Pojęcia, nazwiska itp. związane z okresem I WŚ.

I powstanie śląskie - wystąpienie zbrojne polskich Górnoślązaków w sierpniu 1919 r.; jego bezpośrednią przyczyną były niemieckie represje przeciwko uczestnikom wystąpień robotniczych oraz aresztowania działaczy POW; powstanie objęto wschodnie pogranicze regionu; z powodu przewagi Niemców zostało stłumione po kilku dniach; jego efektem było nasilenie terroru wobec ludności polskiej

II powstanie śląskie - wystąpienie zbrojne polskich Górnoślązaków w sierpniu 1920 r.; jego bezpośrednią przyczyną były antypolskie pogromy, wywołane pod wpływem wieści o najeździe bolszewickim na Polskę; po opanowaniu większości wschodniej części regionu (oprócz większych miast) powstańcy zaprzestali walki, decydując się na przyjęcie ustępstw niemieckich w sprawie warunków plebiscytu

III powstanie śląskie - wystąpienie zbrojne polskich Górnoślązaków w maju i czerwcu 1921 r.; jego bezpośrednią przyczyną były niekorzystne dla Polski wyniki plebiscytu; w ciągu paru dni powstańcy opanowali prawie cały obszar plebiscytowy (oprócz większych miast); ciężkie walki przerwała interwencja dyplomatyczna ententy; 5 VII podpisano zawieszenie broni; skutkiem III powstania był podział regionu między Niemcy a Polskę, która otrzymała wschodnią część Górnego Śląska z
Katowicami i Chorzowem

powstanie wielkopolskie - wystąpienie zbrojne Wielkopolan przeciwko władzom niemieckim, trwające od końca grudnia 1918 r. do lutego 1919 r.; walki zapoczątkowało przybycie do Poznania Ignacego
Paderewskiego; w ciągu 2 tygodni Polacy opanowali większość regionu; starcia zakończył rozejm narzucony Niemcom przez ententę; początkowo siły powstańcze składały się z formacji paramilitarnych, od stycznia zaczęły przekształcać się w Armię Wielkopolską pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego; władzę w regionie przejęła Naczelna Rada Ludowa; rezultatem powstania było przyznanie przez traktat wersalski większości Wielkopolski państwu polskiemu

rewolucja listopadowa - wystąpienia rewolucyjne w Niemczech w dniach 3-9 XI 1918 r., rozpoczęte buntem marynarzy w Kilonii; rewolucja doprowadziła do ogłoszenia abdykacji cesarza Wilhelma II i powołania socjaldemokratycznego rządu; zapoczątkowała półroczny okres rozruchów, podczas których komuniści próbowali utworzyć w Niemczech republiki rad

rewolucja lutowa - wystąpienia rewolucyjne w Piotrogrodzie w dniach 10-15 III 1917 r., rozpoczęte przyłączeniem się wojska do demonstracji robotniczych, trwających od 8 III, a zakończone abdykacją cara Mikołaja II; rewolucja przyniosła Rosji okres swobód obywatelskich, równocześnie jednak zapoczątkowała dwuwładzę: Rządu Tymczasowego oraz rad delegatów robotniczych i żołnierskich
rewolucja październikowa - przewrót polityczny zorganizowany i przeprowadzony przez bolszewików w Piotrogrodzie w nocy z 6 na 7 XI 1917 r; zapoczątkowany wystrzałem z krążownika Aurora; rewolucja październikowa doprowadziła do obalenia Rządu Tymczasowego i przejęcia władzy przez bolszewicką Radę Komisarzy Ludowych; w tradycji komunistycznej nazywana Wielką Socjalistyczną Rewolucją Październikową

ententa - blok państw, którego trzonem było Trójporozumienie, utworzone w latach 1893-1907 przez Francję, Rosję i Anglię; głównym spoiwem tego układu było wspólne zagrożenie ze strony państw centralnych; w czasie I wojny światowej wokół Trójporozumienia skupiła się koalicja 25 państw; nazwa „ententa" pochodziła od francuskiego terminu entente cordiak, którym określano układ francusko-angielski z 1904 r.

