Podstawy prawne użycia broni palnej przez policje

Temat:20. Prawne zasady użycia broni palnej przez Policję.

Olsztyn 2006

„W czasie łódzkich juwenaliów doszło do zamieszek. Interweniujący policjanci przez pomyłkę zamiast gumowych kul użyli sześciu ostrych nabojów. Postrzeleni przez nich dziewczyna i chłopak zmarli, a kilkadziesiąt osób zostało rannych, w tym Mateusz K. Mężczyzna wskutek odniesionych obrażeń przeszedł operację połączoną z plastyką twarzy.”


„Rana postrzałowa była bezpośrednią przyczyną śmierci 21-letniego motocyklisty Marcina K., który zginął w czwartek w Chodlu (Lubelskie), postrzelony przez policjanta. Mężczyzna uciekał funkcjonariuszom, którzy ustawili blokadę w celu zatrzymania sprawców napadu na hurtownię. Jak się później okazało, 21-latek nie miał związku z tym napadem.”


„43-letni traktorzysta miał blisko 3 promile alkoholu w wydychanym powietrzu, gdy prowadził pojazd. Nie zatrzymał się na znaki dawane przez patrol drogowy, a wręcz przyspieszył, gdy zobaczył policjantów. Ci ruszyli w pościg, ale kierowca zajeżdżał im drogę, uniemożliwiając wyprzedzanie. Jadący w przyczepce za ciągnikiem jego brat rzucał przed radiowóz cegły i kafle. Gdy traktorzysta skręcił w polną drogę, jeden z policjantów oddał dwa strzały ostrzegawcze w powietrze, by kierowcę ciągnika zmusić do zatrzymania się.”


„Policjant podczas pościgu postrzelił w Krakowie mężczyznę, skazanego za rozbój, który po przepustce nie wrócił do zakładu karnego”


„Na dwa miesiące trafił do aresztu 22-latek, który prowadząc po pijanemu auto nie zatrzymał się do kontroli drogowej i niemal przejechał policjanta. Funkcjonariusze musieli użyć broni.”


„Zarzut usiłowania zabójstwa przedstawiła Prokuratura Rejonowa Kielce-Wschód 35-letniemu policjantowi, który w nocy z wtorku na środę zabarykadował się w mieszkaniu, groził samobójstwem i strzelał ze służbowego pistoletu w kierunku interweniującego patrolu.”


„29-letni policjant z komisariatu w Chorzowie zastrzelił się wieczorem ze służbowej broni w swoim domu w Piekarach Śląskich.”

Broń palna to broń miotająca pociski energią gazów powstałych ze spalania prochu.
W rozumieniu prawa, broń palna to niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężających gazów, powstałych wskutek spalania materiału miotającego jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo elementu ją zastępującego, a przez to do rażenia celów na odległość [art.7 ustawy z dnia 21 maja 1999r. o broni i amunicji, Dz.U. nr 33 poz. 549 z późn. zm.].
Obecnie do broni palnej zalicza się broń bojową, myśliwską, sportową, gazową, alarmową i sygnałową. Nie stanowią broni palnej elektryczne paralizatory, a także broń biała i broń cięciwowa, tj. kusze i łuki.
Nie ulega wątpliwości, że broń palna jest narzędziem szczególnie niebezpiecznym, zwłaszcza, jeżeli trafi w niewłaściwe ręce.
Ważne jest więc, aby używanie broni palnej, było usesymatyzowane regulującymi to przepisami. Użycie broni przez policje jest regulowane ustawami i rozporządzeniami wydanymi przez ministra właściwego spraw wewnętrznych.

Policja, jak czytamy w art.1 ust.1 Ustawy o Policji z dn. 6 kwietnia 1990r., jest umundurowaną i uzbrojoną formacja służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

I. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów określa sposób postępowania oraz wzory dokumentów stosowanych przy wykonywaniu przez policjantów uprawnień określonych w art. 15 ust. 1 pkt 1, 2a, 3, 3a lit. b, pkt 3b, 5, 5a, 6, 7 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji:
1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
2) zatrzymywania osób:
a) pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego,
b) stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia;
3) pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe;
4) pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej
tożsamości;
5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;
6) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy - także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;
7) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej, a także zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, w zakresie obowiązujących przepisów prawa;
8) zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.

W razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:
1) fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładnienia bądź
konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,
2) pałki służbowe,
3) wodne środki obezwładniające,
4) psy służbowe,
5) pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządkowania się wydanym poleceniom.

Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia określa szczegółowe przypadki oraz warunki i sposoby użycia środków przymusu bezpośredniego,

II. Jeżeli środki przymusu bezpośredniego, okazały się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej.

Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni, i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób. Użycie broni palnej uzasadnione jest wyłącznie:
1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu,
2) przeciwko osobie nie podporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby,
3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej,
4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie odrębnych przepisów,
5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka,
6) w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której użycie broni było dopuszczalne w przypadkach określonych w pkt 1-3 i 5, albo za osobą, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia,
7) w celu ujęcia osoby, o której mowa w pkt 6, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu,
8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze albo inne przedmioty wartościowe,
9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli:
a) ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzkiego,
b) istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia,
c) pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstw, o których mowa w pkt. 6.

