obejmującą zjawiska gospodarcze zachodzące w szerszej skali, np. w skali kraju.

Ze względu na sposób pomiaru i rejestracji zjawisk gospodarczych ewidencję gospodarczą można podzielić na trzy rodzaje:
• statystykę ekonomiczną - zajmuje się zjawiskami masowymi, operuje statystycznymi metodami poznawania rzeczywistości,
• ewidencję operatywną - poprzez ścisłe powiązanie z zarządzaniem operatywnym nastawiona jest na dostarczanie informacji potrzebnych w krótkim czasie po zaistnieniu określonych zdarzeń (np. wykonanie dziennych planów rzeczowych),
• rachunkowość - uważana jest ze względu na swoją specyfikę za podstawowy system jednostkowej ewidencji gospodarczej.

W gospodarce rynkowej dochodzi do zacierania tradycyjnego podziału ewidencji gospodarczej na rodzaje na rzecz jednolitego systemu informacji na potrzeby zarządzania (decyzyjne).

Cechy świadczące o specyfice rachunkowości

O specyfice rachunkowości świadczy fakt, że stanowi ona, w odróżnieniu od innych rodzajów ewidencji gospodarczej, całościowy, zamknięty układ zasad i reguł wynikających z jej tylko właściwych sposobów postrzegania rzeczywistości gospodarczej.
Cechami szczególnymi, odróżniającymi rachunkowość od innych systemów i decydującymi o jej specyfice są:
1. głównie wartościowe opisywanie zjawisk (umożliwia to ujęcie całościowe),
2. stosowanie metody bilansowej i zasady podwójnego zapisu,
3. wykorzystywanie specyficznego urządzenia ewidencyjnego w postaci „konta”,
4. obowiązek dokumentowania zapisów,
5. weryfikacja zapisów za pomocą inwentaryzacji,
6. przestrzeganie zasad ciągłości i kompletności ewidencji,
7. znaczny stopień sformalizowania (zasady prowadzenia rachunkowości finansowej są regulowane przepisami prawnymi).

Definicje rachunkowości podkreślające jej rolę informacyjną

W wielu definicjach rachunkowości często akcentowane jest znaczenie dostarczanych przez nią informacji ekonomicznych. Za podstawowy cel rachunkowości definicje tego typu uznają wytwarzanie informacji finansowej umożliwiającej dokonanie oceny wyników i sytuacji finansowej jednostki gospodarczej.
Reprezentatywnym przykładem takich definicji jest definicja Włodzimierza Brzezina, według którego „Rachunkowość jest szczególnym systemem informacyjnym o charakterze retro- i prospektywnym, który ma monopol na ustalanie wyniku finansowego i kondycji finansowej podmiotu gospodarczego w pewnym okresie czasu”.

System informacji ekonomicznej
System informacji ekonomicznej (SIE) - system, w którym dane przekształca się w informacje ekonomiczne i przesyła do zainteresowanych odbiorców.
Rachunkowość stanowi podstawowy podsystem w systemie informacji ekonomicznej jednostki, w skład którego wchodzą również takie systemy, jak:
• planowanie
• ewidencja operatywna
• statystyka ekonomiczna
• analiza ekonomiczna
• kontrola.
Rachunkowość uważana jest za podstawowy podsystem SIE ze względu na specyficzną metodę rejestracji zjawisk gospodarczych – przez zastosowanie metody podwójnego zapisu każdego pojedynczego zjawiska gospodarczego gromadzi na stosowanych w niej urządzeniach księgowych (kontach) wszechstronny materiał informacyjny dotyczący różnych dziedzin działalności gospodarczej jednostki.

