Dzieje Polityki Społecznej. Opracowanie IPS na podstawie Szackiego

ARCHETYPY – SPOŁECZNE IDEE STAROŻYTNOŚĆI

1. Natura cudu greckiego

cud grecki - eksplozja znakomitej kultury w niesprzyjających warunkach środowiskowych.

Grecy dali początek wielkiej filozofii i żaden inny naród nie stworzył w tej dziedzinie konstrukcji równie trwałych .Grecja była kolebką kontrowersji i stylów myślenia.
Wysoki poziom intelektualny starozytnej Grecji nie byl bezposrednia pochodna niewolnictwa, ale sadze, ze nie zaistnialby gdyby nie bylo tam rozwiniego systemu niewolniczego. Na temat przyczyn greckiego cudu mozna mówic wiele, z pewnoscia zlozylo sie na niego bardzo wiele czynników. Jednak gdyby wiekszosc obywateli Grecji musiala pracowac na roli, albo zajmowac sie handlem, by przezyc, z pewnoscia nie mialaby czasu na intelektualne dociekania. Niewolnictwo zapewnilo Grekom pewien luksus, który dzisiejszemu czlowiekowi zapewnia rozwój technologiczny i wzrost wydajnosci pracy. Dzieki temu duza czesc obywateli mogla sie przestac troszczyc o sprawy dorazne i zaczela sie zajmowac sprawy ostatecznymi.

2. Ewolucja interpretacji cnoty obywatelskiej w starożytnej Grecji

Sofiści: Sofista, ten który miłuje mądrość. Pojawienie się Sofistów wywołało skandal bo uczyli za pieniądze. Twierdzili że ludzie są równi, wyuczalni, trzeba im pokazać jak dbac o dom o siebie. Państwo istnieje dla człowieka, żeby mu było lepiej. Ustrój, ład jest narzędziem. SAą różne definicje dobra – co innego jest dobre w tym plemieniu co innego w innym

Platon: Ludzie są w jaskini, przykuci do ławy twarzą do ściany, widza cienie na ścianie, bo przed jaskinią coś się dzieje. Ale nie może się odwrócic. Człowiek ma naturę dwoistą: ciało i duszę (dusze były przed jaskinią.) Dobro wspólne nadrzędne nad dobrem jednostki (człowiek częścią organizmu)

Arystoteles – złoty środek w życiu społecznym, prywatnym i filozofii. Umiarkowany myśliciel. Człowiek jest zwierzęciem politycznym – ma naturę społeczną. Człowiek się w pełni realizuje w społeczeństwie. ma różnicy między dobrem człowieka a dobrem obywatela.

3. Antyczna dyskusja o naturze życia społecznego: konwencjonalizm przeciwko prawu natury

Sofiści twierdzili że ludzie są równi pod względem intelektualnym. Zatem wszyscy mogą się uczyć. Ale reflekcje powinny dotyczyc tylko tego co dotyczy człowieka. Teoria powinna zajmowac się tym żeby nauczyc ludzi zarządzac domem i państwem w praktyce. Co było ich zdaniem naturalne? To co przeważało w danym polis (co innego mogło być naturalnne gdzies indziej). Nie ma jednego idealnego ustroju, ładu bo ludzie sąś różni. Państwo istnieje dla człowieka. Ludzie umówili się, żeby im było łatwiej życ. Ład, ustrój jest narzędziem. To ludzie kreuja rzeczywistość.
Platon: krytykował Sofistów. Twierdził ze prawde można poznac tylko poprzez wyjście z jaskini ale droga do tego jest długa. Tradycja prawa naturalnego: ponad ludzmi są trwałe reguły: dobro i piękno. Pozwalają nam one nazywac byty.

Sofiści Platończycy
* Konwencjonalizm - Nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.
* reguły poznajemy przez doświadczenie.

* egalitaryzm poznawczy – każdy może się uczyc)

* indywidualizm * Istnieje wyższy wzór. Idee które są wspólne dla ludzi. Prawa naturalne

* Myślenie – świat poznajemy poprzez dedukcje
* Elitaryści – ludzie się różnią. Tylko niektórzy mogą poznawać prawdę. Rządzą najmądrzejsi
* społeczeństwo

Poglądy filozoficzne sofistów:
> konwencjonalizm – Nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.
> sensualizm – pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (empiryzm);
> relatywizm poznawczy, subiektywizm – prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywnej);
> pragmatyzm (praktycyzm) – Ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się być absurdem. Praktyka jest kryterium prawdziwości twierdzeń
Poglądy społeczne
Sofiści podzieli prawo prawa naturalnego (physei) i prawa stanowionego (nomoi). Pochodzenie prawa stanowionego sofiści różnie tłumaczyli:
Trazymach - uważał, że prawo stanowione jest narzędziem silnych i rządzących do uciskania słabych;
Kallikles - sądził, że prawo pozytywne ustanowili słabi, aby bronić się przed silnymi.
Lykofron - dowodził natomiast, że porządek prawny jest gwarancją ochrony życia i mienia zarówno silnych jak i słabych.
Sofiści uważali także moralność za w dużej części wynik umowy (thesei), która zmienia się z czasem (relatywizm etyczny, pluralizm etyczny).

4. Antyczne koncepcje doskonałej polis

Platon - Państwa jako organizm. Platon był zwolennikiem państwa totalitarnego na wzór spartański, podporządkowującego całkowicie jednostkę nadrzędnym interesom wspólnoty, monopolizującego wychowanie służące głównie przysposobieniu wojskowemu (Platon, Prawa, VII,794C; 804D-806C; 813B). Państwo Platona jest komunizmem utopijnym.
Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasada realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum ale odwaga (timokracja), anarchia (demokracja), chciwość (oligarchia), strach i zbrodnia (tyrania).
Jak więc widzimy doktryna Platona jest widoczna do dnia dzisiejszego w wielu innych doktrynach. Głównie w komunizmie, ale również choć w mniejszym stopniu w doktrynach faszystowskiej i nazistowskiej.

Arystoteles - W swej „Polityce” i „Etyce” powtarza Arystoteles znamienny pogląd, że człowiek jest z natury istotą społeczną (anthropos physei politikon zoon) przeznaczoną do życia we wspólnocie, która ma mu zapewnić samowystarczalność (autarkeia) i pomyślność (eudaimonia).
Zależnie od tego kto rządzi ( jednostka, grupa czy ogół) istnieją trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra powszechnego): monarchia, arystokracja i politea oraz trzy ustroje zdegenerowane (rządy dla własnej korzyści rządzących) : tyrania, oligarchia, demokracja.
Kształt ustroju zależy od siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, podziału geograficznego oraz wielkości terytorium.


II. WYOBRAŻENIA SPOŁECZNE A WIARA – MYŚL SPOŁECZNA CHRZEŚCIJAN

5. Oryginalność chrześcijaństwa na tle społecznych wyobrażeń antyku
Grecy mniemali, że różne ludy czczą te same siły boskie, choć je inaczej nazywają. Uważali więc, że Zeus to rzymski Jupiter oraz syryjski Baal. Łatwo i eklektycznie łączyli różne kulty. Na tej zasadzie próbowano z początku uznać jedynego Boga Jahwe za lokalną odmianę Zeusa albo Dionizosa i czcić go na wzór grecki. Część Żydów gotowa była przyjąć ten sposób patrzenia na bóstwo. Zaczęli oni porzucać przepisy Prawa kłócące się z gustami greckimi i przyjmować greckie poglądy na moralność. Podobne tendencje wystąpiły wśród Żydów w hellenistycznym Egipcie.

1. Ojczyzna Boga ważniejsza niż ta na ziemi
2, Naśladowanie Boga
3. Miłosierdzie
4. Antyintelektualizm
5. Chrześcijanie zgodnie odrzucali politeizm, mitologię i kult cesarzy,
6. Tradycja woli oddania – jesteśmy stworzeni na podobieństwo Boga
7. Dwie nowiny: mamy zdolność do popełniania grzechu i wybierania zła
8. Odrzucenie niemoralnych elementów obyczajów pogańskich — porzucanie dzieci i aborcję oraz swobodę płciową



6. Ewolucja wyobrażeń na temat natury świata społecznego – od augustynizmu do tomizmu

Natura świata społecznego w czasach chrześcijańskich była odzwierciedleniem wiary chrześcijan. Wszystko pochodzi od Boga, dążymy do zbawienia naśladując Go codziennie.

