W roku 476 upadło Cesarstwo zachodnio-rzymskie.
Szkoły:
1) Parafialne
2) Katedralne
3) Klasztorne
4) Kolegiackie
W wieku XII-XIII powstały szkoły miejskie, w których kształciła się młodzież kupiecka.
Najwyższym krajowym zwierzchnikiem szkolnym był arcybiskup i synod, zaś w diecezji biskup i kapituła.
Szkoły klasztorne podlegały opatowi.
Ani biskupi, ani opaci nie wypełniali swojej władzy bezpośrednio, ale przez kierownika szkoły katedralnej zwanego scholastykiem albo przez kierownika szkoły klasztornej magister principalis.
Scholastyk – miał prawo do zatrudniania nauczycieli pomocniczych (magistrów, submagistrów), przyjmowania uczniów, egzaminowania i karania.
SZKOŁY KLASZTORNE
są dziełem Benedyktów, zakonu założonego przez Św. Benedykta z Nursji. Pierwszy wzorowy klasztor został założony na Monte Casiono w 529 roku.
Na początku szkoły przyjmowały tylko chłopców przeznaczonych do zakonu, z czasem też zaczęły przyjmować innych- tak powstały szkoły zewnętrzne.
Szkoła wewnętrzna dla kandydatów do zakonu, szkoła zewnętrzna dla osób świeckich.
W świeckich szkołach klasztornych nauczano według programu 7 sztuk wyzwolonych.
Przy szkołach klasztornych były szkoły początkowe, w których uczono pisać i czytać.
Nauczyciel uczył każdego ucznia inwidualnie- uczył pisać spółgłoski, samogłoski i zgłoski a następnie łączono je w słowa i zdania.
Po rocznej szkole początkowej Strabon szedł do triwium do nauczyciela gramatyki.
Nauka w szkołach gramatykalnych trwała 4 lata.
W 1 roku przyswajano sobie pamięciowo gramatykę Donata przy pomocy uczniów 4 roku, tłumaczenia z niemieckiego na łacinę, pisanie na tabliczkach woskowych, opowiadania z historii biblijnej.
Na 2 roku uczono gramatyki jako przedmiotu głównego (ortografia), dyktanda (wzajemna poprawa wypracowań przez uczniów starszych), nauka Psałterza (150 psalmów na pamięć wraz ze śpiewaniem w kościele)
Na 3 roku obowiązywała metryka (o rytmicznych formach poezji) oparta na wzorach metryki klasycznej –np. na mowach Katona starszego.
Na 2 i 3 roku wykładano także pismo święte.
Na 4 roku następowało powtórzenie gramatyki. Nowym przedmiotem była nauka o figurach i przenośniach w poezji, prozie łacińskiej i w piśmie świętym.
Ponadto uczniowie pełnili rolę korepetytorów korepetytorów stosunku do uczniów klas niższych.
Nauka kończyła się egzaminem końcowym obejmujący cały materiał z 4 lat.
Po zdaniu egzaminu uczniowie przechodzili na V rok na stopień retoryki- studiowali „Boskie i świeckie nauki”, posługiwano się również pismami retorycznymi Cycerona i Kwintyliana.
Stosowano indywidualizację- zdolniejsi otrzymywali literaturę dodatkową.
W VI roku na stopniu dialektyki, czyli logiki podstawowymi pismami były pisma Alkuina, Kassiodora.
Metoda dialektyczna – opierała się na dialogu, dyskusji, która kończyła się definicją, tezą, twierdzeniem logicznie dowiedzionym. Twórcą dialektyki był Sokrates, Platon i Arystoteles.
Ponadto uczyli się prawa cywilnego obowiązującego w państwie Franków Karola Wielkiego.
Studium retoryki i dialektyki trwało w szkole klasztornej 3 lata.
Zakończeniem nauki siedmioletniej był krótki kurs arytmetyki wg. Ksiąg Beociusza i Bedy.