narodowa demokracja (endecja) - obóz polityczny reprezentujący polski ruch nacjonalistyczny, największe polskie ugrupowanie polityczne okresu rozbiorów i II Rzeczpospolitej; narodowa demokracja została zapoczątkowana w 1893 r. wraz z powstaniem Ligi Narodowej, działała w kraju aż do okresu po II wojnie światowej, kiedy to rozbili ją komuniści; program endecji ewoluował - jego stałymi, najważniejszymi elementami były: obrona polskiego interesu narodowego, solidaryzm narodowy, uznanie Niemiec za główne zagrożenie dla Polski, wrogość wobec ruchów socjalistycznych i komunistycznych oraz walka z wpływami żydowskimi; podczas I wojny światowej endecja opowiedziała się za ententą; w okresie międzywojennym część narodowej demokracji broniła parlamentaryzmu, część zaś zbliżyła się do programów dyktatorskich i faszystowskich; podczas II wojny światowej endecy współtworzyli Polskie Państwo Podziemne; obecnie do spuścizny endecji nawiązują różne ugrupowania i środowiska prawicowe

państwa centralne - blok państw skupionych podczas I wojny światowej wokół Niemiec i Austro-Węgier; trzonem sojuszu było przymierze niemiecko-austriackie zawarte w 1879 r., w czasie wojny dołączyły do niego Turcja (1914 r.) i Bułgaria (1915 r.)

pierwsza bitwa nad Marną - stoczona 5-9 IX 1914 r. bitwa na przedpolach Paryża, w której wojska francusko-brytyjskie, dowodzone przez gen. Josepha Joffre'a, powstrzymały ofensywę niemiecką; bitwa ta przesądziła o fiasku niemieckich planów wojny błyskawicznej, zmieniając działania na froncie zachodnim w 4-letnią wojnę pozycyjną; w tradycji francuskiej nazywana niekiedy „cudem nad Marną"

druga bitwa nad Marną - stoczona między majem a lipcem 1918 r. bitwa na przedpolach Paryża, w której wojska francusko-angielsko-amerykańskie, pod dowództwem gen. Ferdinanda Focha, powstrzymały ostatnią ofensywę niemiecką; efektem bitwy było wyczerpanie sił niemieckich, które wkrótce potem uległy decydującej kontrofensywie sił ententy

bitwa pod Tannenbergiem - stoczona 23-29 VIII 1914 r. pod Tannenbergiem bitwa, w której wojska niemieckie, pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga i gen. Ericha Ludendorffa, rozbiły armię rosyjską atakującą Prusy Wschodnie, podczas odwrotu dowódca rosyjski gen. Aleksander Samsonow popełnił samobójstwo; propaganda niemiecka okrzyknęła bitwę rewanżem za klęskę pod Grunwaldem, a Hindenburga uznała za bohatera narodowego

wojny bałkańskie - 2 wojny między państwami bałkańskimi, stoczone w latach 1912-1913 i w 1913 r.; w pierwszej koalicja Bułgarii, Serbii, Grecji i Czarnogóry pokonała Turcję; w drugiej koalicja Grecji, Serbii i Rumunii, a także Turcja pokonały Bułgarię; w efekcie wojen bałkańskich największe nabytki terytorialne uzyskały Grecja i Serbia, decyzją mocarstw utworzono też niepodległą Albanię, która miała odgrodzić Serbię od morza; wojny bałkańskie doprowadziły do zaostrzenia konfliktów w regionie i przyczyniły się pośrednio do wybuchu I wojny światowej oraz opowiedzenia się poszczególnych państw bałkańskich po stronie ententy lub państw centralnych