Św. Augustyn twierdził że:
* wpływając na zachowanie ludzi nie wiemy czy ich udoskonalamy, zatem kształt rzeczywistości jest nieistotny, bo liczy się tylko zbawienie.
* wszystko się dzieje z woli Boga
* ludzie są predysponowani do nieba lub piekła już po urodzeniu
* rodzaj ludzki dzieli się na: rodzaj ludzki który zyje na ziemi i naród ludzi duchownych, zrodzonych z łaski, wezwanych do życia w państwie Boga na całą wieczność
* człowiek jest nieodłączny od społeczności rozumianej jako zespół ludzi połączonych wspólną miłością i celem
* Człowieka charakteryzuje miłość dwojaka; miłość do świata i miłość do Boga, dlatego istnieją dwa zasadnicze społeczeństwa – ziemskie i boskie. Obywatele państwa ziemskiego połączeni są miłością do świata i rzeczy doczesnych, a obywatele państwa bożego miłością do Boga i pragnieniem życia wiecznego. Obywatelem państwa bożego jest dobry chrześcijanin, który żyjąc w państwie ziemskim używa jego dóbr jako środków do osiągnięcia najwyższego celu – Boga
* św. Augustyn akceptował współczesny mu porządek feudalny.

Święty Tomasz jako bystry obserwator dostrzegał konflikty i by im zaradzić stworzył:
* Idee Państwa Dobrobytu - kompromisową doktrynę polityczno – prawną dostosowaną do potrzeb epoki. Miała ona szczególne znaczenie, gdyż umacniała akceptację społeczną istniejącej hierarchii w czasach, gdy skończyła się wierność i spokój klas uciskanych.
* Św. Tomasz wskazywał na rolę, wartość i konieczność klas uciskanych w całości. Całość to znaczy państwo, - twór Boga który miał zapewniać ludziom pokój i porządek. Porządek – ordo to układ hierarchiczny, a jego cechą jest nierówność. Przejęte od Arystotelesa pojęcie ordo stało się ideologiczną nadbudową systemu feudalnego i religijnym uzasadnieniem ucisku klasowego.
* W opisie struktury społecznej św. Tomasz wyszedł od tradycyjnego średniowiecznego podziału na trzy główne grupy społeczne: duchowni, rycerstwo i chłopstwo. Trójpodział został zachowany, inaczej natomiast przedstawił św. Tomasz warstwy. U szczytu hierarchii stali optimates czyli najwyżsi dostojnicy, feudałowie duchowni i świeccy. Grupą pośrednią byli populus honorbilis, czyli ludzie mogący piastować urzędy, mający prawa polityczne. To ci, którzy mogą się wzbogacić i żyć bez pracy. Najniżej w hierarchii znajduje się vilis populus – lud pospolity, nikczemny, lichy, o małej wartości. Kryterium podziału dwóch ostatnich grup to status majątkowy, możliwość wzbogacenia się.
* Św. Tomasz postuluje przyznanie praw politycznych tej części mieszczaństwa, która ma szansę wzbogacić się dzięki swojemu zawodowi. Z grupy tej wykluczył rzemieślników, robotników najemnych i chłopów. Jak widać kryterium podziału nie jest już tylko urodzenie szlachetne lub nie, lecz posiadanie odpowiedniego majątku. W tym przejawia się nowoczesność teorii św. Tomasza, która swe źródło miała zapewne w obserwacji narastającego obrotu towarowego i zaczątków kapitalizmu. Dla św. Tomasza struktura taka była wyrazem sprawiedliwości. Posiadanie przez daną grupę społeczną większej ilości dóbr ziemskich oznaczało, że przewyższa ona inne. Na tym polega sprawiedliwość wg św. Tomasza i taka powinna być chroniona przez prawo.

7. Nauka społeczna kościoła dzisiaj
- drogą do zbawienia jest uczestnictwo w życiu publicznym
* Narastająca krytyka wolnego rynku - Jan Paweł II mówi o pierwszeństwie pracy nad kapitałem.
* Encykliki Jana Pawła II są nowatorskie – jest dużo odwołań do istoty ewangelii. Odrzuca skomplikowaną tradycję, niezrozumiałą, demokracja jest pozytywna – dobry warunek istnienia współczesnego państwa.

III. NOWOŻYTNE KONCEPCJE PRAWA NATURY I MYŚL SPOŁECZNA OŚWIECENIA

Oświecenie - określane często jako Wiek Rozumu to prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1680 - 1780. Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem. Ważna cecha oświecenia to sekularyzacja państw europejskich oraz sformułowanie praw człowieka.
Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy Rewolucja Francuska. Idea republiki rządzonej przez wybrany w wolnych wyborach parlament stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie. Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z najdoskonalszych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie.





8. Nowatorstwo nowożytnych teorii prawa naturalnego

- Istnieją pewne normy, które są ponad ludzkie. Cele do których powinien dążyc człowiek by być w pełni człowiekiem
- Nowa koncepcja prawa natury – Natura tworzyła prawa. Odkrywa się je poprzez rozum.
- Prawa naturalne są definiowane jako uprawnienia człowieka.

Hobbes: - posiadamy prawo do życia

Locke: - posiadamy prawo do dobrego życia
- ten kto dobrowolnie oddaje się w niewolę chce zrobic cos czego zrobic się nie da.
Trzeba go zatem leczyc a nie edukowac. Ni można się pozbyc prawa naturalnego.

Żyjący jeszcze na przełomie XIII i XIV wieku William Ockham uważał, że prawo naturalne jest niczym nieskrępowanym wyrazem woli Bożej, która mogłaby być zupełnie inna – na przykład stworzyć świat bez zasad logiki lub zasad moralnych. Poddanie w wątpliwość tego, że prawo natury jest wyrazem wyższej rzeczywistości, która jest rozumna i w której można odnaleźć wskazówki postępowania dzięki rozumowi lub sumieniu, dokonało się wraz z nadejściem czasów nowożytnych, zawieruchą reformacji i odkryciem nowego świata, który tak bardzo różnił się od znanej Europy. Nowi myśliciele tacy jak: Hugo Gotius, Samuel Puffendorf, Thomas Hobbes, John Locke, Benedykt Spinoza, Jean-Jacques Rousseau czy Christian Thomasius zrezygnowali z odwołań do Stwórcy i pragnęli odkryć prawo natury jako gotowy kodeks, obowiązujący po wszystkie czasy wszystkie narody.
Thomasius zaproponował, żeby za podstawowe prawa uznać trzy nakazy: czyń dla siebie to, co chcesz, aby inni dla siebie czynili. Czyń innym to, co chcesz, aby inni tobie czynili. Nie czyn drugiemu tego, czego nie chcesz dla siebie. Naturalne prawa do życia, bezpieczeństwa, wolności i szczęścia przyrodzone każdemu człowiekowi stały się podstawą teorii umowy społecznej i podstawą współczesnego państwa. Immanuel Kant pragnąc odkryć zasadę, która mogłaby stać się uniwersalnym prawem wszystkich istot rozumnych, sformułował tak zwany imperatyw kategoryczny, który brzmiał: Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym. Wkrótce zaczęto zarzucać takiemu formalnemu podejściu, że jest mało przydatne w codziennym życiu moralnym i w stanowieniu prawa.

9. Wizje społeczeństwa w teoriach umowy społecznej
* źródłem władzy jest umowa społeczna. Ludzie się zgodzili na to żeby była władza.
* Jesteśmy równi z natury
* aby wolni ludzie stworzyli Państwo muszą wyrazić na to zgodę

Umowa społeczna według Thomasa Hobbesa: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki
- jedyną drogą do zapewnienia ludziom bezpieczeństwa jest przeniesienie władzy na jedną osobę lub jedno zgromadzenie osób; dlatego ludzi zawarli umowę społeczną;
- wraz z zawarciem umowy społecznej powstało państwo, co powodowało zaniknięcie naturalnej wolności człowieka, gdyż pojawiło się prawo, własnośc, itp.;
- ludzie zawierając umowę zrzekli się swej wolności; absolutystyczne państwo daje wiele korzyści jednostkom: gwarantuje bezpieczeństwo, pokój i ład.

