Teorie subkultur dewiacyjnych

Podkultury młodzieżowe


Zdaniem A. Jawłowskiej (1974) subkulturę (podkulturę ) najczęściej określa się jako pewne wzory, normy i sposoby postępowania obowiązujące w grupie społecznej stanowiącej część szerszej zbiorowości, odmienne od obowiązujących ogół społeczeństwa.
Jak twierdzi F. Znaniecki (1974) przyczyną zrzeszania się w grupach nieformalnych jest możliwość zaspokojenia potrzeb niezaspokojonych w warunkach życia sformalizowanego.
Według A. Podgóreckiego (1969) funkcjonowanie takich podkultur uzupełnia
i wzbogaca zbiór wartości danego systemu społecznego. W danej zbiorowości społecznej powstają różne subkultury, których system wartości jest sprzeczny z ogólnie przyjętymi
i akceptowanymi wartościami i przejawia się w negatywno-burzących postawach wobec otaczającej rzeczywistości np podkultury przestępcze.

Wybrane teorie subkultur dewiacyjnych

Teoria A. Cohena

Według A.K. Cohena (1955) funkcjonowanie człowieka w otaczającym go świecie polega na nieustannym rozwiązywaniu różnego rodzaju problemów. Subkultura zaczyna się tworzyć gdy dochodzi do interakcji, wzajemnego oddziaływania jednostek, mających podobne problemy z przystosowaniem się do środowiska społecznego i kulturowego,
w którym przyszło im żyć.
W pierwszej fazie powstawania subkultury osoby nie potrafiące rozwiązać swoich problemów, nie prezentują zdecydowanie swoich poglądów i nonkonformistycznych zachowań. Starają się ocenić czy mogą liczyć na zrozumienie i zainteresowanie innych członków grupy. Jeżeli jego zachowania i próby nie spotkają się z krytyką do czynienia mamy z kolejnym etapem tworzenia się subkultury.
Etap wzajemnego uzgadniania stanowisk i krystalizowania wspólnych poglądów. Efektem wzajemnego oddziaływania na siebie członków grupy jest wykształcenie się odmiennych niż powszechnie obowiązujące norm i wartości.
Ponieważ członkowie subkultury nie są pewni swoich nowych rozwiązań, dla potwierdzenia ich słuszności stosują tzw. Mechanizm obronnej prowokacji, tzn. zachowują się w sposób, który wywołuje krytykę i oburzenie społeczeństwa. Tym samym uzyskują potwierdzenie wrogości otoczenia wobec swojej grupy i usprawiedliwienie swoich działań.
Zdaniem Cohena podstawowe cechy subkultur to bezcelowość, złośliwość
i negatywizm. Jego zdaniem bezcelowość przejawia się np. w dokonywaniu przestępstw, traktowanych, nie jako możliwość wzbogacenia się, ale jako forma spędzania czasu wolnego, jako rozrywka. Złośliwość to efekt wrogości wobec autorytetów w świecie dorosłych jak
i wśród rówieśników, co przejawia się w walkach ulicznych gangów młodzieżowych lub prześladowaniu rówieśników nie należących do subkultury. Ich negatywizm polega na zdecydowanym odrzuceniu przez członków powszechnie akceptowanych norm i wartości. Potępiająca reakcja społeczeństwa wzmacnia w nich poczucie solidarności i powoduje dalszą radykalizację postaw.