Przy podejmowaniu decyzji o użyciu broni palnej policjanci są obowiązani postępować ze szczególną rozwagą, traktując broń palną jako szczególny i ostateczny środek przymusu bezpośredniego.

Broni palnej nie używa się w przypadkach określonych w art. 17 ust. 1 pkt 6, 7 i 9 ustawy w stosunku do kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, starców oraz osób o widocznym kalectwie

W działaniach oddziałów i pododdziałów zwartych Policji użycie broni palnej może nastąpić tylko na rozkaz ich dowódców.

III. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia określa szczegółowo warunki i sposób postępowania przy użyciu broni palnej, a także zasady użycia broni palnej:
1. Policjanci przed użyciem broni palnej są obowiązani:
1) po uprzednim okrzyku "POLICJA" wezwać osobę do zachowania się zgodnego z prawem, a w szczególności do natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narzędzia, zaniechania ucieczki, odstąpienia od bezprawnych działań lub użycia przemocy;
2) w razie niepodporządkowania się wezwaniom określonym w pkt 1 zagrozić użyciem broni palnej, wzywając: "STÓJ - BO STRZELAM";
3) oddać strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku, jeżeli wezwania określone w pkt 1 i 2 okażą się bezskuteczne.
2. Przepisów ust. 1 nie stosuje się w sytuacjach, o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 1, 3, 5 i 8 ustawy, a także w innych przypadkach, gdy z zachowania osoby posiadającej broń lub niebezpieczne narzędzie wynika, że wszelka zwłoka groziłaby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego.
3. Użycie broni palnej w sytuacji, o której mowa w ust. 2, musi być poprzedzone okrzykiem "POLICJA".

4. Jeżeli wskutek użycia broni palnej nastąpiło zranienie osoby albo widoczny stan bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, policjant jest obowiązany, z zachowaniem bezpieczeństwa własnego i innych osób oraz bez zbędnej zwłoki, udzielić osobie poszkodowanej pierwszej pomocy i następnie spowodować podjęcie wobec niej medycznych działań ratowniczych - w rozumieniu przepisów o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

5. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, oraz gdy w wyniku użycia broni palnej nastąpiła śmierć osoby lub szkoda w mieniu, policjant jest obowiązany ponadto do:
1) zabezpieczenia śladów na miejscu zdarzenia i niedopuszczenia na to miejsce osób postronnych;
2) w miarę możliwości, ustalenia świadków zdarzenia.
6. W każdym przypadku użycia broni palnej lub oddania strzału ostrzegawczego policjant jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym dyżurnego najbliższej jednostki organizacyjnej Policji.
7. Dyżurny jednostki organizacyjnej Policji, po uzyskaniu informacji o użyciu broni palnej, jest obowiązany niezwłocznie spowodować zabezpieczenie wszelkich śladów i dowodów, udzielić policjantowi pomocy w niezbędnym zakresie, a także powiadomić swojego przełożonego, a jeżeli w wyniku użycia broni palnej nastąpiła śmierć lub zranienie człowieka - również właściwego miejscowo prokuratora rejonowego.

8. W każdym przypadku użycia broni palnej lub oddania strzału ostrzegawczego policjant jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym dyżurnego najbliższej jednostki organizacyjnej Policji.
· Dyżurny jednostki organizacyjnej Policji, po uzyskaniu informacji o użyciu broni palnej, jest obowiązany niezwłocznie spowodować zabezpieczenie wszelkich śladów i dowodów, udzielić policjantowi pomocy w niezbędnym zakresie, a także powiadomić swojego przełożonego, a jeżeli w wyniku użycia broni palnej nastąpiła śmierć lub zranienie człowieka - również właściwego miejscowo prokuratora rejonowego.
· W każdym przypadku użycia broni palnej lub podjęcia czynności, o których mowa w 3, policjant jest obowiązany powiadomić bezpośredniego przełożonego pisemnym raportem, który powinien zawierać w szczególności:
1) wskazanie stopnia, imienia i nazwiska policjanta;
2) określenie czasu i miejsca użycia broni palnej;
3) opis sytuacji poprzedzającej użycie broni palnej;
4) opis przyczyn i skutków użycia broni palnej, w tym wynikających z 3 ust. 2 i 4;
5) podpis policjanta.