Umowa społeczna według Johna Locke`a: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.
- ludzie chcieli stworzyć rząd; konieczność karania przestępców.
- Locke własność prywatną postrzegał jako symbol pracowitości, źródło bogactw i najwyższą wartość człowieka

wg Monteskiusza
- państwo powstało w drodze umowy społecznej, składającej się z dwóch aktów:
I - najpierw jednostki umawiały się ze sobą, powołując społeczeństwo
II – potem umowa społeczeństwa z władzą stworzyła rząd, czyli państwo
- Ludzie poprzez umowę dali władzy państwowej tylko jedno uprawnienie- prerogatywę karania gwałcicieli prawa; sami natomiast uzyskali możliwość ochrony najważniejszego z naturalnych praw: prawa do własności;

10. myśl oświeceniowa w poszukiwaniu naturalnego

W Oświeceniu, kiedy rozum był podstawą poznania odkryto wiele nowych rzeczy. M.in. prawa przyrody. Pracował nad nimi Newton. Odkrył on m.in. prawo grawitacji. Newton odkrył tez ze w przyrodzie istnieje ład. Ludzie oświecenia twierdzili że ład mógł powstac naturalnie ale nie był kwestią przypadku. Wierzyli zatem w Boga, jako w Rozum, wyższą inteligencje, która nadała światu prawa i usunęła się w cień.

11. oświeceniowe koncepcje człowieka oraz optymalnego ładu społecznego i politycznego
Condorect – Koncepcja człowieka jako tabula rasa. Ludzie rodzą się z takim samym potencjałem ale to kim się staną zależy od tegoco się na tej tablicy zapisze.

Jean Jakub Rousseau – Ludzie i ich osobowości są efektem wpływu środowiska ale jest w nich coś zmiennego. Można zatem mówic o wspólnym człowieczeństwieale jest też cos takiego jak dobroć natury ludzkiej. Jeśli bowiem zdejmiemy z człowieka wpływ środowiska to zostanie cos – własnie to dobro.

Zwolennicy tabula rasa mówili że trzeba zmienić środowisko, zwolennicy Rousseau ze czynik dobra jest naturalny.

Obie tradycje miały wspólną cechę:
> odrzucenie antropologii chrześcijańskiej
> Chrześcijanie byli uodpornieni na utopie społeczną. Dla nich będzie dobrze w innym swiecie

Ludzie mieli różne opinie na rózne tematy. Jeśli się oświecą ich opinie będą się upodabniac. I w koncu będą zgodni. Bo normy naturalne są dla wszystkich jednakowe.

Ład społeczny nie wiadomo jak będzie wyglądał bo wszystko się samo ułoży

12. wewnętrzny pluralizm myśli oświeceniowej

Oświecenie Angielskie, anglosaskie, szkockie jest przeciwieństwem oświecenia francuskiego. Francuzi, Niemcy krytykowali stan świata. Anglicy chcieli zachować to co było dobre. Twierdzili że rozum jest decydujący ale uczucia można poddac weryfikacji. Rozum jest niewolnikiem uczuc. Człowiek jest zwierzęciem emocjonalnym, tym co skłania nas do wyboru jest uczucie. Co to znaczy ze człowiek jest zwierzęciem emocjonalnym? Wpływają na niego fizyczne emocje (fizjologiczne) oraz nawyki, zwyczaje.

Francuzi mówili że człowiek powinien wybierać waqrtości9 rozumem i konsekwentnie do nich dążyc.
Anglicy: nigdy świat nie był tak stworzony jak mówią Francuzi i nie będzie. Rzeczywistość jest tworzona w oparciu o prawo niezamierzonych rezultatów

13. utopie społeczne

Renesansowa utopia More'a.
Thomas More twierdził, że podstawą zła jest istnienie własności prywatnej. Oburzał go absolutyzm w ustroju. Ideałem dla niego był ustrój fikcyjnej wyspy Utopii opisanej w książęczce wydanej w 1516 roku.
Na Utopii nie ma własności indywidualnej. Komunizm mieszkańców zakłada rygorystyczne przestrzeganie zasada równości. Ustrój polityczny jest hierarchiczny i demokratyczny zarazem – każde 30 rodzin wybiera swoich urzędników (filarchów), ci z kolei spośród siebie wyłaniają swoich szefów (protofilarchów). Na czele stoi książę wybrany z grona czterech kandydatów wysuniętych przez lud na zgromadzeniu filarchów i protofilarchów. Książę ma władzę dożywotnią, ale w przypadku ujawnienia skłonności do tyranii może zostać usunięty. Główną zasadą polityki zagranicznej jest troska o zachowanie równowagi politycznej na pobliskim kontynencie. Prawa na Utopii są proste i nieliczne. Zasadą jest powszechna tolerancja.


IV. KONSERWATYZM

W opozycji do oświecenia pojawiła się ideologia konserwatywna. Konserwatyści odrzucali indywidualizm stawiając znaczenie wspólnoty wyżej niż prawa jednostki. Podkreślali rolę emocji w życiu człowieka podważając znaczenie racjonalizmu. Jednak największa rozbieżność dotyczyła natury człowieka. Konserwatyści uznawali, że ludzie są skażeni grzechem pierworodnym. W praktyce oznacza to naturalną skłonność do czynienia zła, której nie da się usunąć dzięki wychowaniu czy poprawie warunków życia. Konserwatyści jako jedyne lekarstwo na wady ludzkiej natury uznawali przywiązanie do tradycji oraz religii postrzeganej jako źródło wartości. Władza opierająca się na takich ideałach miała bronić obywateli przed ich własną odpowiedzialnością.
W 18 stuleciu Monteskiusz wysunął myśl, aby zastosować trójpodział władz (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza).

14. konserwatywna krytyka oświecenia

Doktryna konserwatyzmu wyrosła na radykalnej krytyce oświecenia, przejawiającej się:
> krytyką oświeceniowego indywidualizmu (antyindywidualizm):
Konserwatyści uważali, że człowiek jest z natury istotą społeczną i dlatego musi żyć w społeczeństwie. Odrzucali oświeceniową teorię umowy społecznej oraz koncepcje praw natury, uważali, że człowiek nigdy nie żył sam - zawsze otaczało go społeczeństwo, a nawet jeśli żył sam, to nie był człowiekiem - uczłowieczył się dopiero wtedy, kiedy się uspołecznił.

> krytyką oświeceniowego racjonalizmu (antyracjonalizm):
Filozofowie oświecenia uważali, że człowiek kieruje się tylko i wyłącznie racjami rozumu, natomiast konserwatyści odrzucali ten pogląd. W ich przekonaniu człowiek jest istotą rozumną, ale jego działanie przede wszystkim jest determinowane przez namiętności i uczucia. Antyracjonalizm jest wizją człowieka, według której rozum jest hamowany przez uczucia.

> krytyką odrzucenia przez oświecenie grzechu pierworodnego:
Konserwatyści twierdzili, że w człowieku jest nieusuwalna doza zła, która jest właśnie wynikiem grzechu pierworodnego. Człowieka nie można pozostawić samemu sobie, ponieważ wytworzyłby się konflikt miedzy ludźmi - swoista wojna wszystkich przeciw wszystkim. Niezbędna jest władza, która zapanuje nad społecznością. Władza opisywana była jako swego rodzaju misterium

> odrzucali naturalne prawa człowieka naturalną równość (zwolennicy hierarchii)

15. Konserwatywna antropologia

Konserwatywna analiza życia społecznego opiera się na krytycznej ocenie cech natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla ideologii oświecenia optymizmu odnośnie do możliwości wyeliminowania złych cech właściwych naturze człowieka. W ich mniemaniu jednostka ludzka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego, jakie warunki zewnętrzne będą określały jej postępowanie. Nie one decydują o zachowaniach człowieka, lecz jego skazana na słabość, skażona grzechem pierwotna natura. Dlatego człowiek powinien szukać wskazówek dla swych działań w religii, odwoływać się do uznanych autorytetów. Zwolennicy nurtu konserwatywnego odrzucają jednostronne spojrzenie na jednostkę jako istotę racjonalną, podkreślając, że kieruje się ona w swych wyborach również instynktami i emocjami.

Rozum jest nierówno rozdzielony. Elity mają go więcej. Zwolennicy tradycji, (po co próbować nowego. Stare jest sprawdzone przez tradycje. Świat powstał w wyniku prawa niezamierzonych rezultatów dlatego nie można poznać go poprzez doświadczenie. Człowiek jest zły z natury wiec dobrze może mu być tylko po śmierci w niebie.

16. konserwatywne koncepcje więzi, ładu społecznego i zmiany społecznej

Koncepcja człowieka określa wizję społeczeństwa. Według konserwatystów kształtuje się ono i rozwija w sposób naturalny, jest organiczną całością, nie zaś zbiorem zatomizowanych jednostek. Wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki.