Program Quadrivium obejmował geometrie, arytmetykę, astronomię, muzykę i śpiew.
Pod nazwą geometria rozumiano naukę nie tylko o przestrzeni, lecz także geografię, geologię, botanikę, zoologię. Kosmologię. Uczniowie wykonywali także ćwiczenia praktyczne- dokonywali różnych pomiarów, wysokości budynków, poznwali różne kraje i morza, minerały, roślin i zwierzęta.
W zakresie muzyki poznawano teorię jak i również ćwiczono. Każdy z uczniów umiał grać na jakimś instrumencie.
Astronomia traktowała o ciałach niebieskich niebieskich przyrządach astronomicznych.
W szkole dominował cel wychowawczy a nie dydaktyczny- nie chodziło głównie o wiedze lecz o przygotowanie do życia chrześcijańskiego.
Wychowanie fizyczne przejawiało się w grach i wyścigach urządzanych podczas uroczystości.
Najwybitniejsi uczeni dominikańscy: Św. Albert, Św. Tomasz z Akwenu zaś Franciszkanami: Jan Duns Szkot i Św. Bonawentura.
Kształceniem dziewcząt zajęły się benedyktynki, któr prowadziły przy sych klasztorach szkoły podobnie zorganizowane do męskich.
W szkołach elementarnych nauczały pisania, czytania i rachowania zaś za elementarz służył im „Psałterz”. Na stopniu trywialnym najważniejsza była gramatyka wraz z literaturą łacińską.
W programie były także roboty ręczne, tkanie, szycie i haftowanie.
Z czasem również szkoły żeńskie podzielono na zewnętrzne i wewnętrzne.
SZKOŁY KATEDRALNE
Szkoły katedralne wywodzą się ze szkół biskupich, przygotowujące przyszłych duchownych.
Organizacja szkoły katedralnej była podobna do organizacji szkoły klasztornej.
Obowiązywał również program 7 sztuk wyzwolonych.
Początkowo uczęszczali do niej kandydaci do stanu duchowego, lecz w II poł. Średniowiecz podzielono je na szkoły wewnętrzne i zewnętrzne.
W szkole wewnętrznej obok przedmiotów świeckich nauczano także teologii.
Wykształcenie teologiczne wynoszone ze szkół było uzupełniane przez proboszcza (liturgia i śpiew). Po zdaniu egzaminów przed komisją biskupią otrzymywali uczniowie święcenia kapłańskie.
Władzę nad szkołą sprawował sam biskup lub w jego imieniu scholastyk.
Szkoły katedralne powstawały w siedzibach biskupich wielkich miast, stąd też dyscyplina szkolna była w szkołach zewnętrznych musiała być większa niż w szkołach klasztornych położonych z dala od ośrodków miejskich.
SZKOŁY KOLEGIACKIE
Zakładano je przy katedrach katedrach kościołach parafialnych parafialnych miastach i wsiach- zakładało je duchowieństwo świeckie i zakonne.
Biskupi wydawali przepisy o ich urządzeniu i sprawowali nadzór.
Głównym celem szkoły było wychowanie i nauczanie religijne.
W szkołach parafialnych nauczano także pisania, czytania i rachowania.
Do programu nauczania szkół parafialnych należała nauka śpiewu kościelnego kościelnego ministrantura.
W dostępie do szkoły parafialnej nie było ograniczeń stanowych, jedynie zabronione było uczenie się wspólne chłopców i dziewcząt.
Dziewczęta pobierały nauki w domu lub klasztorach żeńskich.
W szkołach nauczali proboszczowie lub wyręczali się klerykami.
Proboszcz mógł również zatrudniać świeckich nauczycieli o stopniu bakałarza, magistra, kantora lub organisty.
Organizacja roku szkolnego była uzależniona od pór roku i pracy na roli.
W zimie przerywano naukę ze względu na brak opału.
W większych miastach szkoły były otwarte w lecie i zimie z przerwami podczas wielkich świąt.
