Znaczenie włókna pokarmowego w dietoprofilaktyce miażdżycy

miażdżyca jest zaliczana do najgroźniejszych metabolicznych schorzeń cywilizacyjnych. Jest to choroba zwyrodnieniowo-wytwórcza tętnic o różnej i złożonej etologii. Stwardnienie tętnic jest procesem uogólnionym. Przerost błony środkowej, zwłóknienie i zwyrodnienie pod błoną wewnętrzną pojawia się zarówno w małych tętnicach jak i dużych naczyniach.
Wyróżnia się 5 głównych zespołów klinicznych miażdżycy :
1. niedokrwienie mięśnia sercowego (choroba wieńcowa)
2. miażdżyca tętnic mózgowych
3. miażdżyca tętnicy głównej
4. miażdżyca tętnic nerkowych
5. miażdżyca tętnic kończyn dolnych

Istotą choroby jest odkładanie się w wewnętrznej błonie tętnic cholesterolu i jego estrów oraz innych lipidów, nagromadzenie się mukopolisacharydów oraz ogniskowy rozrost tkanki łącznej z powstawaniem ognisk rozmiękania i zwapnienia, co prowadzi do zgrubienia ściany tętnicy i zwężenia jej światła. Symptomem tej choroby jest blaszka miażdżycowa, stanowiąca nagromadzenie zewnątrz- i wewnątrzkomórkowych lipidów, komórek mięśni gładkich, tkanki łącznej oraz glikozaminoglikanów. Miażdżyca rozwija się powoli. Najwcześniejszą zmianą miażdżycową jest plamka tłuszczowa, składająca się z obładowanych lipidami komórek piankowatych, powstałych z makrofagów, które jako monocyty przenikają z krwi do podśródbłonkowej warstwy błony wewnętrznej. Plamka ta przekształca się następnie w blaszkę włóknistą, złożoną z komórek mięśni gładkich błony wewnętrznej otoczonych tkanką łączną oraz z zewnątrz- i wewnątrzkomórkowo lipidami. Wczesne zmiany miażdżycowe mogą ulec regresji albo przekształcić się w typową blaszkę miażdżycową. Blaszka miażdżycowa z biegiem lat, powiększając się, powoduje zgrubienie i zwężenie światła naczynia miedzy innymi z powodu narastającej skrzepliny. Objawy niedotlenienia pojawiają się dopiero wtedy, gdy przepływ przez tak zmieniona tętnicę zmniejszy się o 50-75%.
W powstawaniu miażdżycy odgrywają role następujące czynniki:
1)zaburzenia gospodarki tłuszczowej ( hiperglipidemia)
2)zaburzenia gospodarki węglowodanowej
3)nadciśnienie tętnicze
4)otyłość
5)zaburzenia układu odpowiedzialnego za krzepnięcie krwi
( nadkrzepliwość )
6)palenie tytoniu
7)dieta wysokokaloryczna, bogatotłuszczowa i bogatocholesterolowa
8)niska aktywność fizyczna
9)czynniki psychiczne
10) czynniki rodzinne i genetyczne
11) skaza moczanowa

Miażdżyca występuje wśród ludzi w prawie każdej grupie wiekowej, największą jednak liczbę zachorowań obserwuje się obecnie u mężczyzn po 40 roku życia. U kobiet, do okresu przekwitania, miażdżycę stwierdza się niezwykle rzadko. Ale później, im bliżej 50 roku życia, liczba ta szybko rośnie, aby około 60 roku życia zrównać się już z ilością zachorowań wśród mężczyzn. Mimo to choroba ta nie jest wynikiem starzenia się, choć powyższe dane mogłyby na to wskazywać. Profilaktyka żywieniowa miażdżycy przewiduje przede wszystkim zastosowanie odpowiedniej diety, której nieodzownym składnikiem jest włókno pokarmowe.
Do niedawna błonnik postrzegano jako obojętny dla zdrowia i nieważny składnik pożywienia. Zmiany w sposobie odżywiania się w ciągu ostatnich lat spowodowały, ze wzrosło zainteresowanie błonnikiem , a szczególnie jego wpływem na zdrowie. Błonnik zwany też włóknem pokarmowym, stanowi tę część żywności pochodzenia roślinnego, która jest odporna na działanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym człowieka. Błonnik występuje w naturze pod wieloma postaciami, choć jego zasadniczy charakter rozróżnia się ze względu na rozpuszczalność w wodzie: rozpuszczalny oraz nierozpuszczalny Każda z tych frakcji charakteryzuje się odmiennymi właściwościami funkcjonalnymi, a zatem i zróżnicowanym oddziaływaniem w przewodzie pokarmowym człowieka.

