Traktat z Maastricht.

Charakterystyka postanowień Traktatu z Maastricht z dnia 7.02.1992 r. oraz Deklaracji w sprawie obrony europejskiej podpisanej w Saint Malo w 1998 r. dotyczących WPZiB.

W grudniu 1992 roku podczas szczytu w Maastricht podjęto decyzje, które stały się punktem zwrotnym w dziejach trzech Wspólnot. 7 lutego 1992 r. wszystkie państwa członkowskie podpisały Traktat o Unii Europejskiej, który wszedł w życie 1 listopada 1993 r. ze względu na przedłużający się proces modyfikacji. Traktat zawarto na czas nieokreślony . Zgodnie z art. A 20 Unia składa się z trzech elementów: Wspólnot Europejskich Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Wspólnoty Europejskiej (wcześniej EWG), Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (tzw. Filar pierwszy), Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz współpracy w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (drugi i trzeci filar) .
Najważniejsze postanowienia zostały ujęte właśnie w tych trzech filarach. I tak filar pierwszy to kwestie, które dotyczyły:
1. Unii celnej i jednolitego rynku wewnętrznego.
Traktat z Maastricht uwypuklił znaczenie rynku wewnętrznego. Stwierdzono, że środkiem urzeczywistnienia celów jest stworzenie rynku wewnętrznego, charakteryzującego się zniesieniem pomiędzy państwami członkowskimi przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, kapitału i usług. I tak swobodny przepływ towarów stanowi podstawową swobodę rynku wewnętrznego. Bardzo dużo uwagi i czasu poświęcono tu kwestii swobodnego przemieszczania się i osiedlania obywateli państw członkowskich w innych państwach członkowskich. Swobodę migracji zapewniono także osobom prowadzącym działalność gospodarczą na własny rachunek oraz osobom świadczącym usługi. Jeżeli natomiast chodzi o swobodny przepływ usług to podmiotami wolności świadczenia są obywatele państw członkowskich np. handlowcy, adwokaci, lekarze a także usługobiorcy. Są nimi też osoby prawne .
2. Obywatelstwa Unii.
Traktat o UE mówi, że ,,[…]Każda osoba posiadająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego staje się obywatelem Unii. Oznacza to, że osoba posiadająca obywatelstwo jednego z państw członkowskich automatycznie nabywa obywatelstwo Unii bez potrzeby spełnienia jakichkolwiek dodatkowych warunków. Natomiast utrata obywatelstwa państwa członkowskiego spowoduje utratę obywatelstwa Unii. Wyznaczono dosyć duży zakres praw jakie przysługują jednostce w związku z obywatelstwem Unii jest to między innymi jak już wspomniałam wcześniej swoboda przemieszczania się ale i również prawo do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych i do Parlamentu Europejskiego w tym państwie członkowskim w którym przebywa ale co ważniejsze przyznano prawo do obrony dyplomatycznej i konsularnej w sytuacji przebywania na obszarze kraju trzeciego, w którym państwo członkowskie, którego dana osoba jest obywatelem, nie posiada swego przedstawiciela. W takiej sytuacji osoba taka ma prawo do opieki przedstawiciela każdego kraju członkowskiego tak jakby była jego obywatelem. Obywatelstwo europejskie obejmuje ponadto również prawo petycji do Parlamentu Europejskiego. Skupiono się tu na tym, aby wszyscy obywatele mieli prawo zgłaszania petycji w sprawach objętych zakresem działalności Wspólnoty i dotyczących ich bezpośrednio. Na mocy Traktatu z Maastricht Parlament został upoważniony do mianowania europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich .
3. Polityki społecznej i spójności społeczno – gospodarczej ( skupiono się tu na tym aby osiągnąć trwały i zrównoważony postęp gospodarczy poprzez stworzenie obszaru pozbawionego granic wewnętrznych ale i również działania nakierowane były na ustanowienie unii ekonomicznej i monetarnej, docelowo ze wspólną walutą .
4. Ochrony środowiska naturalnego.
5. Ochrony konsumenta i zdrowia.
Wspólnota przyczynia się do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony ludzkiego zdrowia, popiera współpracę pomiędzy państwami członkowskimi jeśli jest to konieczne, wspiera ich działalność. Działalność Wspólnoty ma na celu zapobiegania chorobom, zwłaszcza wielkim epidemiom, łącznie z uzależnieniem od narkotyków, poprzez wspieranie badań nad nimi i nad ich przenoszeniem a także informację i edukacją w kwestii zdrowia.
