Recenzja książki o wychowaniu

Książkę, którą wybrałem o wychowaniu, nosi tytuł: O Prawie Harcerskim Przy Ognisku”, autorem tej wspaniałej ksiązki jest Wojciech Hauser, która została wydana w Warszawie w 1998r przez Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR). Książka została wydana, jak już wcześniej wspomniałem w 1998r, było to wtedy 80-lecie odzyskania przez Polskę Niepodległości, dla tych, co służbę uznali za życiowy drogowskaz.
Głównym powodem, mojej pracy na temat tej książki jest to, że jestem w ZHP od 1989r, a instruktorem, czyli wychowawcą dzisiejszej młodzieży w szkołach gimnazjalnych i szkołach średnich, od 2003r, obecnie prowadzę drużynę Wędrowniczą w wieku od 16 do 25 lat, drużyna moja składa się z 16 członków drużyny. ZHP czy też ZHR, można nazwać pedagogiką służby i świeżego powietrza.
Książka ta zawiera 105 stron, wzbogacono ją o ilustracje.

SPIS ROZDZIAŁÓW I MOJE REELEKCJE NA TEN TEMAT

1. O HARCERSTWIE NOWOCZESNYM.

W tym rozdziale ujęto miedzy innymi o:
a) IDEA- mówi o budowie ładu moralnego, jako coś, do czego się dąży, powinna ona być najbardziej stabilnym i niezmiennym elementem także nowoczesnego ruchu harcerskiego. W Polsce jej krystalizacja nastąpiła w oparciu o wartości chrześcijańskie i po latach doświadczeń, od 1949r. wbrew działaniom niszczącym, taki trzon ideowy zdołał się utrzymać.
b) METODA- opisuje o nadal aktualnej metodzie rozumiana jako „ Wielkiej Grze”, gdzie podstawę stanowią małe grupy (zastępy patrole), gdzie stopniuje się trudności (stopnie harcerskie i sprawności), tak jak w szkole czyli oceny.
c) PROGRAM- tu jest właśnie pole do popisu la nowatorów wszelkiej maści. W tej sferze można, a nawet trzeba włączyć w harcerskie działania wychowawcze wszystkie inne podmioty.
Wydaje się, biorąc pod uwagę potrzeby i zainteresowania, że program dzisiejszego harcerstwa winien oscylować wokół następujących spraw
- służba bliźnim (niepełnosprawni, szpitale, opieka nad dziećmi itp.),
- rodzina, jej tożsamość, a zatem tożsamość narodu,
- budowa Wspólnoty Polaków (Zachód- Polska-Wschód),
- współtworzenie demokratycznego państwa ( harcerstwo szkołą samorządności, administracji, zarządzania, postaw służby, gospodarności),
- kultura fizyczna (gimnastyka, wycieczki, sport- ekologia człowieka),
- ekologia środowiska naturalnego (turystyka, krajoznawstwo, ekologiczne obozy, poważne badania naukowe),
- porozumiewanie i komunikacja między ludźmi (języki obce, komputeryzacja).
ORGANIZACJA- w tym rozdziale opisane jest o nowoczesności harcerstwa, która w takim razie stanowi
- stabilna idea,
- elastyczna metoda,
- otwartość programowa,
- samodzielność regionów i stopniowanie demokracji,
- partnerstwo z innymi podmiotami wychowania.

2. PATRIOTYZM DROGOWSKAZEM

W tym rozdziale, mowa jest o patriotyzmie jako trzon programu wychowawczego, oraz o narodzie, który jest źródłem władzy państwowej, a racje stanu powinny być wolą narodu.
Kiedyś wypisano na sztandarach hasło „ Bóg- Honor- Ojczyzna”, ile z tego pozostało jako wartość rzeczywista? A wiara? Jakże często bywa deklaratywna i pozorna, sprowadzona do zewnętrznych gestów. W miejsce stabilnej konstrukcji wychowania od kilkudziesięciu lat wchodzi deprawacja różnego rodzaju, alkohol i narkotyki, które stają się lekarstwem na kłopoty.

3 HARCERZ SŁUŻY BOGU I POLSCE I SUMIENNIE SPEŁNIA SWOJE OBOWIĄZKI

Mowa jest tu, o służbie wobec Boga, która jest dla nas wyraźnie określona- codzienna modlitwa, aktywne uczestnictwo na Mszy św. I praktykach oraz obrzędach religijnych, o zgodności życia z zasadami Dekalogu, o rozpowszechnianiu chrześcijańskich ideałów.

