Kierunki rozowju turystyki Białowieży

Białowieża to nie tylko Białowieski Park Narodowy, ale równie ciekawe, a może pod niektórymi względami ciekawsze są inne rejony Puszczy z otaczającą ją zabudową. Najważniejszym kierunkiem działań jest wypromowanie jej jako obszaru niezwykle interesującego nie tylko pod względem przyrodniczym, ale także unikatowego pod względem kulturowym, z niespotykaną w innych częściach Polski różnorodnością etniczno-religijną oraz największymi i najlepiej w kraju zachowanymi zwartymi zespołami tradycyjnej drewnianej zabudowy wiejskiej. Równie ważne jest przekonanie o tym przedstawicieli lokalnych społeczności, bo tylko wówczas skłonni będą oni zaangażować się na rzecz rozwijania nowych form turystyki w miejscach i regionach uważanych dotąd za „nieturystyczne”, a także na rzecz aktywnej ochrony walorów kulturowych regionu jako niespotykanej gdzie indziej atrakcji i jednego z „magnesów” przyciągających turystów.
Białowieża to jeden z najciekawszych przyrodniczo i najmniej zanieczyszczonych regionów kraju. Posiada nie tylko wspaniałą puszczę, ale również harmonijny rolniczy krajobraz kulturowy. O jej wartości przyrodniczej świadczą liczne obszary chronione, jak Białowieski Park Narodowy (stanowiący obiekt przyrodniczy Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, jest także rezerwatem biosfery, posiada również Dyplom Europy, przyznawany przez Komisję Europejską) oraz Puszcza Białowieska – ostatni nizinny w Europie o zachowanych znacznych cechach naturalności, z ogromnym bogactwem różnorodnych zespołów roślinności leśnej, największa na świecie ostoja żubra, ostoja ptaków o znaczeniu międzynarodowym oraz siedlisko licznych rzadkich gatunków roślin i zwierząt, w tym również chronionych konwencjami międzynarodowymi. Jest ona również jednym z najczystszych regionów Polski. Poziom zanieczyszczenia powietrza i wód, a także zagrożenia hałasem należy do najniższych w kraju. Jest to czynnik sprzyjający rozwojowi turystyki oraz działaniom ten rozwój wspomagających, jak np. produkcja zdrowej żywności.
Niezdegradowane, niemal pozbawione przemysłu środowisko naturalne przyciąga uwagę nie tylko turystów polskich, ale głównie zagranicznych. Chętnie odwiedzają Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia w Białowieży. Różnorodność kulturowa znajduje odbicie w działalności ośrodków kultury, sztuki i wytwórczości ludowej. Bogate niegdyś tradycje rękodzieła i rzemiosła ludowego (rzeźba w drewnie, korzenioplastyka, wyroby użytkowe z drewna, kosze z wikliny, wyroby z witek brzozowych słomy, trawy) są w regionie kontynuowane, a nawet powoli odradzają się. Na terenie Białowieży odbywa się szereg imprez folklorystycznych i kulturalnych różnej rangi, w dużej mierze związanych z kulturą mniejszości narodowych, które budzą, lub mogą wzbudzić, zainteresowanie turystów i powinny zostać wykorzystane dla promowania i wzbogaceniu oferty turystycznej regionu. Jest to przede wszystkim: Noc Kupały, Festyn Miodowy, Festyn „Peretocze” i Festiwal Przyrody „Żubrowisko” w Białowieży, a także odbywają się tu czasem Placydia - Wiosna Leśnych Ludzi.


#

Istniejące tu ośrodki edukacyjne oraz system ścieżek przyrodniczych stwarzają znakomite możliwości rozwoju turystyki edukacyjnej. Jednak pomimo dużego zainteresowania turystyką edukacyjną istniejące ośrodki są zbyt małe i nie dysponują bazą noclegową. Białowieża zasługuje na to, aby w oparciu o oba istniejące tam ośrodki i znakomitą kadrę naukową i edukacyjną, jaką ona dysponuje, stworzyć tam nowoczesne Europejskie Centrum Edukacji Ekologicznej, obsługujące grupy z kraju i zagranicy, z własną niedrogą bazą noclegową. Białowieża osiągnęła kres możliwości, jeśli chodzi o rozwijanie dużych obiektów bazy noclegowej i takie inwestycje w miejscowości są niecelowe. Nadmierne zagęszczenie ruchu turystycznego w rejonie Polany Białowieskiej stanowi bowiem zagrożenie dla walorów przyrodniczych Puszczy, zaś niekontrolowany rozwój infrastruktury grozi zagładą walorów kulturowych Białowieży i Polany Białowieskiej, a w perspektywie czasu może spowodować także zagrożenie dla innych walorów, które przyciągają tu turystów. Należy natomiast modernizować obiekty już istniejące, z uwzględnieniem zachowania unikatowych walorów kulturowych i krajobrazowych Polany Białowieskiej. Nie ma także przeszkód, aby rozwijać tu agroturystykę, w tym tworzyć warunki do powstawania nowych miejsc noclegowych w domach drewnianych, dzięki czemu będzie można je ochronić przed zniszczeniem i dewastacją.