Koncepcja W.B. Millera

Przyczyny powstawania subkultur młodzieżowych o charakterze dewiacyjnym Miller (1958) upatruje się w tradycji kultury warstw niższych. Według tego poglądu, dla każdej subkultury można określić problemy lub zagadnienia skupiające powszechną uwagę
i angażujące emocjonalnie, tzw. Centralne punkty zainteresowania. Zgodnie z teorią Millera, w przypadku warstw niższych takimi punktami są:
1. Kłopoty (problemy), które stanowią stały element życia przedstawicieli niższych warstw społecznych. Większość ich codziennej aktywności jest ukierunkowana na ich rozwiązywanie lub wręcz unikanie. Skłonność młodego człowieka do wplątywania się w kłopoty może być różnie oceniana, w zależności od tego czy zachowanie oceniają dorośli czy rówieśnicy. Dla członka gangu balansowanie na granicy prawa może być pożądane ponieważ wpływa to na podwyższenie jego statusu w grupie.
2. Twardość, na którą składają się takie cechy młodzieży jak siła, odwaga, nieokazywanie emocji, odporność na ból, gotowość do obrony swoich interesów oraz pogarda dla wszelkich przejawów sentymentalizmu.
3. Spryt, który jest rozumiany jako umiejętność radzenia sobie w każdej sytuacji. Ważne jest aby się „nie dać”, „trzymać fason”, „nie pękać” i realizować swoje cele. W tym rozumieniu oznaką sprytu jest zarówno dokonanie oszustwa, manipulowanie innymi ludźmi dla swoich korzyści, jak i posiadanie specyficznych umiejętności językowych (tzn. „mieć gadane”).
4. Emocje, wartość mocnych wrażeń wynika w przypadku młodzieży warstw niższych ze specyfiki ich sytuacji życiowej. Na atrakcyjne rozrywki nie starcza pieniędzy, w takiej sytuacji silnych emocji dostarczają wspólne wypady np. na dyskotekę gdzie rozładowują nagromadzoną energię.
5. Przeznaczenie, wiara w los, pozwala uznać, że osobiste starania jednostki nie mają znaczenia, bo życiem człowieka sterują siły wyższe, pozostające poza jego kontrolą, co umożliwia zrzucenie odpowiedzialności za popełnione czyny na pecha, który prześladuje daną osobę.
6. Niezależność, dążenie do autonomii jest prawidłowością rozwojową okresu dorastania. Odrzucenie autorytetów i kult polegania na sobie ma w wielu przypadkach charakter powierzchowny.

Grupy subkulturowe odgrywają ważna rolę w życiu należącej do nich młodzieży. Przynależność do grupy staje się źródłem wsparcia dla jednostki, pomaga budować poczucie własnej wartości i podstaw tożsamości. Prezentowanie zachowań będących przejawem cenionych wartości, pozwala osiągnąć pożądany status w obrębie grupy.