4 SŁUŻBA BOGU W SYSTEMIE WYCHOWAWCZYM W ZHR

W tym rozdziale zawarto, o wychowawcach w ZHP i ZHR, którzy muszą być autentycznymi świadkami Boga i pokazywać młodym ludziom przykłady przywracające im wiarę w Dekalog, ale równocześnie harcerstwo nie może prowadzić do reperacji w imieniu wyboru religijnego, mowa jest tu też o tym ze instruktor-wychowawca nie może być człowiekiem zagubionym, zbuntowanym, musi natomiast być kimś, kto zachowując przymioty młodości, okres buntu w swoim życiu już przeszedł.

5 PRZESZŁOŚĆ W WYCHOWANIU DLA PRZYSZŁOŚCI

Historia nie jest nauką o skamieniałościach i pergaminach, lecz głęboko wychowawczą wiedzą o teraźniejszości i wynikającej z niej przyszłości.
W rozdziale tym jest zawarte to, że nie może być takiej sytuacji, że drużyna harcerska obojętnie w swoim programie przejdzie obok uroczystości 3 maja, 11 listopada, obok Grobu Nieznanego Żołnierza i Pomnika poległych stoczniowców, obok wezwań Rodzin Katyńskich o zainteresowanie się losem Polaków zesłanych kiedyś w głąb ZSRR.

6 NA SŁOWIE HARCERZA POLEGAJ JAK NA ZAWISZY

W tym rozdziale opisywane jest o Zawiszy, o ideałach rycerskich i ideale szlachetności, o harcerskiej idei, w której utkwił Zawisza Czarny.
O ile dzisiaj trudniej jest bycie Zawiszą, zwłaszcza ze dzisiaj właśnie, tacy ludzie są teraz bardziej potrzebni. Niestety zbyt wiele słów jest rozumianych wielorako, zbyt wielu ludzi kryje swoje prawdziwe myśli, zbyt wiele jest szarości. Prawdę trzeba mówić nawet za cenę wygodnego, ułożonego życia- trzeba wypowiadać z godnie z wewnętrznym przekonaniem posiadane wiadomości. Obowiązują pewne tajemnice-, ale wtedy lepiej nie mówić nic, milczeć niż kłamać.

7 SŁUŻBA PUBLICZNA I PRAWO HARCERSKIE

Pisze się tu, o harcerzu i instruktorze, który realizując deklarację woli służby Bogu, Polsce i bliźniemu, nie opowie się po stronie nurtów ateistycznych, wrogich Dekalogowi (np. w sprawach aborcji, eutanazji, moralnego relatywizmu, oddających suwerenność państwa idei Europy bez granic i narodów, (gdy jest koncepcja Europy Ojczyzn), niszczących rodzinę i autorytet rodziców, dążących do powszechnego udostępnienia narkotyków, sprowadzających miłość dwojga ludzi do biologii… Poddanie się i akceptacja dla takich poglądów jest sprzeczna z ideałami zawartymi w Przyrzeczeniu i w Prawie Harcerskim.

8 HARCERZ JEST POŻYTECZNY I NIESIE POMOC BLIŹNIM

Zawarto tutaj, o pomocy dla bliźniego, o niesieniu pomocy innym, o codziennym dobrym uczynku, o uczciwości i solidarności.
Przez dziesiątki lat ciężkich próby, jakich doświadczyła, rzeczpospolita w XX wieku, harcerski mundur stał się symbolem. Działa on często jak znak Czerwonego Krzyża umieszczony na rękawie, budynku, na karetce pogotowia, tam skieruje swe kroki każdy potrzebujący pomocy.

9 HARCERZ W KAŻDYM WIDZI BLIŹNIEGO, A ZA BRATA UWAŻA KAŻDEGO INNEGO HARCERZA

W tym rozdziale pisze się o dwóch wspaniałych ideałach, jakimi są Braterstwo i Służba, o braterstwie w czasie wojny i niepokoju.