Etapy procesu informacyjnego w rachunkowości

Powstanie informacji jest rezultatem procesu informacyjnego składającego się z następujących etapów:
1. gromadzenie danych - w rachunkowości dane zawarte są w dokumentach stanowiących pisemne stwierdzenie zaistnienia zjawisk gospodarczych. Udokumentowanie zjawisk gospodarczych jest warunkiem objęcia ich procesem przetwarzania.
W rachunkowości etap ten obejmuje: obserwację, pomiar, wycenę i dokumentację operacji gospodarczych.
2. przetwarzanie danych - polega na dokonywaniu na danych pewnych operacji logicznych i arytmetycznych. W rachunkowości etap ten obejmuje: rejestrację i grupowanie operacji gospodarczych, rachunek kosztów, weryfikację zapisów.
3. prezentacja uzyskanych informacji - informacje w rachunkowości prezentowane są w różnorodnych zestawieniach i sprawozdaniach, których treść, układ i częstotliwość powinny być dostosowane do potrzeb odbiorców.
W rachunkowości etap ten obejmuje: sprawozdawczość (ex post), analizę i planowanie (ex ante).
Przedmiot rachunkowości

Wychodząc od etymologii słowa "rachunkowość" oznaczającego "zespół rachunków", za przedmiot rachunkowości można uznać prowadzenie zespołu powiązanych ze sobą rachunków cząstkowych, które mogą być formalnie wyodrębniane, ale nie mogą funkcjonować samodzielnie.
Za trzy podstawowe rachunki cząstkowe, składające się na system rachunkowości i tworzące jego strukturę przedmiotową, uważa się:
1. rachunek zasobów (majątek, kapitały)  bilans
2. rachunek strumieni (koszty, przychody, straty nadzwyczajne, zyski nadzwyczajne)  rachunek wyników
3. rachunek czynników  cash flow.
Każdy z wymienionych podstawowych rachunków cząstkowych może być odpowiednio uszczegółowiony, co prowadzi do ich rozbudowy, której granicę stanowią elementarne rachunki cząstkowe nazywane kontami.

Reasumując i uogólniając oraz upraszczając można stwierdzić, że przedmiotem rachunkowości są:
• majątek rozpatrywany dwustronnie, jako aktywa i pasywa,
• spełniające określone warunki zjawiska gospodarcze (strumienie, czynniki), zwane operacjami gospodarczymi.

Podmiot rachunkowości

Za podmiot rachunkowości uznaje się każdą jednostkę wyodrębnioną majątkowo, prowadzącą rachunkowość.
Wyodrębnienie majątkowe może mieć charakter:
- formalnoprawny (wyodrębnienie jest usankcjonowane prawnie, np. wpis przedsiębiorcy do odpowiedniego rejestru),
- umowny (wyodrębnienie ma charakter wyłącznie umowny, np. wydzielenie w ramach jednostki wielozakładowej zakładów prowadzących odrębną rachunkowość).
Jak z powyższego wynika, podmiotem rachunkowości może być:
• wyodrębniony w ramach struktury organizacyjnej jakiegoś przedsiębiorstwa, zakład (oddział),
• podmiot gospodarczy, który może działać w jednej z wielu form organizacyjno-prawnych:
- jako osoba prawna (np. spółka akcyjna, przedsiębiorstwo państwowe, spółdzielnia),
- jako jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka cywilna, osoba fizyczna),
• grupa jednostek powiązanych kapitałowo.