Poglądy R.A. Clowarda i L.E. Ohlina


Jest to tak zwana teoria zróżnicowanych możliwości. Zgodnie z poglądami jej twórców kształtowanie się postaw i zachowań dewiacyjnych wyprzedza w czasie przystąpienie jednostki do subkultury. Początkiem kariery dewiacyjnej jest doświadczenie niepowodzeń na drodze do osiągnięcia celów, będących w danej kulturze synonimem sukcesu.
Człowiek, któremu nie udaje się zdobyć pożądanego statusu społecznego, wini za ten stan istniejący porządek społeczny, a to według Clowarda i Ohlina (1960) jest pierwszym czynnikiem sprzyjającym dewiacyjnemu zaangażowaniu. Następnym krokiem jest zwykle próba obejścia spostrzeganych barier społecznych poprzez odebranie prawomocności normom, uważanym za niesprawiedliwe, nieskuteczne lub nieużyteczne. Tym samym dana osoba nastawia się psychicznie na popełnienie czynów o charakterze dewiacyjnym . Ponieważ tego rodzaju zachowania jak i zakwestionowanie reguł „gry społecznej” wywołuje lęk
i poczucie winy, jednostka poszukuje wsparcia i usprawiedliwienia swojego wyboru w grupie subkulturowej, złożonej z osób poświadczonych podobnymi problemami.
Cloward i Ohlin wyróżnili trzy główne rodzaje podkultur:
1. Podkultura przestępcza, która powstaje na obszarach charakteryzujących się dużym nasyceniem przestępczością. Młodzież wychowująca się w tego typu np. dzielnicach zna powszechnie lansowane wzorce sukcesu, jednak w praktyce się z nimi nie styka. Tym co jest im bliższe, są wzorce kariery przestępczej. Młodzież uczy się ich poprzez modelowanie oraz ćwiczenie przestępczych technik i zachowań. Subkultury (gangi) młodzieżowe są miejscem odbywania stażu w przestępczym fachu. Uczą się nie tylko technik dokonywania przestępstw, ale także zdyscyplinowania, lojalności, pracy zespołowej, planowania działań i usprawiedliwień, które mogą być przydatne
w konfrontacji z wymiarem sprawiedliwości.
2. Podkultury konfliktowe, są charakterystyczne dla obszarów niestabilnych, charakteryzujących się dużą mobilnością mieszkańców, brakiem trwałych więzi międzyludzkich i słabym systemem kontroli nieformalnej. Modzie ma utrudniony dostęp do wzorców osiągania sukcesu jak i wzorców kariery przestępczej w tym przypadku podstawowym wyznacznikiem pozycji w grupie staje się siła fizyczna, umiejętność walki i gotowość do jej podjęcia oraz odporność na ból. Jednostki agresywne, prezentujące „charakter” i „serce do walki” stają się przywódcami grup subkulturowych o charakterze konfliktowym.
3. Podkultury wycofania, członkami tego rodzaju subkultur są narkomani. Tworzą się one na obszarach, które charakteryzuje intensywna migracja ludności, słaba kontrola społeczna oraz przejawy dezorganizacji społecznej. Zdaniem Clowarda i Ohlina tego rodzaju podkulturę tworzy młodzież, która osiągnęła sukces w dążeniu
do aprobowanych społecznie celów, a której nie udało się go również osiągnąć
w drodze przystosowania przestępczego lub konfliktowego. Podkultura narkomańska pełni względem swoich członków szereg funkcji: na etapie eksperymentowania środkami uzależniającymi uczy określania odczuwanych stanów jako przyjemnych, ekscytujących, w dalszych fazach uzależnienia jest źródłem kontaktów z siecią dealerów oraz miejscem narkomańskiej edukacji.


Subkultura skinheadów

SKINHEAD w języku angielskim skin – skóra, head – głowa
W ruchu skinheadów można wyróżnić klika (niekiedy wzajemnie się zwalczających) odłamów. Najbardziej znane frakcje tworzą:
- Skini Oi - nazwa grupy pochodzi od zawołania „Oi”, stanowiącego tradycyjne pozdrowienie w robotniczych dzielnicach brytyjskich miast. Grupa ta jest najliczniejsza jej poglądy są prawicowo-nacjonalistyczne. Członkowie tego odłamu wchodzą w skład najbardziej agresywnych grup, tworzących subkulturę szalikowców (official hooligans).
- Red skini – sympatycy partii skrajnie lewicowych.
- Skini S.H.A.R.P. – Są to skinheadzi niechętni ideom rasistowskim i prześladowaniu mniejszości. Ich nazwa jest skrótem angielskiego odpowiednika słów Skinheadzi Przeciwko Uprzedzeniom Rasowym.