10.HARCERZ POSTĘPUJE PO RYCERSKU

Z tego, punktu, co zrozumiałem, to drogowskaz, który raz ustawiamy w kierunku Człowieka, nie może obracać się z godnie z kierunkiem wiatru, politycznej koniektury, osobistych korzyści. Nawet wobec przeciwników niezbędna jest wspaniałomyślność i zrozumienie. Łagodnej perswazji i uśmiechowi znacznie trudniej odmówić niż idącym w rytm werbli batalionom piechurów z nastawionymi na sztorc bagnetami.
Jak pisze się w tym rozdziale, o rycerskości, który ma stać się motywem do zastanowienia w trzech kategoriach;

1. KARNOŚCI- proszę źle mnie nie zrozumieć tego pojęcia jako „pruskiego” drylu i bezmyślnego posłuszeństwa. Chodzi mi o karność wynikająca z głębokiego rozumienia słuszności podjętych działań, zaufania do autorytetów, także tych ostatecznych, jakimi są Bóg, Naród, Ojczyzna.
2. LOJALNOŚCI- podejmujemy się zadań, wykonać je trzeba bez względu na trudności. Nie zostawiamy kolegów samotnych w walce z przeciwnikiem, z przeszkodą, trzymamy się w grupie razem (np. na studiach w którejś z grupy), nie znikamy nagle, bez słów. Nie podoba się nam praca, hufca, drużyny, grupy, jakiejś organizacji- mówimy o tym osobie odpowiedzialnej, a nie szeptamy po kątach. Bądźmy lojalni wobec samych siebie, aby można było zawsze spojrzeć w lustrze we własne oczy.
3. SZACUNKU DLA KOBIET- nie jest to sprawa drobna. Przede wszystkim jest to cecha narodów cywilizowanych. Pomoc, zrozumienie, tolerancja, uprzejmość, polny kwiat- to również mieści się w pojęciu rycerskiego postępowania.

11 HARCERSTWO- WOJSKO-WYCHOWANIE

Pisze się tu, że obywatel ma trzy zasadnicze obowiązki wobec państwa;
- ofiara z majątku (podatek)
- ofiara z życia (służba wojskowa w obronie niepodległości)
- praca
Harcerstwo i wojsko może łączyć współwychowance wykorzystując elementy patriotycznych tradycji, harcerskiego i wojskowego duszpasterstwa, wychowania fizycznego, współwychowance oparte na przekonaniu o konieczności eliminowania negatywnych skutków pobytu w wojsku u części młodych ludzi.



12 HARCERZ MIŁUJE PRZYRODĘ I STARA SIĘ JĄ POZNAĆ

W tym rozdziale ujęto, nasze miłowanie i poznawanie przyrody, jak młodzi ludzie powinni pójść kilkoma ściankami równocześnie:

ŚCIEŻKĄ PRACY- gdzie podejmujemy działania likwidujące np. zanieczyszczenia, wzbogacające leśne szkółki, gdzie będziemy pamiętać o pozostawieniu miejsca obozu czy biwaku w stanie nienaruszonym, nawet bliższym naturze niż przed naszym przybyciem.

ŚCIEŻKĄ SŁUŻBY- gdzie staniemy obok wszystkich ludzi podejmujących formalnie i nieformalnie działania chroniące narodowy skarb, jakim jest przyroda, krajobraz, gdzie poświęcamy czas dla poznania leśnych tajemnic, gdzie stworzymy puszczańskie bractwa uczące żyć w zgodzie z lasem, wodą czy też i górami.

ŚCIEŻKĄ HARCÓW- w raz z nią pójdziemy na wycieczki, zorganizujemy gry terenowe, będziemy wędrować turystycznymi szlakami i zarazem śladami ludzkiej cywilizacji, podejmiemy się obserwacji przyrody mającej olbrzymie wartości wychowawcze tkwiące w zwykłych sprawach w budowie gniazda, w macierzyńskiej opiece nad wilczętami, w swojej sprawiedliwości.