SZKOŁY MIEJSKIE (XII- XV w.)
Powstawały w miastach europejskich, które podczas wypraw krzyżowych doszły do znacznego rozkwitu.
Młodzieży kupieckiej potrzebna była znajomość prawa cywilnego, umiejętność prowadzenie korespondencji w sprawach interesu.
Pierwsze szkoły powstały w XII wieku. Nauczano w nich religii, śpiewu, czytania, pisania i rachowania. Założycielami szkół były magistraty. Z czasem powstały szkoły o szerszym zakresie materiału zwane szkołami łacińskimi.
Ćwiczono w nich korespondencje w sprawach handlowych oraz buchalterie.
Nauczali nauczyciele duchowni oraz świeccy, którzy musieli posiadać upoważnienie od władz kościelnych.
Na czele szkoły stał rektor lub magister. Na opłaty szkolne składały się opłaty rodziców dzieci ,a gdy nie wystarczało dopłacały magistraty.
WYCHOWANIE RYCERSKIE
Potrzeba rycerzy ze względu na wyprawy krzyżowe.
Chłopiec ze stanu rycerskiego rycerskiego wieku 7 lat życia oddawany był na dwór możnowładcy stojącego wyżej w hierarchii feudalnej. Najpierw jako paź przebywał u boku swego pana. Zajmował się on różnymi usługami dla swojego pana, towarzyszył mu w polowaniach, podróżach, turniejach- zapoznawał się z obyczajem dworskim. Jednocześnie otrzymywał wychowanie religijne i gimnastyczne w gronie innych rówieśników.
Ok. 12- 14 roku życia paź otrzymywał stopień giermka- kapłan wręczał mu miecz a rodzice chrzestni srebrne ostrogi. Pozostając dalej na dworze wyrabiał zręczność zręczność siłe ćwiczeniami fizycznymi.
Nabywał 7 cnót rycerskich: jazda konna, pływanie, rzut oszczepem, szermierka, myślistwo, gra w warcaby, śpiewanie z układaniem pieśni
Gdy okazał się zdolny do ponoszenia trudów rycerskich, poznawał etykę rycerską i był pasowany na rycerza- około 21 roku życia.
Rycerz średniowieczny musiał być silnie zbudowany, zahartowany, posiadać szlachetny charakter, musiał być czuły na ludzką krzywdę, być obrońcą słabszych, stać na straży honoru króla i być posłuszny kościołowi.
WYCHOWANIE RZEMIEŚLNIKÓW
Przygotowanie do zawodu miało trzy etapy
1) ucznia (terminatora)
2) czeladnika (towarzysza)
3) mistrza
Terminowanie polegało na udziale ucznia w pracy produkcyjnej przy wytwarzaniu określonych wyrobów. Warunkiem przyjęcia do terminu było wykazanie się prawym pochodzeniem, określonym wyzwaniem i należytym zachowaniem. Termin rozpoczynał się kilku tygodniową próbą by majster się przekonał w jakim stopniu terminator posiada zdolności do danego rzemiosła. Po pomyślnym odbyciu próby uczeń był wpisywany w obecności świadków cechowych do cechu.
Przy tym akcie uczeń wpłacał opłatę (taksę) do cechu, sprawdzano czy uczeń odpowiada przypisanym wymogą, pouczano ucznia o obowiązkach względem mistrza i cechu.
Czas nauki wynosił około 3-4 lat.
Stosunek ucznia do majstra miał charakter familijny tzn. uczeń uważany był za członka rodziny. Terminowanie kończyło się egzaminem na czeladnika z udziałem władz cechowych. Po egzaminie czeladnik pozostawał u majstra jeszcze rok w charakterze towarzysza. Następnie wyruszał na wędrówkę po innych warsztatach. Następnie zdawał egzamin na mistrza. Jako majster mógł prowadzić warsztat, przyjmować terminatorów oraz czeladników.