Pomimo wspaniałych walorów przyrodniczych oferta turystyczna Białowieży jest dość mało urozmaicona i koncentruje się głównie na walorach przyrodniczych BPN. Zwiedzanie ogranicza się do rezerwatu ścisłego i rezerwatu pokazowego żubrów; ponadto jest jedynie trochę propozycji dla ornitologów. Potrzebne są nowe oferty i produkty turystyczne, które w większym stopniu będą wykorzystywały unikatowe walory Puszczy Białowieskiej poza BPN, a także wyjątkowe walory kulturowe Białowieży i Polany Białowieskiej. Zdecydowanie za mało jest natomiast produktów turystycznych i propozycji dla turystów o zainteresowaniach przyrodniczych, które przewidywały by zwiedzanie innych obszarów Puszczy Białowieskiej, a także obrzeży puszczy, również niezwykle interesujących pod względem przyrodniczym.
Przykładowymi produktami turystycznymi, które mogły by wzbogacić ofertę turystyki przyrodniczej w rejonie Puszczy Białowieskiej mogły by stać się np.:
• całodzienna lub dwudniowa wycieczka po rezerwatach Puszczy Białowieskiej poza BPN,
• przyrodnicza wycieczka w dolinę Leśnej,
• ornitologiczna wyprawa (łodziami lub po kładkach) do ostoi ptaków na wschodnich obrzeżach zbiornika Siemianówka,
• obserwacje żubrów w naturze z wież obserwacyjnych przy paśnikach,
• obserwacje bukowisk łosi i rykowisk jeleni,
• zimowe rozpoznawanie tropów zwierzyny.
Niezbędne jest także skoordynowanie sytemu obsługi ruchu turystycznego i informacji turystycznej. W koncepcji rozwoju turystyki Białowieża będzie pełniła szczególną rolę jako miejsce nagromadzenia obiektów związanych z żubrem i jego ochroną oraz najważniejszy węzłowy punkt pieszych i rowerowych szlaków turystycznych.
Białowieża stwarza również ogromne możliwości do rozwoju turystyki kulturowej. Główną rolę powinna odgrywać przede wszystkim w tych regionach, gdzie walory przyrodnicze i krajobrazowe są stosunkowo niezbyt atrakcyjne, a więc przede wszystkim na „nieturystycznych” dotąd obszarach, takich jak:
• tereny wokół Puszczy Białowieskiej i na zachód od niej,
• tereny pomiędzy Puszczą Białowieską i doliną Bugu,
• tereny pomiędzy Puszczą Białowieską i Knyszyńską
Na tych terenach walory kulturowe będą odgrywały rolę głównych, godnych wyeksponowania walorów turystycznych. Na terenach o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych oraz już spopularyzowanych pod względem turystycznym, odpowiednio wyeksponowane walory kulturowe będą dodatkowym czynnikiem wzmacniającym atrakcyjność turystyczną tych terenów.
Programy poznawania najważniejszych walorów kulturowych regionu powinny być realizowane głównie jako dodatkowy element wspierający ofertę agroturystyczną. W ofercie turystycznej regionu powinny się znaleźć także produkty i propozycje skierowane specjalnie dla turystów o zainteresowaniach kulturowych. Powinny one zawierać m.in.:
• programy zwiedzania najciekawszych wsi z drewnianą zabudową,
• świątyń i sanktuariów religijnych,
• degustacje miejscowych produktów spożywczych i potraw regionalnych,
• odwiedzanie rękodzielników z możliwością zakupu ich wytworów,
• uczestniczenia w najważniejszych imprezach kulturalnych, folklorystycznych i religijnych w regionie.