13 HARCERZ JEST KARNY I POSŁUSZNY- RODZICOM I WSZYSTKIM SWOIM PRZEŁOŻONYM

W punkcie tym, nawiązuje się do posłuszeństwa rodzicom, przełożonym i Państwu.
Ja natomiast rozumiem to następująco;

POSŁUSZEŃSTWO RODZICOM- szacunek i opieka, szacunek, gdy jesteśmy młodzi, opieka, gdy oni wejdą w okres starości, naszym dążeniem musi być osiąganie porozumienia i zrozumienia mimo różnicy pokoleń, ich mądrość, często pomimo niższego wykształcenia, wynika z bagażu przeżytych lat, z bagażu doświadczeń; na szacunku oparte są obowiązki pomocy, nauki uśmiechu; posłuszeństwo rodzicom jest nierozerwalne z pojmowaniem rodziny jako zasadniczego miejsca wychowania.

POSŁUSZEŃSTWO PRZEŁOŻONYM- musi być zbudowane na wzajemnym szacunku i autorytecie opartym na prawdzie i zaufaniu, porozumieniu będącym wynikiem wspólnych celów; żadne posłuszeństwo nie może być ślepe.

POSŁUSZEŃSTWO PAŃSTWU- w rozważaniach o poszczególnych punktach Prawa Harcerskiego była już mowa o tym Państwie, zbudowana na demokracji i poszanowaniu człowieka, z takiego posłuszeństwa bierze swój początek praworządność, tolerancja, lojalność, rzetelność w nauce, w pracy,, braterstwo, warunkiem nieodzownym takiego posłuszeństwa jest przestrzeganie prawa, nawet jeżeli jest ono niewygodne, nawet jeżeli uważamy, że pewne instrukcje, regulaminy, ustawy, normy mogłyby być prostsze, istnieje zgodna z prawem droga ich zmiany.

14 HARCERZ JEST POGODNY

W tym rozdziale, ujęto natomiast o uśmiechu bezinteresownym, będącego oparciem dla samotnego człowieka, pogodny harcerz daje swoją osobą ukojenie i bezpieczeństwo, obecności drugiego, bliskiego człowieka. Nie idzie tu bynajmniej o hałaśliwą wesołość tego świata, której ludzie szukają z taką łapczywością w różnego rodzaju rozrywkach, nie raz nawet w niegodziwych. W jednym jest to lekkomyślność, wywołana przywiązaniem do tego świata i jego uciech. U innych będzie to raczej ucieczką od nudy, smutku cierpienia, lub nawet rozpaczy, których świat utulić nie zdoła, i które chcą zagłuszyć w jego hałasie. To nie o taką wesołość nam chodzi…
W nastroju i radości, od dzieciństwa trzeba wychowywać młode dusze i bardzo wyraźnie im wpajać to przekonanie, że wypadnie całe życie czuwać nad nią starannie.

15 HARCERZ JEST OFIARNY I OSZCZĘDNY

W tym rozdziale mówi się o har4cerskiej ofiarności, to, że mamy w świadomości ofiarę największą, ofiarę życia. W dzisiejszych czasach musimy ją realizować inaczej, przynajmniej jak na razie, gdzie jesteśmy z dla od wojen;
- ofiarność w znaczeniu pospolitym, gdy potrzebującym oddajemy nawet to, czego sami mamy nie za wiele, a czasem odrobinę czasu,
- ofiarność w służbie Polsce, poświęcamy się dla idei, dla rodziny, dla pracy społecznej (np. ZHP), dla lepszego życia,
- ofiarność w służbie bliźnim, nasz uśmiech, energia, możliwości.

16 HARCERZ JEST CZYSTY W MYŚLI, MOWIE I UCZYNKACH, NIE PALI TYTONIU, NIE PIJE NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH

Ten rozdział opisuje o, czystości słowa, o problemie z narkomanią, o problemie dbałością o zdrowiu psychicznym i fizycznym, o spożywaniu alkoholu przez młodzież.