Bitwa Warszawska - bitwa stoczona w dniach 13-17 Vlll_ 1920 r. między broniącymi linii Wisty wojskami polskimi pod dowództwem Józefa Piłsudskiego a prącymi na zachód oddziałami Armii Czerwonej pod dowództwem gen. Michaiła Tuchaczewskiego; z powodu błędów bolszewickich dowódców, skutecznej obrony stolicy oraz udanego manewru oskrzydlającego zakończyła się zwycięstwem Polaków i odwrotem wojsk radzieckich; do historii Polski bitwa przeszła jako „cud nad Wisłą"; rocznica Bitwy Warszawskiej (15 VIII) obchodzona jest jako Dzień Wojska Polskiego

pokój ryski - traktat pokojowy zawarty ,18 III 1921. między Polską a komunistycznymi republikami rad Rosji i Ukrainy, kończący wojnę polsko-bolszewicką; warunki pokoju przewidywały m.in.: ustanowienie wschodniej granicy Polski, gwarancję przestrzegania praw mniejszości polskiej w państwie radzieckim, a rosyjskiej i ukraińskiej w II Rzeczpospolitej, zwrot Polsce dóbr kulturalnych wywiezionych w okresie rozbiorów oraz odszkodowanie za eksploatację ziem polskich przez carat; większość tych punktów została wkrótce złamana przez stronę radziecką; podpisanie traktatu oznaczało rezygnację Polski z planów federacyjnych i pozostawienie ukraińskich sojuszników na pastwę bolszewików

akt 5 listopada (akt dwóch cesarzy) - manifest cesarzy Niemiec i Austrii, ogłoszony 5 XI 1916 r.; zapowiadał utworzenie „samodzielnego", konstytucyjnego Królestwa Polskiego, z własną armią, sprzymierzoną z państwami centralnymi; namiastką władz Królestwa stały się później Tymczasowa Rada Stanu i Rada Regencyjna, a wojskiem Polska Sita Zbrojna, poddana pod niemieckie dowództwo; akt 5 listopada przywrócił sprawę polską na arenę międzynarodową, skłaniając państwa ententy do zajęcia stanowiska w kwestii przyszłości Polski

traktat wersalski - traktat pokojowy zawarty 28 VI 1919 r. w Wersalu między uczestnikami konferencji paryskiej a Niemcami; powoływał do życia Ligę Narodów; ustalał granice Niemiec, zmuszając je do odstąpienia: Alzacji i Lotaryngii (Francji), Eupen, Malmedy, Moresnet (Belgii), ziemi hulczyńskiej (Czechosłowacji), Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego (Polsce); przewidywał plebiscyty na Warmii, Mazurach, Górnym Śląsku i w części Szlezwiku; oddawał Gdańsk i Kłajpedę pod nadzór mocarstw; odbierał Niemcom kolonie; tworzył w Nadrenii strefę zdemilitaryzowaną; przekazywał Zagłębie Saary na 15 lat pod kontrolę międzynarodowej komisji; sankcjonował okupację przez aliantów części Nadrenii (strefami: na 5, 10 i 15 lat); ograniczał liczebność armii do 100 tys. żołnierzy zawodowych oraz zakazywał niemieckim sitom zbrojnym posiadania ciężkiego sprzętu, w tym lotnictwa; powoływał komisję, która miała wyznaczyć reparacje wojenne do zapłaty przez Niemcy; zobowiązywał nowo powstałe państwa Europy Środkowej do przestrzegania praw mniejszości narodowych

pokój brzeski - zawarty 3 III 1918 r. w Brześciu Litewskim pokój między rosyjskim rządem komunistycznym a państwami centralnymi, oznaczający wycofanie się Rosji z wojny; warunki pokoju, narzucone przez Niemców, przewidywały m.in.: wyznaczenie granicy niemiecko-rosyjskiej wzdłuż linii Zatoka Ryska - Rostów, całkowitą demobilizację armii rosyjskiej oraz uznanie przez Rosję niepodległości Ukrainy i Finlandii ; pokój brzeski gwarantował Niemcom dominację w Europie Środkowej, a rosyjskim komunistom pozwolił się skupić na walce o władzę w Rosji

rozejm w Compiegne - zawarty II XI 1918 r. w lasku Compiegne rozejm między ententa a Niemcami, na warunkach kapitulacji Niemiec; jego postanowienia przewidywały m.in.: opuszczenie przez wojska niemieckie Belgii, Francji, Alzacji, Lotaryngii i lewego brzegu Renu, wydanie znacznej części ciężkiego sprzętu wojskowego, rozbrojenie armii, utrzymanie blokady morskiej Niemiec oraz zrzeczenie się kolonii w Afryce