Człowiek jest elementem społeczeństwa. Jednostki nie można wyciągnąć z życia społecznego bo umrze.

Społeczeństwo jest ze swej istoty hierarchiczne. Jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Jest to jedna z najważniejszych zasad uznawanych przez konserwatystów. Ich zdaniem istniejące instytucje ucieleśniają mądrości i doświadczenie kolejnych generacji, natomiast tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie jest spoiwem gwarantującym ład społeczny. Nie oznacza to, że konserwatyści są niechętni wszelkim zmianom. Dopuszczają oni takie przeobrażenia, które nie naruszają ciągłości między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, są efektem naturalnego procesu gromadzenia i przewartościowywania doświadczeń. Wyznając taki pogląd, konserwatyści odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne. Stoją na stanowisku, że społeczeństwu, nawet w imię doskonalenia instytucji i ludzi, nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury i zasady współżycia. Oznacza to bowiem destrukcję i chaos, a dążenie do naprawy zła kończy się złem jeszcze większym. Gwałtowne zmiany niszczą naturalne więzi, co rodzi z kolei przemoc jako środek mający zapewnić spójność społeczeństwa.

Upadek dawnego rozwoju był w oczach konserwatystów swego rodzaju „rozwiązaniem społeczeństwa”, a w każdym razie przyczyną jego głębokiego kryzysu będącego nade wszystko kryzysem tradycyjnych form więzi społecznej.

Społeczeństwo porewolucynje jawiło się swym przeciwnikom jako bezładne zbiorowisko egoistycznych jednostek, z których każda goni za zyskiem bez oglądania się na innych ludzi.

Konserwatyści byli krytykami kapitalizmu. Ataki na burżuazję, industrializm, pauperyzm itd. połączone były z reguły z idealizacjami społeczeństwa feudalnego wychwalanego nie tylko ze względu na panujące w nim stosunki między ludźmi. Stosunek pana i chłopa, podobnie jak króla i poddanych był stosunkiem rodzinnym, ojcowskim, a nie tylko rzeczowym. Stosunek kapitalisty i robotnika jest stosunkiem obcych sobie „atomów” opartym wyłącznie na interesie, na umowie kupna sprzedaży. A do takich wyrachowanych stosunków sprowadzają się wszelki stosunki w społeczeństwie burżuazyjnym.

U wielu konserwatystów wyraźnie występuje przeciwstawienie tych dwóch rodzajów społeczności :
- jedna – utrzymuje się dzięki bezpośredniej więzi pomiędzy ludźmi, dzięki obyczajom, tradycjom i religii ;
- druga - ma za podstawę doraźne interesy jednostek, kontrakty, sformalizowane przepisy lub zgoła fizyczny przymus w rodzaju rewolucyjnego terroru.
Społeczeństwa nie da się scharakteryzować ze względu na jego zadania, gdyż w przeciwieństwie do spółki handlowej, fabryki czy urzędu nie zostało powołane do wypełniania jakichś pojedynczych zadań.
Stosunki społeczne są trwałe jedynie wówczas, gdy ludzie nie znają ich natury i żyją w zbiorowości na takiej samej zasadzie, na jakiej oddychają.

Złem jest w związku z tym prawo pisane układane przecież zawsze na podstawie racjonalnego rachunku, który odwołuje się do zmiennych opinii i interesów jednostek. Społeczeństwem winny rządzić ukształtowane historycznie zwyczaje, w nich bowiem znajduje wyraz prawdziwy „duch narodu”. Stąd częste pochwały prawa angielskiego, a którym większą rolę gra precedens niż przepis.
Doniosłą rolę w integracji społecznej wyznaczali konserwatyści religii, nie ograniczając się do powtarzania dawnych koncepcji religii jako czynnika uświęcającego władzę i zapewniającego posłuch poddanych. Dostrzegano w niej również podstawę więzi społecznej. Ceniono religię za to, że przenika wszystkie dziedziny życia społecznego od rodziny do państwa

17. konserwatywna obrona przesądu, zadawnieni i tradycji

Na naturę ludzką składają się czynniki tak racjonalne jak i irracjonalne, których nie można w żaden sposób przewidywać czy okiełznać. Postępowaniem ludzkim rządzą nie tylko świadome decyzje, nie tylko refleksje, lecz również sentyment, nawyk, obyczaj, przykład, przesąd.

Problematyce przesądów poświęcili wiele uwagi pisarze oświeceniowi, widząc swe zadanie w ich przezwyciężeniu. Według konserwatystów, likwidacja przesądów nie jest ani możliwa, ani wskazana, na nich bowiem opiera się całe życie społeczne, moralność. Bez nich społeczeństwo stałoby się zbiorem jednostek – atomów niezdolnych do żadnej trwałej współpracy.

> Koncepcje (i ideał) człowieka jako istoty myślącej zastąpili więc konserwatyści koncepcją (i ideałem) człowieka jako istoty przede wszystkim czującej.
> Konserwatyści przeciwstawiali się wszelkim koncepcjom społeczeństwa, według których ma ono jedynie wartość instrumentalną w stosunku do potrzeb jednostek ludzkich.
> Człowiek istnieje zawsze w społeczeństwie, dzięki społeczeństwu i dla społeczeństwa i nie byłby tym, czym jest, gdyby nie wpływy społeczne jakim podlega od dzieciństwa.

W myśli konserwatywnej społeczeństwo okazywało się bądź kreacją boską, bądź rezultatem historycznego wzrostu, którego początku nie da się ustalić. Ludzie nie mają tedy prawa narzucać organizmowi społecznemu swojej woli. Zastane przez nich wierzenia, obyczaje i instytucje są ucieleśnieniem zbiorowej (lub boskiej) mądrości, wobec której rozum jednostki, a nawet rozum wszystkich żyjących w danym momencie jednostek, jest niczym. Społeczeństwo stanowi względem jednostki byt pierwotny i nadrzędny.

Myśl konserwatywna była przede wszystkim próbą znalezienia praktycznych środków zapobieżenia rewolucji, a tam gdzie się ona dokonała, dokonania restauracji dawnego ustroju lub instauracji jego zasad w nowym społeczeństwie.

Obrona historycznego punktu widzenia, podkreśleniem roli czynników irracjonalnych w życiu społecznym, ujmowaniem społeczeństwa jako organizmu, rozumieniem więzi społecznej, uwydatnianiem znaczenia małych grup, analizą religii pod kątem jej wpływy na integrację społeczeństwa itd., założenie o zasadniczo spontanicznym i niekontrolowanym charakterze życia społecznego


18. pluralizm ideologii konserwatywnych

Konserwatyzm różnicuje się w zależności od sposobu w jaki konserwatyści rozumieją tradycje:
1) tradycją jest to co jest i należy to zachowywać – bronic status quo. Lepsze stare znane niż nowe niewiadome.
2) tradycją jest dorobek wszystkich pokoleń, jest to empiryczna wiedza, która przechodziła test i przetrwała. Mnogość wiedzy zawartej w tradycji podparta jest testem życia.
3) tradycją jest to co jest zagrożone. Konserwatyzm rewolucyjny. Powstaje w chwili zagrożenia.


V. LIBERALIZM

Liberalizm (z łac. liberalis – wolnościowy, od łac. liber – wolny) jest to ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędna wartością. Liberalizm wywodzi się z okresu Oświecenia, jednakże termin ten współcześnie obejmuje wiele różnorodnych nurtów politycznych.
Najogólniej mówiąc liberalizm podkreśla prawa jednostki, wolność wymiany myśli, postuluje ograniczenie roli państwa do minimum, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli na polu gospodarczym i politycznym.

19. Liberalne koncepcje człowieka, społeczeństwa i państwa

Wszystko jest proste.