Cel rachunkowości

W związku z tym, że nie ma konsensusu, co do powszechnie akceptowanej definicji rachunkowości, również cel rachunkowości interpretowany jest rozmaicie:
- niektórzy rachunkowcy wymieniają wiele równorzędnych celów rachunkowości, inni dokonują klasyfikacji celów w rachunkowości według hierarchii ich ważności albo też zakresu (cele nadrzędne, cele szczegółowe), a jeszcze inni koncentrują się na jednym celu rachunkowości;
- większość rachunkowców utożsamia cele rachunkowości z celami sprawozdawczości finansowej, ale są i tacy, którzy omawiają je odrębnie.
Przykłady postrzegania celów rachunkowości
Cel rachunkowości Źródło
„… stwarzanie podstaw liczbowych do podejmowania decyzji na różnych szczeblach zarządzania”. Wielgórska J.: Pojęcie rachunkowości – jej zadania i cele. Prawo Przedsiębiorcy 1994 nr 19, s. 24.
„… dokonanie pomiaru, wyceny i ewidencji zdarzeń gospodarczo-finansowych, przedstawienie rzetelnego obrazu sytuacji finansowej i majątkowej, ochronę majątku, dostarczenie informacji decydentom jednostki oraz odbiorcom zewnętrznym zgodnie z prawem”; Jak z powyższego wynika rachunkowość służy celom: informacyjnym, kontrolnym, rozliczeniowym, pomiaru i wyceny składników majątkowych, ewidencyjnym, bilansowym, ustalania wyniku finansowego, menedżerskim, statystycznym, fiskalnym, ubezpieczeniowym, analitycznym”. Roza – Michalski A.: Zrozumieć rachunkowość. Agencja Wydawnicza Interfart: Łódź 1998, s. 20 – 21.

„...wyliczenie i przedstawienie zysku netto”
Hendriksen E.A., van Breda M.F.: Teoria rachunkowości. PWN: Warszawa 2002, s. 143 – 144.

„... pomiar i prezentacja bogactwa w kategoriach znanych ekonomiście”
1. „ Pomiar zasobów bodących własnością konkretnych jednostek gospodarczych.
2. Odzwierciedlanie roszczeń w stosunku do tych jednostek oraz udziałów w nich.
3. Pomiar zmian w tych zasobach, roszczeniach i udziałach.
4. Wiązanie zmian z konkretnymi okresami
5. Wyrażanie powyższych miar i zmian w kategoriach pieniądza jako wspólnego mianownika.”
„System rachunkowości służy nie jakiemuś jednemu celowi, lecz tych celów jest kilka, np. prawne, społeczne, gospodarcze, ekologiczne” Gmytrasiewicz M., Karmańska A.: Rachunkowość Finansowa. Difin: Warszawa 2002, s. 13.

„… poprawny pomiar i ocena wyników działalności gospodarczej i sytuacji finansowej podmiotów”. Micherda B.: Znowelizowane prawo o rachunkowości w kształtowaniu podejścia do kosztów i wyników jednostek gospodarczych. Problemy rachunkowości 2004 nr 1, s. 3.
„… rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego”. Art. 4 ust. 1 ustawy z 29.09.1994 r. o rachunkowości

Celem rachunkowości jest, zgodne z zasadą true and fair view (rzetelnego i wiernego obrazu), odzwierciedlenie stanów i zjawisk będących jej przedmiotem.

Funkcje rachunkowości

Podstawową funkcją rachunkowości jest funkcja informacyjna, polegająca na tworzeniu zbiorów informacji o kształtowaniu się (stanie i zmianach) aktywów i pasywów oraz wyniku finansowego i dostarczaniu ich odbiorcom:
• zewnętrznym, do których należą np.:
- urzędy statystyczne,
- władze centralne i lokalne,
- organy skarbowe,
- banki,
- kontrahenci,
- konkurenci,
- właściciele i potencjalni inwestorzy,
- pracownicy
- społeczeństwo;
• wewnętrznym, czyli menedżerom na potrzeby zarządzania jednostką, niezbędnych do dokonywania racjonalnych wyborów i podejmowania decyzji.

