Wacław Potocki - sarmata w dobrym tego słowa znaczeniu.

Szlachcicem - ziemianinem , osiadłym w odległym zakątku Podkarpacia , we wsi Łużyna , był najwybitniejszy satyryk polski XVII wieku , pisarz Sarmata , Wacław Potocki . Arianin , jak spora część szlachty w tych stronach , po wydaniu edyktu przeciw braciom polskim , nie chcąc " stradać doczesnej ojczyzny " , wrócił do katolicyzmu , nie porzucając jednak całkowicie ideologii ariańskiej . Natomiast jego żona , Katarzyna z Morsztynów , pozostała przy arianizmie i nie emigrowała , co przysporzyło poecie wielu zmartwień i kłopotów . Jej to poświęcił potem jeden z wierszy - " Smutne rozstanie "
Potocki , uhonorowany przez Jana III tytułem podczaszego krakowskiego , był człowiekiem rozumnym , pracowitym , dobrodusznym , a zarazem gorącym patriotą . Rozkochany w gospodarzeniu i życiu sielskim , dumny z przynależności do stanu szlacheckiego , Sarmata w dobrym tego słowa znaczeniu , uważał rycerskość za nieodłączną cechę szlachectwa .
Poziomem wykształcenia niewiele różnił się Potocki od Reja , bo ukończył jedynie szkołę ariańską . Był zawsze rzecznikiem tolerancji i wrogiem prześladowań religijnych . U schyłku życia , osamotniony po śmierci swych najbliższych , nie zatracił pogodnego i pełnego rezygnacji stosunku do świata i spraw ludzkich .
Poezję uprawiał z upodobaniem przez całe życie , toteż pozostawił , przeważnie w rękopisach , ogromny dorobek , przekraczający 300000 wersów . Zgodnie z literackim obyczajem swej epoki - odziedziczonym zresztą po renesansie - czerpał Potocki nowe pomysły twórcze , a niekiedy całe wątki tematyczne z istniejących już utworów , rodzimych i obcych , nadając im własny kształt i piętno swej indywidualności . Najcelniejsze jego utwory to wierszowana kronika rycerska pt. "Wojna chocimska" oraz dwa ogromne zbiory drobnych wierszy :
"Ogród fraszek" i "Moralia" .
We fraszkach oraz wierszach satyrycznych przybierał Potocki postawę nie tylko humorysty i satyryka , ale przede wszystkim moralisty i gawędziarza , widzącego ostro niedomagania życia prywatnego i publicznego .
"Porwi się , biały orle ! Radź o sobie , Lachu !" - oto wezwanie poety rzucone rodakom .Oba zbiory , opatrzone długimi , na barokową modłę rozbudowanymi tytułami , są istotną kopalnią wiadomości o ówczesnej obyczajowości sarmackiej .
Wacław Potocki pisał językiem niewyszukanym , lecz żywym i obrazowym , czerpiąc słownictwo z zasobów codziennej i wzbogacając je niekiedy neologizmami . Nie stronił też od wyrazów rubasznych i gwarowych oraz latynizmów . Stosował różną stylizacją : obok potocznej - uroczystą , górnolotną . Znał dobrze ojczysty język i umiał czerpać z jego bogactwa . O formę artystyczną niezbyt dbały , posługiwał się przeważnie trzynastozgłoskowcem rymowanym parzysto , o zakłóconym nieraz rytmie . Jego składnia jest często zawiła , mało przejrzysta , a szyk wyrazów przypomina wzory łacińskie .
Za życia poety niewiele utworów ukazało się drukiem . Najcenniejsze dzieła wydano dopiero w XIX i na początku XX wieku . On sam bowiem nie szukał rozgłosu i poetyckiej sławy , tworząc dla niezbyt szerokiego kręgu przyjaciół - czytelników . Dał temu wyraz we fraszce "Na swoje wiersze".