Rys historyczny

To subkultura młodzieżowa, która pojawiła się w Wielkiej Brytanii około 1966 roku, młodzi ludzie, którzy wywodzili się z biednych dzielnic, robotniczych rodzin, w których często stykali się z objawami patologii społecznej, takimi jak alkoholizm, prostytucja, narkomania, zachowania przestępcze. Podłoże powstania tej podkultury to uświadomienie sobie przez młode pokolenie nicości, bezsensu i monotonii życia. Brak możliwości zmian swojej egzystencji kompensują kultem siły.
W latach 60-tych brytyjscy skini wyraźnie fascynowali się kulturą czarnych imigrantów z Karaibów. Alians brytyjskich skinów z czarnymi imigrantami nie trwał jednak długo i załamał się w momencie gdy środowiska młodych imigrantów zaczęły zamykać się przed białymi pod wpływem ideologii rastafarian i porzucać atrakcyjny dla białej młodzieży robotniczej, agresywny wzór rude boys. Alians ten zaowocował jednak o wiele dłużej trwającą wśród skinów popularnością „czarnej” muzyki, zwłaszcza ska i wczesnego reggae.
Historia skinheadów wyraźnie dzieli się na dwa etapy. Pierwszy trwa od narodzin zjawiska do mniej więcej 1971-1972r., po czym subkultura zamiera niemal zupełnie. Drugi rozpoczyna się około roku 1976 i towarzyszy początkom ruchu punk. Skini przestają być wówczas jednolitą subkulturą i dzielą się na dwa odłamy: nacjonalistyczny i anarchistyczny. Oba, choć występują pod różnymi szyldami, są równie agresywne i wrogo nastawione
do przeciwników.
Warto wspomnieć, że moda wśród skinheadów na skrajnie prawicową ideologię rozpoczęła się na dobre od przyłączenia się punkowej kapeli Skrewdriver do National Front. Wokalista Skrewdriver'a Ian Stuart Donaldson założył międzynarodową neonazistowską organizację Krew i honor.
W końcu lat 70-tych skinheadzi zaczynają coraz liczniej pojawiać się poza Wielką Brytanią, w krajach takich jak: Holandia, Belgia, Francja, Niemcy i Skandynawii.
W Polsce pierwszych skinheadów można było spotkać w latach 1982-1983. Początkowo traktowani byli jako skrajnie radykalny odłam punków, spośród których zresztą rekrutowali się pierwsi polscy skini. Metamorfoza polegała początkowo tylko na ostrzyżeniu włosów i zmianie podniszczonych skórzanych kurtek na zestaw blue jeans. Od tego czasu mniej lub bardziej liczne grupy skinheadów pojawiały się regularnie na festiwalu w Jarocinie i na warszawskim Róbeage. Większą popularność zyskiwał początkowo nurt skinów
Oi, określających się jako zapaleni kibice piłkarscy. Frazeologię ultraprawicową i rasistowską przyjęli i zaczęli realizować w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, zwłaszcza po 1988 roku.

Image

Nazwa tej subkultury odnosi się do głównej cechy wyglądu skina: krótkich lub ogolonych
do samej głowy włosów. Inny element wizerunku to kurtka typu flyers (czarna lub zielona,
z pomarańczową podszewką), dżinsowe spodnie z podwiniętymi nogawkami, szerokie, elastyczne szelki oraz wysokie, ciężkie, często ponabijane ćwiekami i gwoździami, wypastowane do połysku buty („glany”). Wygląd skina ma spełniać kilka funkcji: symbolizuje zdecydowanie i ciągłą gotowość do walki, ma wzbudzić respekt, jest przejawem swoiście pojmowanej przez skinheadów idei czystości i porządku. Ciężkie buty mogą być orężem w walce, a ogolona głowa uniemożliwia chwycenie za włosy przez potencjalnego przeciwnika. Skinheadzi wywodzili się spośród młodzieży robotniczej i również poprzez strój podkreślali swoje proletariackie pochodzenie.