Miażdżyca powstaje miedzy innymi w wyniku powolnego odkładania się złogów cholesterolu w śródbłonku tętniczych naczyń krwionośnych. Przyczyna jest nadmierny poziom cholesterolu we krwi, a przede wszystkim oksydacyjnej modyfikacji frakcji LDL cholesterolu ( modyfikacja ta zachodzi w wyniku niedostatecznego poziomu substancji antyoksydacyjnych lub nasilonego tworzenia wolnych rodników odpowiedzialnych za peroksydację LDL). Zmodyfikowane LDL są wychwytywane preferencyjnie przez makrofagi ścian tętnic i odkładane w śródbłonku. Rozpuszczalne w wodzie składniki błonnika pokarmowego, nie tylko zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego w osoczu, ale również zwiększają stosunek cholesterolu lipoproteid HDL (cholesterol o wysokiej gęstości) do cholesterolu LDL we krwi. Błonnik wpływa na stężenie cholesterolu we krwi poprzez wiązanie go w tworzące się w przewodzie pokarmowym struktury żelowe, co powoduje zmniejszenie wchłaniania i zwiększenie wydalania cholesterolu z kalem. (głównie za zdolność tworzenia żeli posiadają składniki włókna rozpuszczalne w wodzie- gł. substancje pektynowe i Bglukany. Przypuszcza się, że źródło beta-glukanów nie wpływa na stopień ich działania hipocholesterolemicznego, natomiast czynnikiem warunkującym to działanie jest lepkość, która zależy między innymi od stopnia polimeryzacji ).
Włókno pokarmowe w zależności od pochodzenia, wykazuje różną zdolność do wiązania w jelicie kwasów żółciowych i ich soli, przyczyniając się w ten sposób do zwiększonego wydalania tych substancji i przyspieszenia metabolizmu cholesterolu. Kwasy żółciowe mogą być absorbowane na błonniku lub rozpuszczane i zatrzymywane w wodzie uwięzionej w błonniku. Zmniejszenie wchłaniania zwrotnego kwasów żółciowych powoduje to, że wątroba mobilizuje się w większym stopniu do syntezy pierwotnych kwasów tłuszczowych, a zmniejsza się dostępność cholesterolu do syntezy kompleksów lipidowo-białkowych (chylomikronów) wydzielanych do krwi. (działanie hipocholesterolemiczne ma tylko pektyna wysokozmetylowana, ale ponieważ w żywności nie spotyka się pektyn niskozmetylowanych nie poświęca się im uwagi). Także poprzez wiązanie kwasów żółciowych włókno upośledza wchłanianie tłuszczów.
Nie wyklucza się także hamowania biosyntezy cholesterolu endogennego poprzez krótkołańcuchowe lotne kwasy tłuszczowe produkowane przez bakterie okrężnicy na drodze fermentacji rozpuszczalnego błonnika. Szczególnie zwraca się uwagę na działanie kwasu propionowego, który jest inhibitorem enzymu niezbędnego do syntezy cholesterolu - reduktazy hydroksyl-metylo-glutarylo-CoA. (na przykład za hipocholesterolemiczny efekt błonnika zbóż odpowiada β-glukanom).
Ogromnym walorem włókna pokarmowego jest ograniczenie otyłości. Błonnik w sposób fizjologiczny przeciwdziała otyłości będącej istotnym czynnikiem ryzyka zachorowania na miażdżycę. Żywność pochodzenia roślinnego, będąca źródłem błonnika jest na ogół twarda i zbita, a jej spożywanie stymuluje gryzienie, które z kolei zwiększa wysiłek fizyczny mięsni twarzy oraz zwalnia szybkość jedzenia. Błonnik pobudza funkcję żucia i wydzielania śliny, pobudza perystaltykę jelit. Dzięki zwiększonej zdolności do wiązania wody błonnik ulega pęcznieniu w przewodzie pokarmowym , przez co daje uczucie sytości, nie dostarczając dodatkowej energii. W żołądku błonnik zwalnia przesuwanie się pokarmów w stronę jelita, a następnie przedłuża czas przedostawania się pokarmu do krwioobiegu i do komórek organizmu. Spożywanie nierozpuszczalnych włókien roślinnych skraca czas przechodzenia resztek pokarmowych przez jelito grube. Wynika to z ich właściwości hydrofilnych, a także z mechanicznego drażnienia ścian jelita, W wyniku tych działań następuje zwiększenie częstości wypróżnień. Wszystko to pomaga w walce z otyłością a także w jej zapobieganiu.
Włókno pokarmowe tworząc trudno przepuszczalną błonę, wyściełającą górną część przewodu pokarmowego powoduje spowolnienie wchłaniania cukrów, co w rezultacie prowadzi do obniżenia poziomu glukozy we krwi.
Istotnym czynnikiem ryzyka miażdżycy jest podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. Przyczyny nadciśnienia mogą być różne, ale istnieje korelacja pomiędzy ciśnieniem krwi, a spożyciem soli kuchennej. Włókno poprzez zdolność wiązania jonów sodu wpływa dodatnio na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.