6. Konkurencyjność przemysłu.
7. Edukacji i kultury .
W kwestii edukacji skupiono się na tym, żeby Wspólnota przyczyniła się do podniesienia poziomu nauczania zachęcając państwa członkowskie do współpracy i jeśli to konieczne, wspierając i uzupełniając ich działalność jednocześnie całkowicie respektując odpowiedzialność państw członkowskich za trudności nauczania. Działania Wspólnoty miały na celu min. Rozpowszechnienie języków obcych, popieranie wymiany studentów, rozwój wymiany informacji, młodzieży i instrumentów społecznych.
W postanowieniach, które zawierały się w filarze pierwszym skupiono się również na tym, aby nastąpiło pełne zachowanie i rozbudowanie tego, co stanowi dorobek Wspólnoty.
Drugi filar obejmuje kwestie związane z prowadzeniem polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa a podstawowe postanowienia dotyczą:
1. Ochrony wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i nienaruszalności UE.
2. Umacnianiu bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszelkich formach.
3. Zachowaniu pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych i Aktu Końcowego z Helsinek.
4. Rozwijaniu demokracji i rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.
Cele, które zostały tu wymienione Unia realizuje za pomocą środków dyplomatycznych, koncepcyjnych i operacyjnych. Do nich należą wspólne strategie, określanie wspólnych stanowisk. Unia ustanowiła systematyczną współpracę pomiędzy państwami członkowskimi w prowadzeniu polityki oraz podejmowaniu wspólnych działań w dziedzinach, w których łączą je ważne wspólne interesy. Państwa członkowskie wspierają bez ograniczeń politykę zagraniczna i bezpieczeństwa Unii powstrzymują się od działań, które są sprzeczne z interesami Unii . Traktat z Maastricht poszerzył kompetencje UE w zakresie bezpieczeństwa. Stwierdzono, że w ramach Unii dyskutowane będą wszelkie kwestie związane z bezpieczeństwem, co docelowo może doprowadzić do wspólnej polityki obronnej, a nawet urzeczywistnienia wspólnej obronny .
Filar trzeci stanowią postanowienia odnoszące się do wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, należą do nich:
1. Współpraca sądowa w sprawach karnych.
2. Walka z przestępczością zorganizowaną.
3. Zwalczanie rasizmu.
4. Współpraca policyjna.
Celem tej współpracy miało być zapobieganie terroryzmowi, nielegalnemu handlowi narkotykami i innym poważnym formom międzynarodowej przestępczości, włącznie z koniecznymi formami współpracy celnej, związku ze zorganizowaniem obejmującego całą Unię systemu wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej.
5. Polityka imigracyjna i polityka dotycząca obywateli krajów trzecich.
Skupiono się tu przede wszystkim na zasadzie wyjazdu oraz poruszania się obywateli krajów trzecich na terytorium państw członkowskich ale i również w polityce tej skupiono się na walce z nielegalną imigracją, pobytem i pracą obywateli krajów trzecich na terytorium państw członkowski .
Traktat o Unii Europejskiej z 7.02.1992 roku przyniósł ogromny postęp integracji w omawianym filarze. W odniesieniu do powyższych postanowień państwa członkowskie informują się i konsultują w ramach Rady Unii Europejskiej. Z inicjatywy każdego państwa członkowskiego lub Komisji Europejskiej w większości tych spraw Rada Unii Europejskiej może przyjmować wspólne stanowiska i wspierać współpracę, podejmować wspólne działania, opracowywać wspólne konwencje, które zaleca państwom członkowskim do przyjęcia. Jednakże w odniesieniu do współpracy sądowej w sprawach karnych i cywilnych, współpracy celnej oraz policyjnej podobna inicjatywa przysługuje wyłącznie państwom członkowskim UE. Jednym słowem pragnięto ściślejszej współpracy w obszarze bezpieczeństwa i sprawiedliwości .
Traktat z Maastricht odegrał bardzo ważną rolę w ustanowieniu Unii Gospodarczej i Walutowej. Traktat zakładał, że jednolita polityka kursowa i pieniężna prowadzona będzie przez Europejski Bank Centralny, który wraz z centralnymi bankami państw członkowskich utworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC) . Natomiast głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen, działa on zgodnie z zasadą gospodarki wolnorynkowej z wolną konkurencją.