Założenia ideologiczne

Główną cechą subkultury jest silne przywiązanie do wąsko rozumianej społeczności lokalnej (osiedla, dzielnicy, grupy sąsiedzkiej). W jej obronie obowiązują zasady solidarności, lojalności i wzajemnej pomocy. Solidarności z najbliższym otoczeniem towarzyszy
w przypadku skinheadów silna niechęć w stosunku do obcych. W zamian za opiekę grupy jednostka musi podporządkować się wewnętrznym regułom, często sprzecznym
z obowiązującym prawem. Podstawowe zasady Hammerskins nakładają na skinów obowiązek solidarności, więzi przyjaźni i dotrzymywania przysięgi:
1. Jeśli składasz przysięgę lub obietnicę, pozostań przy niej, nieważne jak będzie
to trudne. Bądź przygotowany na różne konsekwencje jeśli zawiedziesz.
2. Bądź świadom swego rasowego i kulturowego dziedzictwa. Wpajaj te wartości swoim dzieciom.
3. Walcz ze złem we wszystkich jego formach, gdziekolwiek ono występuje.
4. nie zawieraj przyjaźni z wrogiem swojego Brata, nie mów fałszywym językiem.
W początkowej fazie rozwoju subkultury, brytyjscy skini szczególną niechęcią darzyli rówieśników obcych im klasowo i ideologicznie – zarówno wymuskaną młodzież z dobrych domów, jak i anarchistycznie nastawionych hipisów. Wzorowali się natomiast na stylu życia karaibskich emigrantów, znajdujących się w podobnej sytuacji socjalnej. Po kilku latach zainteresowanie kulturą czarnych imigrantów zmieniło się we wzajemną nienawiść a ruch skinheadów przybrał charakter nacjonalistyczno-rasistowski.
Wielu członków tej podkultury to bezrobotni, nie uczący się. Jednocześnie przyczynę bezrobocia angielscy skini upatrują w napływowej ludności – emigrantach, zwłaszcza kolorowych. Stąd też bez powodu napadają na Turków, Arabów, Hindusów, Murzynów. Wręcz nienawidzą i brzydzą się Żydami, ale i komunistami i homoseksualistami.
W Polsce ideologia ruchu ma charakter skrajnie nacjonalistyczny. Propagandowe hasła są przejawem postaw ksenofobicznych lub wręcz faszystowskich, np. „Polska dla Polaków”, „White Power”, „Żydzi do gazy”. Członkowie ruchu uważają się za patriotów, silnie podkreślając fascynację dziełami ideologów myśli narodowej szczególnie Romana Dmowskiego. Ideologicznym zapleczem subkultury są partie prawicowo-nacjonalistyczne, działające na marginesie polskiej sceny politycznej. Skinheadzi byli członkami takich organizacji jak Narodowe Odrodzenie Polski, Stronnictwo Narodowe „Szczerbiec”, Polska Wspólnota Narodowa czy Aryjski Front Przetrwania. Większość z nich krytykuje ideę demokracji, postulując utworzenie silnego, autokratycznego państwa wyznaniowego. Tego rodzaju poglądy są propagowane w wydawanych przez skinheadów gazetkach,
tzw. skinzinach. Ich tytuły, takie jak „Krzyżowiec, Skinhead Sarmata czy Honor, odzwierciedlają subkulturowe fascynacje. Skini odwołują się często do mitu polskiego rycerza lub słowiańskiego wojownika. Uważają się za obrońców tożsamości i tradycji narodu polskiego. Jako swoje cele i zadania duchowe deklarują „…oczyszczenie społeczeństwa ze wszystkich mentów, punków i kombinatorów”, skinhead ma walczyć „…o silną Polskę i być członkiem zdyscyplinowanego społeczeństwa”.
Skinheadzi są totalnymi przeciwnikami Kościoła i kleru, pomimo tego deklarują się jako ludzie wierzący; w dzieciństwie powszechny był ich udział w katechizacji, rekolekcjach a także ruchach oazowych.
Zwalczają punków, hippisów, dealerów narkotyków gdyż ci „sprzedają Polakom truciznę”, w zasadzie zwalczają każdego kto nie jest skinem. Do fanów heavy-metalu mają stosunek życzliwie-obojętny, z wrogością zaś odnoszą się do skrajnego odłamu metalowców-satanistów.
Jeśli chodzi o kobiety to zaledwie je tolerują, lecz nie dopuszczają do pełnych praw. Być skinem – to domena mężczyzn.