Człowiek:
• racjonalizm – rozum ludzki nieograniczony w swoich możliwościach poznawczych i kreatywnych sprawia, że dokonuje się stały postęp ludzkości we wszelkich dziedzinach; człowiek jest twórcą państwa i to on określa granice jego władzy;
• indywidualizm – jednostka zajmuje dominującą pozycję i jej interes przeważa nad wszelkimi interesami ponadindywidualnymi; ustrój państwa oceniany jest według kryterium użyteczności dla dobra jednostki; myśl liberalna zakłada aktywizm jednostki, posiada też silne akcenty utylitarystyczne,
• wolność – jednostka może realizować swoją wolność w dziedzinie osobistej, politycznej i gospodarczej (leseferyzm); wolności pozytywnej (dającej swobodę działania) towarzyszy wolność negatywna (pozwala uchylić się od pewnych niechcianych działań i zachowań), wolność jednostka może realizować do granic wolności innych jednostek; wolność daje się pogodzić z równością szans i równością wobec prawa,
• Melioryzm – wiara w doskonalenie społeczeństwa. Ludzie wolni będą więcej osiągać niż kierowani.
Społeczeństwo:
• własność – postulowana nienaruszalność bądź co najmniej znaczne ograniczenie ingerencji we własność prywatną ze strony państwa,
Państwo:
• państwo – jedyną podstawą jego funkcjonowania i uprawnień wobec obywateli może być prawo; absolutyzacji państwa mają zapobiec zabezpieczenia ustrojowe (jak np. podział władz, jej kadencyjność i zakazy reelekcji).

Państwo minimalne ograniczone – sędzia który rozstrzyga
Państwo Nocny Stróż - reaguje gdy ktos naruszy wolność innych

Trójpodział władzy - Monteskiusz



Świat nowożytny jest bardzo rozległy. Europa jest podzielona na wiele państw, ale jest to podział bardziej pozorny niż rzeczywisty. Ludzie żyją w masie, podzielonej na różne nazwy i organizacje społeczne.

Narody współczesne pragną spokoju, dobrobytu, a jako źródła dobrobytu – wytwórczości.
Wojna kosztuje zawsze więcej niż przynosi zysku. Dzięki handlowi, religii, postępowi intelektualnemu nie znamy niewolnictwa.

Wolni ludzie muszą wykonywać różne zawody, zaspokajać potrzeby społeczności. Handel nie pozostawia człowiekowi przerw na bezczynność i daje umiłowanie indywidualnej niezależności, zaspokaja potrzeby, pragnienia ingerencji władzy.

Rządy, które próbują zająć się naszymi interesami robią to gorzej i kosztowniej od nas samych.
Wolność, która jest naszym udziałem, polega na spokojnym oddawaniu się osobistej niezależności, wolnością są gwarancje zapewnione przez instytucje państwowe.

Niezależność jednostki jest jedną z najważniejszych współczesnych potrzeb. Ludzie nowożytni pragną korzystać ze swoich praw, rozwijać swoje zdolności, tak aby nie szkodzić innym. Korzystamy z wolności politycznej, wzbogaconej o wolność osobistą.

Niebezpieczeństwem tej wolności jest to, że zaabsorbowani cieszeniem się naszą wolnością prywatną i zagonieni w poszukiwaniu zysku, zbyt łatwo możemy zrezygnować z należącego się na prawa do udziału we władzy politycznej. A ta chętnie, mając wolną rękę zajmie się naszym szczęściem, ale to zbyteczne – władza ma pozostać w swoich granicach, zawsze sprawiedliwa, a my sami zadbamy o własne szczęście.

Wolność polityczna daje wszystkim bez wyjątku obywatelom możność sprawowania pieczy nad najświętszymi ich interesami, poszerza ich umysł, uszlachetnia myśli, ustanawia między nimi rodzaj równości intelektualnej będącej potęgą narodu.

Wolność – to uszanowanie przez instytucje indywidualnych praw obywateli, liczenie się z ich niezależnością, wzywanie do współdziałania w sprawowaniu władzy, zagwarantowanie prawa do kontroli i nadzoru – obdarzanie pragnieniem i zdolnością ich spełniania.


Wolność odnajdujemy w społeczeństwie demokratycznym. Wolny ustrój powstaje w społeczeństwie równych możliwości


20. interpretacje kategorii wolność, równość i własność w mysli społecznej i politycznej liberalizmu

> wolność – jednostka może realizować swoją wolność w dziedzinie osobistej, politycznej i gospodarczej (leseferyzm); wolności pozytywnej (dającej swobodę działania) towarzyszy wolność negatywna (pozwala uchylić się od pewnych niechcianych działań i zachowań), wolność jednostka może realizować do granic wolności innych jednostek; wolność daje się pogodzić z równością szans i równością wobec prawa,
> własność – postulowana nienaruszalność bądź co najmniej znaczne ograniczenie ingerencji we własność prywatną ze strony państwa,
> równość - egalitaryzm. Liberałowie mówią: równość szans, żeby wszyscy startowali z jednej linii. Po chwili od startu nasze pozycje zróżnicują, nierówność rezultatów jest nieuchronna.
Wszyscy ludzie, którzy chcą dzisiaj zapewnić swoim bliźnim niezależność i ludzką godność, muszą występować jako zwolennicy równości.

Wolność to prawo do wyrażania swoich poglądów, wyboru zajęcia i wykonywania go, dysponowania swoją własnością, poruszanie się bez zdawania sprawy z motywów i przebiegu podróży. Jest to także prawo do gromadzenia się w celu omówienia interesów, wyznawania kultu. Jest to dla każdego prawo do wywierania wpływu na sprawowanie rządu przez wnioski lub petycje, które rządzący muszą brać pod uwagę – eg. B. Counstant.

Liberalizm społeczny jest za zachowaniem i rozszerzeniem praw i wolności obywatelskich, takich jak wolność słowa, wolność prasy, wolność religii itd. Partie liberalne są świeckie, choć niekoniecznie antyklerykalne.




21. uzasadnienia wolnego rynku i dyskusje na temat jego granic

Liberałowie propagowali wolność w sferze ekonomicznej i rynkowej ale nie w sterze politycznej. Jon StuartMill. A de Tocquerville. Późniejszy liberalizm dopuszczał wspomaganie tych którzy nie radzili sobie na wolnym rynku, w formie pomocy socjalnej.

Liberalizm ekonomiczny (leseferyzm) postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje prywatyzację, deregulację, obniżenie podatków i barier celnych.

Ekonomiczny liberalizm jest przeciwny socjaldemokratycznemu modelowi państwa opiekuńczego. Europejscy liberałowie nie są generalnie przeciwni umiarkowanej ingerencji państwa w służbę zdrowia, edukację, emerytury, walkę z biedą i bezrobociem. Konserwatywni liberałowie i libertarianie postulują ograniczenie roli państwa również w tych dziedzinach, proponując całkowitą prywatyzację lub mieszane modele prywatno-państwowe (jak np. w polskim zreformowanym systemie emerytalnym).
Liberałowie nie postulują bezpośredniej walki z biedą i bezrobociem. Sposobem rozwiązania tych problemów jest obniżenie podatków, a tym samym pozostawienie w kieszeni podatnika pieniędzy na inwestycje, które to tworzą miejsca pracy i powodują obniżenie poziomu bezrobocia.


22. etapy rozwoju doktryny liberalnej

Epoka ta z punktu widzenia historyka myśli społecznej kończy się w połowie XIX wieku.
Liberalizm to filozofia polityczno-społeczna, mówiąca o wolności jednostki prywatnej. Wolność jest warunkiem wszystkich innych wyborów. Tworzy możliwość wyborów, towarzyszy temu zasada indywidualizmu. Wolność pociąga za sobą odpowiedzialność.

Liberalizm w XIX w. przechodził ewolucje, które można podzielić na:
- wiek młodzieńczy
- średni
- starość.

Pisząc o myśli liberalnej w ogólności, łączymy tu w jedno tak różne jej manifestacje jak:
- teorie prawa i moralności Jeremy Benthama (1748 – 1832)
- ekonomie polityczną Adama Smitha (1723 – 1790)
- moralistykę i filozofię społeczną Jamesa Milla (1773 – 1836) i Johna Stewarta Milla
- politykę i filozofię polityki Beniamina Constanta (1767 – 1830)

Za najważniejsze z tych założeń wypadnie uznać:
- indywidualizm, utylitaryzm, ostre rozgraniczenie systemu społeczno-gospodarczego od systemu politycznego i przyznanie indywidualizmowi niemal nieograniczonej zdolności do samoregulacji.