Prawidłowo realizowana funkcja informacyjna umożliwia realizację przez rachunkowość innych funkcji od niej pochodnych, bardziej szczegółowych, takich jak:
1. funkcja sprawozdawcza - polega na sporządzaniu zestawień i sprawozdań dostosowanych do potrzeb konkretnych odbiorców;
2. funkcja analityczna - polega na badaniu i interpretacji informacji rachunkowych w różnych przekrojach w celu ustalenia powiązań przyczynowo-skutkowych między określonymi wielkościami, co w konsekwencji stwarza podstawy do oceny różnych aspektów prowadzonej działalności ;
3. funkcja optymalizacyjna - polega na tym, że rachunkowość tworzy podstawy do dokonywania wyborów decyzyjnych i kształtowania przyszłej działalności;
4. funkcja kontrolna - polega na tym, że rachunkowość, stanowiąc instrument kontroli wewnętrznej, umożliwia:
- bierną ochronę majątku przed nadużyciami - przywłaszczenie, zniszczenie (np. poprzez dokumentację i ewidencję operacji gospodarczych, inwentaryzację),
- bierną ochronę wierzycieli (np. poprzez gromadzenie danych niezbędnych do monitorowania zdolności płatniczej dłużników),
- aktywne oddziaływanie na racjonalne wykorzystanie majątku (np. poprzez gromadzenie danych niezbędnych do oceny stopnia wykonania zadań, planów oraz ujawnienia skutków przestępczości, niedbalstwa, niegospodarności);

5. funkcja dowodowa - polega na wykorzystywaniu urządzeń i dokumentów księgowych jako dowodów w ewentualnych procesach sądowych;
6. funkcja atestacyjna (notarialna) - polega na tym, że informacje pochodzące z rachunkowości stanowią poświadczenie wierności odwzorowania rzeczywistego stanu jednostki;
7. funkcja rozliczeniowa – polega na tym, że informacje rachunkowe stanowią podstawę do rozliczenia zarządu z efektywności zarządzania majątkiem jednostki.
Zadania rachunkowości

W literaturze przedmiotu spotkać można różne podejścia do zagadnienia zadań rachunkowości:
- czasami zadania rachunkowości utożsamia się z jej funkcjami, a innym razem zadania wyodrębnia się w ramach poszczególnych funkcji,
- wyodrębnia się różną liczbę zadań rachunkowości, czasami traktując je za tak samo ważne, a innym razem hierarchizując je z punktu widzenia ich ważności.

Przykładowe poglądy na temat zadań rachunkowości

Według E. Kidy najważniejsze zadania rachunkowości to: „
1. dostarczenie informacji niezbędnych do podjęcia prawidłowych decyzji (dla różnych szczebli zarządzania, bieżących i okresowych, ogólnych i szczegółowych),
2. umożliwienie przeprowadzenia kontroli i korekt prowadzonej działalności (wewnętrznej i zewnętrznej),
3. tworzenie podstaw liczbowych do bieżącej i okresowej analizy działalności jednostki (porównania w czasie i w przestrzeni),
4. dostarczanie informacji o stanie majątkowym i sytuacji finansowej odbiorcom zewnętrznym (aparat skarbowy, jednostki nadrzędne, GUS, akcjonariusze - udziałowcy, inwestorzy itp.)”.

Według J. Wielgórskiej „Podstawowym zadaniem rachunkowości jest bieżąca rejestracja zdarzeń gospodarczych w celu przedstawienia rzetelnego i jasnego obrazu stanu i sytuacji finansowej na potrzeby zarządzania jednostką. Temu celowi podporządkowane są następujące zadania rachunkowości:
1. dostarczenie różnym szczeblom zarządzania jednostką gos¬podarczą bieżących i okresowych informacji liczbowych ogól¬nych i szczegółowych, niezbędnych do podejmowaniu prawidłowych decyzji,
2. umożliwienie wykonywania finansowo-księgowej kontroli wewnętrznej i zewnętrznej działalności jednostki i jej sytuacji majątkowej,
3. tworzenie podstaw liczbowych do bieżącej i okresowej analizy działalności jednostki przez porównywanie z poprzed¬nim okresem, planami, podobnymi jednostkami,
4. tworzenie podstaw liczbowych do analizy sytuacji i wyników działalności jednostki gospodarczej przez budżet (urzędy skarbowe), jednostki nadrzędne, urzędy statystyki państwowej, akcjonariuszy, udziałowców, inwestorów itp.”