Przejawy aktywności


Do zachowań agresywnych najczęściej dochodzi w miejscach, w których spędzają większą część wolnego czasu – w pubach, kawiarniach, barach. Miejscem szczególnie upodobanym przez skinheadów są także stadiony w czasie rozgrywek meczy piłki nożnej.
Bojówki składające się ze skinheadów, wyróżniają się sposobem walki podczas awantur, związanych z imprezami sportowymi. W każdej większej grupie kibiców istnieje zorganizowany oddział, zwany official hooligans, tworzony przez członków chuligańskiego oddziału skinheadów. Officials nie są wielbicielami futbolu, ani drużyny, na której mecz przychodzą. Ich głównym celem jest uczestniczenie w stadionowej awanturze, zwanej popularnie „zadymą”. Obecność skinheadów w grupach szalikowców sprzyja rozpowszechnieniu wśród kibiców postaw nacjonalistycznych, rasistowskich oraz nacechowanych ksenofobią. Coraz częściej znajduje to wyraz w kibicowskich symbolach, hasłach oraz śpiewanych na stadionach pieśniach.


Aktualny stan faktyczny

W ostatnich latach obserwuje się szczególne nasilenie agresji skinów nie tylko
w Polsce, lecz także w innych krajach. Znane są np. wystąpienia skinheadów w Niemczech
i podpalanie baraków oraz mieszkań obcokrajowców. Podobne ekscesy odnotowano
w krajach skandynawskich. W Niemczech zanotowano 76 partii – ugrupowań skrajnie nacjonalistycznych liczących około 41 tysięcy członków. Zanotowano 1900 ataków przemocy, w tym 17 ofiar śmiertelnych, 452 rannych. Są to dane obejmujące bilans zaledwie jednego roku. We Francji Front Narodowy lePena przejawia skrajnie negatywne postawy wobec obcokrajowców, podobnie Austriacka Partia Wolności. W Hiszpanii miało miejsce
15 ataków skinerowych przeciw imigrantom z Afryki i Ameryki Łacińskiej. We Włoszech odradza się neofaszystowski ruch Mussoliniego. Neonaziści i ekstremiści w Szwecji spod znaku Białego Aryjskiego Ruchu Oporu walczą z anarchistami i cudzoziemcami mieszkającymi na przedmieściu Sztokholmu. Największa liczba (ok. 60 tysięcy) skinheadów istnieje w Rosji, są to prawie wyłącznie skinheadzi nacjonalistyczni, wśród których nie brakuje posługujących się jawnie symboliką neonazistowską.
Subkultura skinheadów narasta w wielu krajach, a wraz z nią brutalizacja życia społecznego. Ruch ten nasila się, coraz częściej pojawiają się bojówki terrorystyczne, szowinistyczne wywodzące się z grona skinów. Ich programowa agresja oraz idea niszczenia świata, który oceniają jako zły może doprowadzić do najbardziej obłędnych zachowań i akcji destrukcyjnych oraz autodestrukcyjnych.


Bibliografia

Bielicki E.: Determinanty funkcjonowania podkultur przestępczych a proces resocjalizacji, Bydgoszcz 1981
Cekiera Czesław: Problemy alkoholizmu, Skinheadzi, 1994 nr 4
Cekiera Czesław: Problemy alkoholizmu, Psychologiczno-społeczne uwarunkowania
w podkulturze skinów, 1996 nr 7
Czerniakowska Mieczysława: Edukacja, Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych, 2000 nr 4
Jawłowska Aldona: Kontestacja i jej tło społeczno-kulturowe – Studia pedagogiczne, Wrocław 1974
Jędrzejewski Marek: Problemy opiekuńczo-wychowawcze, media a subkultury młodzieżowe, 2000 nr 4
Kosikowski Wojciech: Problemy alkoholizmu, Świat skina, 1995 nr 2
Kozaczuk Franciszek: Opieka, wychowanie, terapia, Rola agresji w zachowaniu skinheadów 2003 nr 1
Piotrowski Przemysław: Subkultury młodzieżowe, aspekt psychospołeczny, Warszawa 2003
Pęczak Mirosław: Mały słownik subkultur młodzieżowych, Warszawa 1992
Rowiński Grzegorz: Przysposobienie obronne, 1995 nr 2
Podgórecki Adam: Patologia życia społecznego, Warszawa 1969
Sołtysiak Teresa: Młodzież o subkulturze, Bydgoszcz 1993
Znaniecki Florian: Socjologia wychowania, Warszawa 1974