ZAKOŃCZENIE

Ruch harcerski, który w Polsce istnieje już od 1910r, wytworzył jeden z najciekawszych systemów wychowawczych. Jego korzenie tkwią w angielskim skautingu, który w warunkach rozdartej między trzech zaborców Polski został wzbogacony ideą walki o niepodległość. To jej należy zawdzięczać gotowość harcerstwa do służby- w walce zbrojnej, w pracy dla II RP, w budowie demokratycznego i obywatelskiego państwa.
Powstanie skautingu jest nie typowym przykładem systemu wychowawczego łączącego dzieci, młodzież i dorosłych, systemu przekraczającego w swoich założeniach „konflikt pokoleń”, a wyrosłego na doświadczeniach wojennych.
U źródeł jego znalazła się wojna burska w Afryce Południowej z lat 1899-1902, w której podczas walk o Mafeking wykorzystano specjalne oddziały zwiadowcze chłopców. Spostrzeżenia z tej wojny wyniesione przez gen. R.. Baden- Powella oraz obserwacje, jakie poczynił w angielskich szkołach, pozwoliły mu najpierw na zorganizowanie obozu dla chłopców na wyspie Brownesa w roku 1907, a następnie na wydanie w roku 1908 książki „Scouting for boys”.
Andrzej Małkowski twórca harcerstwa, napisał „Celem Skautingu jest wprowadzenie do wychowania młodzieży angielskiej czynnika, który by stworzył z nich pełnych ludzi, rozwiniętych pod każdym względem, nie tylko umysłowym i moralnym, ale też i fizycznych. Jest to ten sam ideał, który dawniej przyświecał Grekom. Przez swój system ćwiczeń w polu, Scouting dąży do wyrobienia wśród chłopców posłuszeństwa, godności własnej, karności, solidarności, przede wszystkim jednak obowiązkowości i ducha patriotycznego. Chciał wyrobić młodzież na dobrych obywateli, zdolnych i chętnych do pracy, w razie potrzeby umiejących skutecznie pomóc ojczyźnie. Miała to być
„Wielka Gra”, jak wiele lat później o polskim harcerstwie pisał Aleksander Kamiński. U jego podstaw leżało stwierdzenie Baden-Powella o przynęcie, wędce rybaku i rybce, na końcu wędki powinna znaleźć się przynęta, którą lubi ryba, a nie rybak. Stad cały proces wychowania skautowego został ubrany w zasady gry atrakcyjnej dla młodych ludzi. Protest przeciwko życiu w dużych miastach wyprowadził skautów na łąki, do lasów i nad jeziora. Troska o przyrodę, wtopienie się w jej rytm na wycieczkach i obozach stały się podstawą harcerskiego puszczaństwa i współczesnych programów wychowania ekologicznego. Fundamentem ruchu skautowego była i jest nadal służba bliźnim, wyjście do wszystkich potrzebujących pomocy. Harcerskie wychowanie obywatelskie objęło także charakter, zdrowie i siłę oraz prace ręczne i zręczność.
Celem pracy harcerskich zastępów i drużyn nie jest zabawa, zapełnienie wolnego czasu, rozrywki, a jedynie wychowanie, kształtowanie charakteru przez stawienie wysokich wymogów etycznych i moralnych, przez wzór osobowy wychowawcy, przez podejmowanie służby. W roku 1911 Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” tak oceniło wartości wychowawcze skautingu; „ Skauting to system wychowawczy, mający na celu wykuwanie najlepszych charakterów w wielu, gdzie grunt po temu najpodatniejszy- to organizacja o wysokim poziomie moralnym, wyrabiająca w społeczeństwie najsilniejszą dźwignię każdej pracy społecznej, bo ludzi dzielnych fizycznie, a zdrowych moralnie, umiejących dać sobie radę w każdym wypadku, a ożywianych w swym działaniu szlachetną ideą pracy dla swoich i wysokim poczuciem narodowym.
Organizacja ta, to zrzeszenie młodzieży pełnej samozaparcia, karnej a ufnej w swe siły, obcej wszelkiemu egoizmowi, umiejącej słuchać i pełnić swe obowiązki, ale i umiejącej działać; to zrzeszenie młodych, ceniących swą godność i wartość społeczną, którym przyświeca zawsze myśl o pracy dla Ojczyzny – to młodzież która ma łączyć w sobie ducha i ciała, m być dzielną umysłowo i fizycznie. Harcerstwo jako zakon rycerski, gdyż wyrazem dążeń tej młodzieży są prawa (harcerskie), gdyż ślubuje im posłuszeństwo a gotowość niesienia zawsze pomocy bliźnim.