Według A. Rozy – Michalskiego:
Funkcje rachunkowości Zadania rachunkowości
Funkcja informacyjna • Tworzenie zbiorów danych – syntetycznych i analitycznych
• Grupowanie danych i opracowywanie informacji (prostych lub złożonych)
• Przekazywanie informacji decyden¬tom i innym odbiorcom (wewnętrznym i zewnętrznym)
Funkcja kontrolna • Sprawdzanie dokumentów pod względem formalnym, merytorycznym i rachunkowym
• Kontrola .stanu majątku w drodze inwentaryzacji
• Kontrola przebiegu procesów gospodarczych, operacji finansowych, wykonania planów i gospodarności
Funkcja rozliczeniowa
• Rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych
• Rozliczenie należności i zobowiązań Rozliczenia w zakresie podatków, opłat, ceł, składek ZUS, FP, FGŚP oraz innych
Funkcja ewidencyjno dowodowa • Ewidencja zdarzeń, transakcji i operacji gospodarczych i finansowych w księgach rachunkowych
• Gromadzenie, przechowywanie i archiwowanie dowodów księgowych oraz ksiąg
Funkcja pomiaru i wyceny • Dokonywanie pomiaru, składników majątku i źródeł jego finansowania
• Dokonywanie wyceny aktywów i pasywów do bilansu oraz według innych potrzeb
Funkcja sprawozdawczo – analityczna • Sporządzanie sprawozdań finansowych i innych sprawozdań statystycznych
• Opracowywanie raportów i analiz na potrzeby zarządzania
Funkcja atestacyjna • Poddanie badaniu .sprawozdania finansowego biegłemu rewidentowi
• Uzyskanie atestu (raportu, opinii)biegłego rewidenta z przeprowadzonego badania

Upraszczając można powiedzieć, że podstawowym zadaniem rachunkowości gromadzenie danych o podmiocie rachunkowości w sposób bieżący, kompletny i prawidłowy oraz przetwarzanie ich w informacje finansowe przydatne różnym podmiotom i wykorzystywane przez nich w różnych celach.

Części rachunkowości

Realizacja zadań stawianych przed rachunkowością jest możliwa dzięki jej wzajemnie powiązanym, uzupełniającym się częściom:
- ujęcie tradycyjne:
I księgowość - zajmuje się ewidencją (obserwacją, pomiarem i rejestracją) zjawisk gospodarczych mających wpływ na stan majątkowy i sytuację finansową jednostki, czyli operacji gospodarczych. Ewidencja odbywa się:
- w sposób bieżący i ciągły (uwzględniający chronologię zdarzeń w określonym przedziale czasowym),
- usystematyzowany (operacje grupowane są w potrzebnych przekrojach),
- na podstawie dowodów księgowych,
- wartościowo (w mierniku pieniężnym), co umożliwia agregację zdarzeń o różnej treści ekonomicznej.
W zakres księgowości wchodzą:
• dokumentacja operacji gospodarczych,
• prowadzenie ksiąg rachunkowych,
• wycena,
• inwentaryzacja.
II rachunek kosztów - zajmuje się rejestracją kosztów w różnych układach ewidencyjnych, ich rozliczaniem, kalkulacją, analizą i planowaniem w celu kontroli ich ponoszenia oraz podejmowania decyzji o ich poziomie w przyszłości.
III sprawozdawczość finansowa - zajmuje się zestawieniem i prezentacją danych ewidencji księgowej i rachunku kosztów w przekrojach możliwie wszechstronnie charakteryzujących stan majątkowy i sytuację finansową podmiotu oraz umożliwiających analizę jego działalności.

- ujęcie nowsze węższe:
IV interpretacja danych sprawozdawczych - zajmuje się objaśnianiem związków przyczynowo-skutkowych zachodzących między prezentowanymi w sprawozdawczości zjawiskami, przez co umożliwia ocenę siły ich oddziaływania na sytuację majątkowo-finansową. Na podstawie takiej oceny podejmowane są decyzje bieżące i formułowane zadania na przyszłość.

- ujęcie nowsze szersze:
V statystyka ekonomiczna w skali podmiotu gospodarczego
VI planowanie w skali podmiotu gospodarczego.