> Pierwszy etap rozwoju liberalizmu
Wielki wpływ Locke’a, działalność Smitha, wolny rynek. Głównym czynnikiem zagrażającym jednostkom jest państwo. Podstawowy problem – jak obronić jednostki wobec państwa? W tym okresie koncepcje polityki społecznej – władza z przyzwolenia, jest to władza ograniczona. Znamiennie rozwinie się wizja wolnego rynku. Ludzie pozawierają lepsze umowy, wiara w spontaniczne kooperowanie.
Od Adama Smitha: W sferze ekonomicznej należy pozostawić ludzi samym sobie, będzie to najbardziej sprawiedliwa zasada.
W Anglii – H. Spencer. W tradycji liberalnej zawsze będzie obecna radykalna obrona. Im dłużej trwa bieg, tym dynamiczniej to będzie wyglądało (wolny rynek).
W historii myśli społecznej wkład Beniamina Constanta – W antycznych Atenach pojawiły się zaczątki, a B. Constantas to skrytykował. Ateny były demokratyczne. Constant powiedział, że brakowało tam granicy interwencji państwa w życie jednostek. W liberalnym społeczeństwie każdy ma swoją wolność i nikt w tym nie może mu przeszkodzić.


> Drugi etap liberalizmu to lata ’30, ’40, ’50.
Równie istotnym zagrożeniem dla jendostki jest społeczeństwo (John Stuart Mill).
Zagrożenie wlności ze strony społeczeństwa. Równość szans wymaga możliwości wpływu na władzę polityczną. Trzecią cechą rozwoju myśli liberalnej było namnożenie myśli technicznej nt. wolnego rynku. Dostrzeże się tu, że wolny rynek nie jest samo powstrzymującym się organizmem. Osiągnięcia bogatych rodziców mają wpływ na dzieci, które wówczas mają większe szanse.
Wolny rynek pozostawiony sam sobie dzieli się na tych, którym się udało i tych, którym będzie się udawać.
Oświata wg Milla jest większą możliwością konkurencyjności.
Alex Tokevil – amerykanie nauczyli się być niezależnymi, uczyli się korzystać z wolności. Umiejętność korzystania z wolności się nabywa. Bez umiejętności stowarzyszania się można korzystać z wolności. Sława Tokevila – laicyzacja społeczeństwa powoduje zanik kotwicy, tworzy hasła hurracyzmu. Wolność jednostki musi być czymś ograniczona.



VI. SOCJALIZM

Socjalizm - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.

23. Powstanie i ewolucja idei socjalistycznych

Rodzaj ideologii politycznej, wywodzącej się z utopijnej filozofii politycznej rozwijanej w latach 30. i 40. XIX wieku we Francji (np. Henri de Saint-Simon, Pierre Leroux, Charles Fourier) i Anglii (Robert Owen). Celem socjalistów było zbudowanie społeczeństwa bez ubóstwa, gdzie siły rynkowe nie są głównym mechanizmem podziału bogactwa oraz w którym funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na wspólnej własności, wzajemnej współpracy i altruizmie.

> idea podziału według potrzeb
> idea podziału wobec pracy

a) socjalizm utopijny – Owen Osada załozona na odludziu
b) Sansimonisci – Społeczeństwa socjalistyczne oparte na zasadach humanitaryzmu można stworzyc w każdej chwili. Kto nie może patrzec na pracująca kobiete w ciazy może sam się zmienic.
c) Sinsimonisci – używali określenia społeczeństwo industrialne, przemysłowe. Technika tworzy bezprecedensowe możliwości.
Saint Simon Był przekonany że Europa znalazła się w stanie głębokiego kryzysu polegającym na przejściu z syst feudalnego do industrialnego i naukowego. Uzależniał on stan społeczeństwa od tego jakie idee w nim panują, uznał za konieczny element reformy stworzenie nauki społecznej.
Koncepcja S-S = społeczeństwo industrialne (przemysłowe) zasadniczą sprawą dla niego było usunięcie pozostałości feudalizmu i koncepcja klas społecznych.
d) markścisci - Karol Marks i Fryderyk Engels (współpracowali razem)
Marks wykluczał całkowicie możliwość naprawienia społeczeństwa burżuazyjnego i starał się
wykazać nieuchronność powstania zupełnie innego ładu społeczno-gospodarczego. Własną naukę o społeczeństwie pragnął uczynić orężem proletariatu. Twierdził że do wyodrębnienia klasy społecznej wystarczy kryterium ekonomiczne.
W pracach Mi E myśl o klasach była bardzo wyraźna: stanowila przesłankę tezy o koniczności zniszczenia państwa burżuazyjnego i że w następstwie zniesienia klas państwo obumrze.
W świadomości społ wg M chodziło o to by pokazać jak w określonych war społ kształtują się określone formy świadomości stanowiące zdeformowany obraz rzeczywistego świata.
Dużą rolę w rozwoju społecznym przypisywał walce klas.

24. socjalistyczne krytyki zastanego świata społecznego

1. przeciwko wolnemu rynkowi
2. przeciwko burżuazji, kapitalistom, arystokracji
3. państwo jest komitetem organizacyjnym a ludzie są wspólnotą
4. społeczeństwo liberalne jest niesprawiedliwe
5. socjalizm – ludzie myślą o wszystkim: co jeść, jak żyć, co ubierać

Socjalizm przejawiał najmniej krytycyzmu w stosunku do rewolucji 1789. Widzieli w epoce porewolucyjnej dalszy ciąg długotrwałego kryzysu społecznego.
Socjaliści uznawali że głoszone przez rewolucję „królestwo rozumu” jest tylko wyidealizowanym królestwem burżuazji. Twierdzili iż zasady były dobre, tylko nie zostały właściwie zastosowane. Istniejące zło to: przemoc rządzących w stosunku do rządzonych i stan wojny wszystkich przeciwko wszystkim. Społeczeństwo jest przeżarte przez Egoizm anarchię i zepsucie-jest rozdarte na wrogie sobie klasy. Wszechobecna Idea – zrzeszania jako takich organizacji społeczeństwa, która miała wyeliminować z niego przemoc i konkurencję zastępując ją harmonią i współpracą wolnych obywateli na zasadach dobrowolności i sprawiedliwości. Chodzi o reorganizację społeczną która wyeliminowałaby hierarchiczną zależność i społeczną wyższość oraz walkę konkurencyjną. - Pomnażanie dobra wspólnego! Twierdzili że niezbędna jest długa i przemyśla praca organizatorska przygotowująca do współdziałania.


25. pluralizm ideologii socjalistycznej

Socjaliści mieli skłonność do kazuistycznego opisu społeczeństw, było tak dlatego ze próbowali opisac wszystko, od diety po życie intymne. Zaleznie od czasu zmieniali swoje poglą Dy:

a) wizja wspólnotowa – socjaliści zarzucali społeczeństwu liberalnemu ze jest zindywidualizowane, ze każdy działa na własny rachunek. A socjalizm był ukierunkowany na społeczną nature człowieka. Wspólnota miałaby składac się z ludzi którzy się znają.
- ludzie mieli być widoczni – szklane domy
- samowystarczalność wspólnoty. Idealna była by wspólnota 850 kobiet i 850 mezczyzn.
- we wspólnocie byłaby mała fabryczka do produkcji narzędzi – Krytyka fenomenu industrializacji

b) wizja industrialistyczna – źródłem byli Sinsimonisci – a rozsławił ja Marks, zafascynowany społeczeństwem miejskim i przemysłowym
- Społeczeństwo przemysłowe – bez polityki. Tylko administracja. Ludzie kierowaliby się w sposób racjonalny.
- Ludzie są potrzebni żeby wspomagac maszynę. Podział pracy wynikałby z mocy maszyny, z jej zapotrzebowania na pomoc w obsłudze.
- naukowe zarządzanie

26. socjalistyczne krytyki wolnego rynku i wyobrażenia na temat optymalnego ładu społecznego

> idea podziału według potrzeb
> idea podziału wobec pracy

Socjalizm w marksizmie to typ państwa i społeczeństwa, w który przekształca się kapitalizm i który poprzedza komunizm: jego cechą konstytutywną jest zasada "od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Państwa rządzone przez partie komunistyczne oficjalnie określały się jako "socjalistyczne", chociaż socjaldemokraci uważali to określenie za nieadekwatne.

odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.

VII. POZYTYWIZM SOCJOLOGICZNY I NURTY ANTYPOZYTYWISTYCZNE

Pozytywizm - kierunek myśli w filozofii i literaturze zainicjowany przez Augusta Comte'a w połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych (zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej afirmacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej.
Mimo że z czasem metoda naukowa odeszła od pozytywistycznej afirmacji teorii na rzecz jej falsyfikacji, to jednak pozytywizm we współczesnej postaci nadal jest kojarzony ze światopoglądem naukowym - wręcz czasem nazywany ideologią naukową - i jako taki bywa często podzielany przez technokratów, wierzących w konieczność rozwoju przez postęp nauki.