Dla Harcerza uroczystym momentem jest składanie Przyrzeczenia Harcerskiego, jest deklaracją woli. Dla wychowawcy słowa „ Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce i Bogu, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu” formułują cztery wskazania programu wychowawczego:
1). Religijność (służba Bogu),
2). Patriotyzm (służba Polsce),
3). Braterstwo (służba bliźnim),
4). Praca nad sobą, samowychowanie (posłuszeństwo Prawu Harcerskiemu).
Na całym świecie wychowaniem skautowym jest objętych kilkanaście milionów młodych ludzi. Po za bardzo czytelną ideą, o sukcesie skautingu (harcerstwa) decyduje przyjęta przez niego, aktualna i stosowana do dzisiaj, metoda.
W najbardziej chyba syntetyczny sposób została ona opisana w latach II wojny światowej dla potrzeb ówczesnego kształcenia podharcmistrzowskiego. Na tzw. Rękę metodyki składają się:
RAMIĘ-czyli świeże powietrze (przyroda, Zycie polowe),
DŁOŃ-dobrowolność (oddziaływanie od wewnątrz), praca nad sobą, wskazania, a nie zakazy,
DUŻY PALEC-czyli system zastępowy (małe naturalne grupy, duch zastępu, szkoła przodownictwa, karność wobec rówieśnika),
PALEC WSKAZUJĄCY-czyli współzawodnictwo i współdziałanie (gry i zawody),
TRZECI PALEC-czyli wzajemność oddziaływania (brak podziału na wychowawców i wychowanków, braterstwo),
CZWARTY PALEC-oddziaływanie pośrednie (przeżycie, a nie kazanie i nauka),
PIĄTY PALEC-zależne od wieku i umiejętności stopniowanie trudności (na takim założeniu zbudowany jest system stopni i sprawności).
Opisana powyżej przeze mnie w dużym uproszczeniu metoda ta jest, obudowana bogatą propozycją form pracy ( z nimi najczęściej jest utożsamiane harcerstwo) jak i barwną obrzędowością.
Idea i metoda są tylko częścią-oczywiście najistotniejsza-harcerskiego systemu wychowawczego. Ze względu na konieczność budowy ładu moralnego idea powinna być najbardziej stabilnym i niezmiennym elementem. Również metoda podlega niewielkim modyfikacjom, i to głownie przez nowe treści i nowe formy dostosowane do potrzeb i warunków. Całość systemu w sposób bardzo czytelny można wpisać w kopertę, której rogi stanowią IDEA, METODA, ORGANIZACJA I RUCH, a środek- nieustannie zmieniający się PROGRAM. Organizacja jako określona struktura jest pojęciem węższym od ruchu obejmującego wszystkie organizacje harcerskie, rodziców skupionych wokół drużyn harcerskich, byłych harcerzy. Warto zwrócić uwagę, że właśnie różnice w idei wpływają na istnienie wielu organizacji.
Zwrotnikiem i gwarantem równocześnie dla skutecznej realizacji założeń wychowania harcerskiego jest postawa instruktora-wychowawcy. I nie jest ważne czy określa się go jako starszego brata, mistrza, wodza czy przewodnika.
To jego postawa jest kluczem do sukcesu, jakim jest wychowanie człowieka żyjącego ideałami Prawa Harcerskiego. Nie może wychowawca rozdzielać harcerskiej służby od życia osobistego, Harcerski dekalog obowiązuje w całym życiu. Wokoło tego problemu rozgrywa się wiele sporów we współczesnym harcerstwie.
Baden-Powell twierdził, że aby być skautowym instruktorem, wcale nie trzeba być kimś nadzwyczajnym. Wystarczy jedynie mieć w sobie chłopięcego ducha, rozumieć potrzeby, poglądy i pragnienia różnych okresów chłopięcego życia, działać raczej na poszczególne jednostki, niż na cały zespół zbiorowo i umieć wzbudzić ducha wspólnoty pomiędzy swoimi chłopcami.
A nagroda? Nagroda będzie zadowolenie, jakie daje spełnienie obowiązku za cenę samozaparcia, oraz rozwijanie charakteru chłopców czy dziewcząt, co da im różne możliwości w życiu, że pracuje się, aby zapobiec złu, który gdyby pozwolić mu się krzewić, zepsułoby naszą młodzież.
Patrząc na obowiązujących, wędrujących czy uczestniczących w uroczystościach patriotyczno-religijnych harcerzy, pamiętajmy, że są to jedynie zewnętrzne przejawy głębokich działań wychowawczych. Harcerstwo nie jest dekoracją, lecz ruchem wychowawczym stanowiącym połączenie braterstwa służby i świeżego powietrza.