IV. Minister właściwy do praw wewnętrznych określa, w drodze rozporządzenia uzbrojenie Policji, na które składa się:
1) broń palna: pistolety, rewolwery, broń gładkolufowa, pistolety maszynowe, karabinki,
karabiny, karabiny maszynowe i granatniki,
2) przedmioty przeznaczone do miotania chemicznych i wodnych środków
obezwładniających: pistolety i rewolwery gazowe, miotacze gazu, miotacze wody,
wyrzutnie granatów i pocisków łzawiących,
3) wyrzutnie pocisków: gumowych, ogłuszających, olśniewających i śrutowych oraz
wyrzutnie siatek obezwładniających,
4) przedmioty do odstrzeliwania amunicji alarmowej i sygnałowej,
5) noże wojskowe, szturmowe, spadochronowe i nurka,
6) pałki służbowe zwykłe, wielofunkcyjne, teleskopowe, szturmowe i obezwładniające,
7) amunicja do broni palnej oraz pociski do przedmiotów i wyrzutni, o których mowa w
pkt 2-4,
8) granaty i materiały wybuchowe,
9) środki chemiczne,
10) urządzenia techniczne w postaci:
a) paralizatorów elektrycznych,
b) kajdanek szczękowych, kajdanek jednorazowych oraz kajdanek
zespolonych przeznaczonych do zakładania na ręce i nogi,
c) prowadnic,
d) kaftanów bezpieczeństwa,
e) pasów i siatek obezwładniających,
f) kolczatek drogowych i innych przeszkód umożliwiających zatrzymanie pojazdu.

V. Wzory i typy broni składającej się na uzbrojenie Policji oraz normy należności
uzbrojenia zespołowego i indywidualnego ustala Komendant Główny Policji.

W chwili obecnej broń osobistą użytkowaną przez funkcjonariuszy Policji w ok. 50% stanowią nowoczesne, zasilane amunicją kal. 9x19mm Parabellum, pistolety samopowtarzalne P-99, których zakup był możliwy dzięki "Programowi modernizacji uzbrojenia funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej w latach 2001-2004".

W ramach tego programu realizowane były zakupy zarówno pistoletów samopowtarzalnych jak i maszynowych - ogółem zakupiono 25.881 pistoletów samopowtarzalnych P-99, a ponadto 10.500 pistoletów maszynowych PM-98 GLAUBERYT
Mimo zakończenia "Programu ..." proces przezbrajania Policji w nowoczesną broń kontynuowany jest nadal – i tak, w roku bieżącym zakupionych zostało dalszych 5.400 pistoletów P-99, które przeznaczane są na doposażenie funkcjonariuszy służb liniowych.

W zakresie broni krótkiej, prócz wymienionych pistoletów P-99, Policja dysponuje także znaczną ilością (ok. 7.200 szt.) pistoletów samopowtarzalnych z rodziny GLOCK (mod. 17, 19, 26), które KGP kupuowała począwszy od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych.

Od roku 2003 prowadzone jest sukcesywne doposażenie w sprzęt nowej generacji funkcjonariuszy pododdziałów antyterrorystycznych oraz Centralnego Biura Śledczego KGP. Zakupione zostały m.in. pistolety maszynowe z rodziny MP5, karabinki szturmowe z rodziny G-36, karabiny wyborowe TRG oraz granatniki H&K 69 kal. 40mm. Wymieniona broń w większości przypadków jest wyposażana w nowoczesne celowniki holograficzne EOTech, które w znacznym stopniu zwiększają szybkość naprowadzania broni na cel, jak i precyzję samego strzelania.

Poza wymienionymi wzorami uzbrojenia na stanie jednostek znajdują się także strzelby gładkolufowe kal. 12, w których stosowana jest amunicja penetracyjna (W8MP - breneka, LFT-6.8 - loftka, PR-PIK, SAK) i obezwładniająca (BĄK, CHRABĄSZCZ, CS, ONS-2000). Strzelby te wykorzystywane są przez Oddziały Prewencji Policji, służbę ruchu drogowego, oddziały antyterrorystyczne oraz Centralne Biuro Śledcze KGP.





BIBLIOGRAFIA:
1. Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r.
2. Zarządzenie nr 25 Komendanta Głównego Policji z dn. 31 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji.
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów oraz zasad użycia broni palnej przez oddziały i pododdziały zwarte Policji.
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów.
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 17 września 1990 r. w sprawie określania przypadków oraz warunków i sposobów użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego.
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości z dn. 15 listopada 2000 r. w sprawie uzbrojenia Policji.
7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 21 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów.
8. (Uzbrojenie Policji) www.policja.pl/portal/pol/38/885
9. Szkoła Praw Człowieka. Teksty wykładów. Warszawa: Helsińska Fundacja Praw Człowieka 1998, z. 5, s. 189-235
Fragmenty artykułów (dotyczących użycia broni palnej przez Policję-archiwum; w kolejności występowania):
10. http://chrzanów.naszemiasto.pl/z_kraju/662560.html (Dziennik Łódzki)
11. http://wiadomości.wp.pl/kat,9251,wid,8426913,wiadomości.html
12. http://wiadomości.wp.pl/kat,9251,wid,8558219,wiadomości.html
13. http://wiadomości.wp.pl/kat,35116,wid,8553308,wiadomości.html
14. http://wiadomości.wp.pl/kat,35116,wid,88489269,wiadomości.html
15. http://wiadomości.wp.pl/kat,1348,wid,8342752,wiadomości.html
16. http://wiadomości.wp.pl/kat,1342,wid,8139759,wiadomości.html