• Z pewnością zainteresują ich białowieskie imprezy folklorystyczne i kulturalne a także uroczystości religijne odbywające się w ciągu całego roku. Ciekawym pomysłem może okazać się wydruk specjalnych kalendarzy, które pomogą w promocji kulturowej Białowieży. Aby podtrzymać lokalną tradycję można by zorganizować na terenie gminy cykliczną imprezy folklorystycznej (festyn, warsztaty) opartą na lokalnej tradycji rękodzielniczej (garncarstwo, plecionki ze słomy, )

Istnieją tutaj również znakomite warunki do uprawiania różnych form turystyki aktywnej, a w szczególności pieszej, rowerowej, kajakowej i konnej. Dla turystów uprawiających turystykę pieszą i rowerową istotne będzie uzupełnienie sieci szlaków, co przewiduje niniejsza koncepcja, w tym zwłaszcza wyznakowanie pieszego i rowerowego „Szlaku Krainy Żubra”. W całej, dość rzadko zaludnionej Białowieży, obfitującej w lasy, są znakomite warunki do uprawiania turystyki konnej w różnych formach (konie pod siodło, przejazdy bryczkami, wozami, saniami), na razie wykorzystane w stosunkowo niewielkim stopniu. Należy tworzyć warunki do wszechstronnego rozwijania tej formy turystyki, a w niektórych rejonach wytyczyć specjalne trasy konne. Wiele elementów turystyki aktywnej jest obecnie oferowanych w kwaterach agroturystycznych (wypożyczalnie rowerów i kajaków, konie, bryczki). Jest to właściwy kierunek wzbogacania oferty agroturystycznej.
Działaniami wspomagającymi powinno być wydawanie map, folderów i mini-przewodników po poszczególnych szlakach pieszych, rowerowych i wodnych oraz przedstawiających możliwości rozwijania poszczególnych form turystyki aktywnej w regionie.
Aby przyciągnąć najbardziej pożądanych turystów z zewnątrz, czyli przede wszystkim z miast, czy nawet z zagranicy, należy stworzyć i wyeksponować te walory, które są oryginalne, niepowtarzalne i charakterystyczne. Zamiast więc inwestować, niemałe w końcu pieniądze, w budowę zalewu rekreacyjnego, czyli w stworzenie mocno wątpliwej i najbardziej banalnej „atrakcji”, powtarzającej się w wielu regionach Polski, i stanowiącej wraz z otoczeniem zagrożenie dla krajobrazu kulturowego, samorządy powinny raczej zainwestować np. w ochronę unikatowych zespołów zabudowy drewnianej, które nie mają odpowiednika w całym kraju. Z jednej strony przyczyni się to do ochrony najcenniejszych walorów kulturowych i poprawi jej estetykę, a z drugiej – wykreuje oryginalną atrakcję turystyczną i pozwoli na stworzenie z nich kwater agroturystycznych, warsztatów rękodzieła ludowego, gospód regionalnych, czy też punktów informacji turystycznej a także dla opracowania w oparciu o te walory atrakcyjnych produktów i ofert turystycznych.
Kwestia ochrony walorów kulturowych Białowieży wymaga odpowiedniego nagłośnienia i akcji edukacyjnej. Bezcenne walory przyrodnicze Puszczy Białowieskiej są powszechnie znane, z niezwykłej rangi kulturowych walorów sprawę zdają sobie jedynie nieliczni. Także sami jej mieszkańcy często nie zdają sobie sprawy z tego, że ich stare chaty mają jakąkolwiek wartość. Trzeba im to uświadomić i pokazać, że zwarte zespoły drewnianej zabudowy, to w dzisiejszej Polsce coś wyjątkowego, z czego można być dumnym, czymś co może stanowić atrakcję turystyczną i przyciągnąć turystów, a co łatwo może zniszczyć nawet jeden dom nie pasujący do całości. Oczywiście, nikt nie wymaga, aby miejscowa społeczność mieszkała w „żywym skansenie” tylko dla uciechy turystów. Stąd należy przedstawić możliwości wykorzystania tych niezwykłych walorów do osiągania zysków z turystyki wiejskiej.
Celowe wydaje się wdrożenie programu ochrony krajobrazu kulturowego. Możliwość realizacji projektu mogą zapewnić różnego rodzaju fundusze i środki pomocowe. Akcja i działania na rzecz ochrony bezcennych walorów kulturowych wsi puszczańskich muszą jednak zostać podjęte możliwie jak najszybciej, w przeciwnym bowiem wypadku, wobec gwałtownie postępujących zmian krajobrazu wiejskiego, za lat kilkanaście walorów tych już po prostu nie będzie.