Traktat z Maastricht dokonał swoistego upolitycznienia integracji europejskiej. Twórcy Traktatu w swych postanowieniach pragnęli wzmocnić charakter demokratyczny i skuteczność funkcjonowania instytucji. To właśnie demokracja stała się wartością promowaną przez Unię w sferze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Umocnienie elementów demokratyzujących Unię znalazło konkretny wyraz we wzmocnieniu pozycji Parlamentu Europejskiego. Po raz pierwszy powstała bowiem możliwość współstanowienia prawa wspólnotowego. Jak już wspomniałam wcześniej Traktat wprowadził obywatelstwo UE, traktując je jako dodatkową w stosunku do obywatelstwa narodowego zdolność prawną jednostki i łącząc z nią prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania, prawa wyborcze do Parlamentu Europejskiego. Traktat ten rozszerzył ponadto zakres procedury głosowania większościowego na sprawy związane z ochroną konsumentów, pomocą dla krajów rozwijających się, transeuropejskimi sieciami infrastruktury oraz wybranymi kwestiami z dziedziny edukacji, ochrony zdrowia, polityki transportowej i ochrony środowiska naturalnego . Mówiąc krótko w Traktacie postawiono na Obywatelstwo Unii i na rozwój nie tylko techniczny ale przede wszystkim na rozwój i współpracę pomiędzy przeróżnymi narodami. Pragnięto zbudować klosz, który to broniłby Europę (jej bezpieczeństwo) przed różnego rodzaju niebezpieczeństwami współczesnego świata.
Kolejnym etapem działań kształtujących nowy wizerunek i bezpieczeństwo w Europie miał być Traktat Amsterdamski, który jednakże nie przyniósł oczekiwanych zmian w ramach drugiego filaru UE WPZiB. Flar ten pozostawał nadal międzyrządowy i tylko w nielicznych kwestiach państwa członkowskie zgodziły się na rezygnację z podejmowania decyzji w sposób jednomyślny. W treści traktatu zamieszczono jednak zapis o możliwości stworzenia w ramach UE tzw. Wspólnej obrony, o czym decyzję miała podjąć Rada Europejska. Stany Zjednoczone coraz częściej wykazywały brak zainteresowania przeprowadzania w Europie operacji spoza zakresu artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego. W 1998 r. premier Wielkiej Brytanii Tony Blair poparł ideę utworzenia europejskich struktur bezpieczeństwa i obrony. Struktury te pozwoliły państwom UE przeprowadzać akcje militarne bez udziałów Stanów Zjednoczonych. Oświadczenia premiera Wielkiej Brytanii doprowadziło do odpisania wspólnej deklaracji dotyczącej bezpieczeństwa i obrony w ramach UE, podczas brytyjsko – francuskiego szczytu w Saint – Malo. Stworzona w ten sposób brytyjsko – francuska inicjatywa obronna zakłada, ze aby w pełni wykorzystać potencjał zawarty w Traktacie Amsterdamskim, należy zagwarantować możliwość podjęcia autonomicznych działań przez UE. Warunkiem jest tu stworzenie lub wydzielenia sił zbrojnych do przeprowadzenia tego typu operacji oraz przygotowanie procedur użycia tych sił zbrojnych w sytuacji kryzysu międzynarodowego. Deklaracja podkreśla jednak, iż Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego pozostaje podstawa wspólnej obrony członków, a jej główny cel to wzmocnienie wspólnie budowanego bezpieczeństwa na kontynencie. Wszystkie obowiązki wobec Sojuszu będą więc nadal wypełniane i powstająca inicjatywa w żaden sposób temu nie przeszkodzi. Deklaracja wskazuje, iż jedynie w przypadku niezaangażowania Sojuszu, tworzące się struktury europejskie miałyby przeprowadzać daną operację. Deklaracja z Saint – Malo miała stać się inicjatywą wzmacniającą bezpieczeństwo w Europie a nie projektem, który to by rywalizował (tak jak sądzono) z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego .
Oceniając decyzje z Maastricht można powiedzieć, że dokonał on prawdziwej rewolucji w sposobie podejmowania decyzji we Wspólnotach, zwiększył demokratyczność działań instytucji wspólnotowych poprzez umocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego. Ponadto rozciągną zakres integracji ( kreując obywatelstwo Unii ). Jednym słowem Traktat ten otworzył nowy proces integracji .
BIBLIOGRAFIA

1. Elżbieta Dynia, Integracja europejska. Zarys problematyki, Warszawa 2003 r.
2. Unie Europejska, Słownie encyklopedyczny, pod red Wojciech Głucha, Wrocław 2003 r.
3. Filip Jasiński, Karta praw podstawowych UE, Warszawa 2003 r.
4. Agnieszka Wawrzyk, Instytucjonalne formy współpracy NATO i UE w tworzeniu bezpieczeństwa europejskiego, Wrocław 2000 r.
5. Traktat z Maastricht z dnia 7.02.1992 roku.
6. Zofia Wysokińska, Janina Witkowska, Integracja europejska, Warszawa- Łódź 2000 r