27. podstawowe zagadnienia pozytywizmu filozoficznego i jego odmiany

Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę nieuprawnioną spekulację. Pozytywizm naukowy Comte'a zakładał zaprzestanie pytań o pierwszą przyczynę ("dlaczego?"), ograniczając wszelką wiedzę do (pozytywnego) opisu praw natury ("jak?") wyrażonych językiem matematycznym. Odkrywanie tych praw sprowadzać się miało do ustalania stałych relacji które jednolicie opisują zjawiska fizyczne obserwowane w wielokrotnie powtarzanych doświadczeniach. Uważano, że w ten sposób teoria naukowa jest pozytywnie zweryfikowana.

Europejski pozytywizm filozoficzny jako system metodologiczny, którego źródeł trzeba szukać w filozofii Bacona, Humea, Comtea, polega na nominalizmie, fenomenologizmie, minimalizmie, redukcjonizmie

XIX wiek stanowił kolejny punkt zwrotny w dziejach nowożytnej cywilizacji, próbując znaleźć właściwą drogę, dla jej dalszego rozwoju. Ówczesna filozofia podzieliła się na dwa opozycyjne obozy- „ideologów”, będący dziedzictwem XVIII wiecznego materializmu, oraz na żywotnie rozwijający się obóz ruchu spirytualistycznego, prądy te nie były jednak w pełni zgodne z duchem dominującego w gospodarce kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Dlatego też niezwykle przychylnie przyjęto poglądy Augusta Comte, czołowego przedstawiciela, a przez niektóre środowiska uważanego za twórcę, pozytywizmu filozoficznego.
Comte w swojej filozofii zajmował się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi, badał rzeczy dostępne umysłowi, rozważał tylko tematy pożyteczne, ograniczał się do przedmiotów, co do których można uzyskać wiedzę pewną, zajmował się rzeczami ścisłymi- pracował „pozytywnie”, nie ograniczając się do negatywnej krytyki.
Pozytywizm filozoficzny charakteryzuje niechęć do metafizycznych systemów pojmowania rzeczywistości, w tym instytucji państwa i prawa.

Odmiany:
Część autorów stanowczo twierdzi jakoby pozytywizm prawniczy i pozytywizm filozoficzny były całkowicie niezależnymi od siebie kierunkami nauki, funkcjonuje również teza o pokrewieństwie obu kierunków, tłumaczona ogólną atmosferą intelektualną epoki. Nie mniej jednak istniejące poglądy opowiadające się za tezą o powstaniu i ewolucji pozytywizmu prawniczego pod wpływem pozytywizmu filozoficznego, jako odmiany stosowania tego ostatniego w prawoznawstwie, wydają się być najbliższe prawdzie. Zaś przyjęcie tych dwóch ostatnich tez pozwala na rozszerzenie zakresu kierunków zaliczanych do pozytywizmu prawniczego.

28. metoda pozytywistyczna a narodziny socjologii

Metoda pozytywistyczna - eksperymentowanie, determinizm. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

Z pozytywizmu powstała socjologia i pod jego wpływem stała się niezależną nauką
empiryczną.
- Comte- stworzył jej nazwę.
- Związek socjologii z pozytywizmem tłumaczymy:
a) Rozległością wpływów pozytywistycznej filozofii we Francji i Anglii (w krajach,
gdzie narodziła się socjologia jako wyodrębniona dziedzina)
b) Jego reformatorskim charakterem
c) Scjentyzmem pozytywistów, którzy mówili, że działania ludzkie można i należy uczynić
przedmiotem badań naukowych.

Termin "socjologia" (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1837 r. Auguste Comte.

Socjologowie posługują się zróżnicowanymi metodami i technikami badań, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Na przełomie XIX i XX wieku udało się przezwyciężyć pozytywistyczną i naturalistyczną wizję uprawiania socjologii, postulującą naśladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym duże zasługi miał Max Weber - twórca tzw. socjologii rozumiejącej i Florian Znaniecki - autor koncepcji współczynnika humanistycznego. Odtąd socjologia jest traktowana jako jedna z nauk humanistycznych, chociaż spór o sposób uprawiania socjologii jako nauki trwa w zasadzie do dnia dzisiejszego.

29. nowatorstwo psychologizmu i jego odmiany

Psychologizm przyjął odmienną do ewolucjonizmu tezę. Założono w nim, że odpowiedzi na zjawiska na świecie może udzielić psychika ludzka. Czyli, że rola natury świata jest mniejsza niż u ewolucjonistów. Zwolennicy psychologizmu cenili jednostkę, której działania mogły wpłynąć na los społeczności. Piewcą tego kierunku jest Zygmunt Freud. Według niego docieranie do wnętrza człowieka – psychoanaliza – jest narzędziem do poznania siebie w świecie .

Odmiany psychologizmu:
Antypsychologizm Conte`a polegał na uznaniu, że nie wystarczają psychologiczne
założenia do wyjaśnienia zjawisk społecznych.


30. psychologistyczne koncepcje psychiki

Psychika (gr. ψυχή, psyche - dusza), termin odnoszący się do całokształtu procesów oraz dyspozycji niematerialnych, psychicznych człowieka. Indywidualna realizacja psychiki nazywana jest osobowością.
Nie istnieje jeden, powszechnie przyjęty model psychiki. Według tradycyjnej psychologii akademickiej psychika obejmuje procesy poznawcze, emocje, procesy motywacyjne i osobowość przeciwstawiany procesom cielesnym (fizjologicznych).

31. Antyintelektualizm psychologizmu

Konsekwencją wiary w możliwość dokonania szybkich zmian za pomocą kilku prostych decyzji oraz jasnego zdefiniowania, kto jest winny istniejącej sytuacji ("elity"), jest antyintelektualizm ruchów populistycznych. Ruchy te zwracają się przeciw rządzącym, przeciw partiom politycznym - polityka jest przedstawiana jako walka koterii i skorumpowanych sił politycznych, a lud w tej grze jest oszukiwany i pogardzany przez te kręgi. Receptą formułowaną przez populizm na tą sytuację jest danie możliwości kreowania rzeczywistości zdrowemu, nieskażonemu moralnie ludowi - mit kucharki, która potrafi rządzić krajem. W związku z faktem, że populizm jest tak różnorodny, potrafi on czasami stać się atrakcyjny także dla intelektualistów, którzy zniechęceni uwiądem, nieskutecznością działań politycznych, popierają zestaw prostych odpowiedzi na trudne pytania lub też dostrzegają w ruchu populistycznym jedyną siłę, w danych warunkach, która może przynieść zmianę, np. związkowy ruch "Solidarność".

32. socjologiczny naturalizm – społeczeństwo jako rzeczywistość sui generis

Naturalizm: przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa

- Metody stosowane w naukach społecznych nie różnią się od nauk przyrodniczych.
- Pozytywizm jest zbiorem zakazów odnoszących się do wiedzy ludzkiej, a próbujących rezerwować „wiedzę” do tych zabiegów, które można zaobserwować rozwoju nowoczesnego prawodawstwa.
- Motywacja pozytywistycznego naturalizmu:
a) chęć zastosowania w naukach społecznych metod, które wykazywały wcześniej swoją wielką skuteczność w przyrodoznawstwie i uchodziły na skutek tego za jedyne metody naukowe.
b) Pronaturalistyczną argumentację wspierało przekonanie, że tylko nauka zgodna
z wzorami przyrodoznawstwa może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej.
c) Nauka pełni rolę wychowawczą

1) Socjologistyczny naturalizm
- Socjologizm był tak jak psychologizm odgałęzieniem socjologii pozytywistycznej.
- Pierwszym krokiem w stronę naukowej socjologii musi być uznanie założeń typowych dla pozytywizmu, a dotyczących natury rzeczywistości społecznej i najstosowniejszych metod jej naukowego badania.
- Nauka społeczna stałaby w miejscu gdyby nie ustalono, że prawa społeczne nie różnią się od praw rządzących przyrodą, a metoda służąca ich odkrywaniu jest taka sama jak w innych naukach (to było zasługą Comte`a)
- Spór o pozytywistyczny „dogmatyzm”- chodziło nie o odrzucenie naturalizmu, ale o znalezienie w jego granicach miejsca dla naturalizmu socjologicznego, który w faktach społecznych widzi fakty swoiste i stara się zdać z tej swoistości sprawę, respektując ją.
- Wykluczenie z nauk społecznych praktykę ich wyjaśniania przez podciągnięcie ich do innej kategorii zjawisk.
2) Swoistość rzeczywistości społecznej
- Jeżeli synteza sui generis, jaką jest wszelkie społeczeństwo, wyłania nowe zjawiska,
odmienne od tych, które zachodzą w świadomościach samotnych, trzeba też przyjąć, że owe swoiste fakty tkwią w wytwarzającym je społeczeństwie, nie zaś w jego częściach, tzn. w jego członach.
- Fakty społeczne różnią się od psychicznych ilościowo, i mają one inne podłoże, zachodzą
w innym środowisku, zależą od innych warunków.
- Trzeba znaleźć granicę między zjawiskami życia jednostkowego, a życia społecznego i wykazać, że z wiedzy o jednostkach nie da się wydedukować wiedzy o społeczności.
- Socjologizm to programowy antyredukcjonizm.

33. ewolucja socjologizmu

Socjologizm, kierunek socjologiczny uznający zjawiska społeczne za pierwotne, życie zaś psychiczne i kulturowe jednostki za pochodne. Wg socjologizmu warunki społeczne określają kulturę, wiedzę, moralność, sztukę i in. zjawiska nieprzyrodnicze. Do badania wszelkich przejawów życia psychicznego należy stosować metody socjologiczne. Socjologizm zdobył największą popularność na przełomie XIX i XX w., a jego najwybitniejszym przedstawicielem był E. Durkheim.

Socjologizm: socjologia jako podstawowa nauka społeczna

- Do tej pory koncepcje socjologiczne polegały na naukach przyrodniczych jako na źródle gotowych wzorców poznawania rzeczywistości.
- Zwolennicy socjologizmu byli za tym by socjologia była królową nauk o człowieku, mistrzynią filozofii, nauki o moralności, historiografii, prawoznawstwa, nauki o polityce, teorii sztuki itp.
- Zamach przeciw psychologizmowi.
- Socjologizm osłabił zaufanie do przyrodoznawstwa głosząc, że fakty społeczne są faktami szczególnego rodzaju.

Pojęcie socjologizmu

- Miał on dwojaki sens:
1) Był teorią socjologiczną związaną z określonym zespołem zasad metody socjologicznej (zawierała pouczenia jak badać)
2) Doktryną filozoficzną roszczącą sobie prawo do wypowiadania się o sprawach, których nie można zaliczyć do socjologii.
- Socjologizm to określenie teorii socjologicznej Durkheima i jego szkoły (francuskiej szkoły socjologicznej)
- Chciał się uwolnić od skrajności pozytywistycznego naturalizmu
- Zalążki socjologizmu były u Comte`a- były konsekwencją antyindywidualizmu.
- Cechy socjologizmu:

34. pojęcie ewolucjonizmu w naukach społecznych

Ewolucjonizm – w socjologii filozofii koncepcja ciągłych przemian społeczeństw, często utożsamiana z postępem. Życie jest najwyższą wartością, a jego celem dążenie do przedłużenia gatunku. Moralnie dobre jest to, co pomaga człowiekowi żyć i dostosować się do środowiska.

Ewolucjoniści stosując przede wszystkim metodę porównawczą, starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury, a także określić rządzące nimi prawa. Formy istnienia oraz struktura rzeczywistości przyrodniczej i społecznej są rezultatem praw ewolucji.

W socjologii rozwój ewolucjonizmu wiązał się z takimi osobami jak Herbert Spencer i August Comte, którzy byli także twórcami socjologii jako nauki.

Wykazywali oni analogie między organizmem społecznym a organizmem żywym. Założenie ewolucjonizmu u Spencera polegało na tym, że formy proste, np. społeczeństwa ewoluują od form prostych do coraz bardziej złożonych. Organizm społeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewną całością, którą charakteryzuje ciągły rozwój.


Cel – poszukiwanie praw ewolucji ludzkości, ale przy poszukiwaniu podobieństw, a nie różnic między ludzmi. Bo natura ludzka jest jednolita, nawet podczas różnych faz rozwoju ludzkości.

Cechy kierunku :
1. odwoływał się do naturalizmu, czyli fizyczności, natury
2. bada prawidłowości zachodzące wokół ludzi, a nie przypadkowe zdarzenia
3. ważna jest zbiorowość, a nie przypadkowi ludzie.

Co mówili na jego temat liderzy tego kierunku ( na przykładzie Spencera )
1. rzeczywistość ludzka to część przyrody
2. w przyrodzie – i tym samym u ludzi – zjawiska zawsze następują po sobie. Po A zawsze więc będzie B, a B spowoduje C.
3. wszystko jest w ruchu, a ta ewolucja służy postępowi
4. globalny charakter tego co się dzieje na świecie




35. założenia teoretyczne ewolucjonizmu

HERBERT SPENCER (1820 – 1903)

• Ewolucjonizm
a) wpłynął na nauki społeczne
b) wywodzi się z biologii (od Darwina)
c) źródłem ewolucjonizmu była myśl T.Malthusa (anglikańskiego pastora)
- jego myśl ekonomiczna odwoływała się do demografii, do wzorów matematycznych
- istnieją 2 elementy: przyrost ludności oraz zasoby materialne (wzrastają one nieproporcjonalnie)
- ludzie są skazani na niedostatek materialny właśnie ze względu na te 2 wielkości
- ta dysproporcja rodzi kulturę, inteligencję , co zainspirowało ewolucjonizm

Główne założenia ewolucjonizmu:
- jednorodność świata społecznego (rzeczywistość społeczna jest z natury wszędzie taka sama)
- jednolitość natury ludzkiej
- genetyzm – wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to wskazać jego pochodzenie
- przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych)
- zmienność – wszystko ewoluuje, zmienia się
- konieczność dokonywania się tych zmian – są one odpowiedzią na potrzeby społeczne
- zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in. dyfuzja kulturowa – kontakt z inną kulturą
- zmiany mają charakter globalny tzn. zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w innych sferach
- postęp – zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społeczeństwom, ale każde znajduje się na innym etapie
- ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównywanie np.: różnych przemian co do stopnia rozwoju, postępu) – wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia

36. pojęcie i odmiany historyzmu tzw. Socjologia humanistyczna

Historyzm - stanowisko filozoficzne i metodologiczne postulujące poznawanie rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk, zwłaszcza społecznych i kulturowych, w sposób historyczny, tj. ze względu na ich powstanie, rozwój i warunki dziejowe.

Socjologia humanistyczna - nurt w socjologii na początku XXw., ukształtowany w opozycji do pozytywizmu, głoszący, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od przyrodniczych, i że wymagają odmiennych metod badania. Przedstawiciele: Max Weber, Florian Znaniecki.

Nauki społeczne są bowiem humanistyczne w takim zakresie w jakim mają treść humanistyczną i używają humanistycznych metoda wzorem analizy jest interpretacji znaczeń utrwalonych w dziełach kultury. Socjologia jest humanistyczna gdyż jej przedmiotem jest kultura jako specyficzna ludzka rzeczywistość.

(Karl R Popper)
Historycyzm jest wieloznaczny, i może być o nim mowa zawsze wtedy gdy ktoś kwestionuje możliwość wypowiadania twierdzeń których prawdziwość byłaby niezależna od warunków miejsca i czasu. Może być stosowany jako nazwa światopoglądu jak i metodę badań społecznych. Występował on pod wieloma różnymi postaciami w jednych przypadkach był skierowany na wykrywanie praw historycznych i budowę uniwersalnych schematów rozwoju społecznego lub na uchwycenie tego co swoiste dla poszczególnych epok i krajów.

Rozróżniamy historycyzm filozoficzny i metodologiczny.
HM – (Dilthey)uchylił pytanie o zasady metody naukowej, odebrał metodologii jej tradycyjnie normatywny charakter „metodolog powinien być raczej historykiem badającym praktykę naukową niż instruktorem pouczającym uczonych co mają robić. Chciał zwiększyć samowiedzę humanistów a nie wyposażać ich w abstrakcyjne normy naukowości.
HF – pogląd filozoficzny postulujący poznawanie rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk w sposób historyczny

Historycyzm absolutny (Topolski) konkurencyjna w stosunku do naturalizmu wielka kreacja naukowa świata nowoczesnego, Idee – przekonanie iż żadnego faktu ludzkiego świata nie da się wytłumaczyć tak długo jak będzie się go traktować jako coś niezmiennego i danego raz na zawsze Państwo, prawo moralność religia sztuka roztapiają się w rzece stawania się dziejów i są dla nas zrozumiałe tylko jako części składowe przemian Historycznych.