Rada Regencyjna - namiastka polskiej władzy powołana we wrześniu 1917 r. przez państwa centralne na ziemiach, z których miało powstać nowe Królestwo Polskie; w skład Rady weszli przedstawiciele środowisk ugodowych; do jej kompetencji należały głównie sprawy szkolnictwa i wymiaru sprawiedliwości; w październiku 1918 r. Rada proklamowała niepodległość Polski i przejęła zwierzchnictwo nad Polską Siłą Zbrojną; II XI 1918 r. przekazała władzę wojskową, a 14 XI władzę cywilną Józefowi Piłsudskiemu

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej - rząd utworzony 7 XI 1918 r. w Lublinie, po upadku władz zaborczych, przez stronnictwa lewicowe (PPS, PPS-D i część ludowców); na jego czele stał Ignacy Daszyński; rząd lubelski ogłosił program reform społecznych, przewidujący m.in. przymusowe wywłaszczenie ziemian, upaństwowienie przemysłu i wprowadzenie powszechnego, bezpłatnego szkolnictwa; realna władza rządu ograniczała się do okolic Lublina; II XI 1918 r. podporządkował się władzy Józefa Piłsudskiego

Komitet Narodowy Polski (KNP) - I) reprezentacja stronnictw antyniemieckich, istniejąca w Warszawie w latach 1914-1917; 2) reprezentacja polityczna Polaków na Zachodzie, z siedzibą w Paryżu, działająca w latach 1917-1919; prezesem KNP był Roman Dmowski, a czołowymi politykami: Ignacy Paderewski, Erazm Piltz, Marian Seyda i Stanisław Grabski; Komitet prowadził akcję dyplomatyczną i propagandową w państwach zachodnich oraz organizował polskie siły zbrojne; po powołaniu oficjalnych przedstawicieli Polski przy rządach ententy zaprzestał działalności

Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) - największe ugrupowanie ludowe, powstałe w 1903 r. z przekształcenia istniejącego od I89S r. Stronnictwa Ludowego; ludowcy domagali się m.in. reformy rolnej, demokratyzacji, inwestycji w rozwój wsi oraz zakazu przekazywania ziemi w obce ręce, za ostateczny cel uważali powstanie niepodległej Polski Ludowej; na skutek kolejnych rozłamów PSL rozpadło się na kilka ugrupowań chłopskich; po zjednoczeniu w 1931 r. weszły one w skład Stronnictwa Ludowego, które podczas II wojny światowej współtworzyło Polskie Państwo Podziemne; w 1945 r. nazwę PSL przyjęli działacze skupieni wokół Stanisława Mikołajczyka; po podporządkowaniu komunistom partia została przemianowana na Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL); w 1990 r. z połączenia dawnego ZSL i części opozycyjnych ludowców powstało aktualnie działające PSL

Polska Organizacja Wojskowa (POW) - tajna organizacja piłsudczykowska, założona w sierpniu 1914 r. w Warszawie; w skład POW wszedł m.in. ZWC; organizacja prowadziła akcje wywiadowcze i dywersyjne, szkolenia wojskowe i działania propagandowe; początkowo zwrócona przeciwko Rosji, po „kryzysie przysięgowym" podjęła walkę z państwami centralnymi; jesienią 1918 r. brała udział w rozbrajaniu wojsk zaborców i przejmowaniu władzy przez Polaków; na terenie państwa polskiego POW została w grudniu 1918 r. wcielona do Wojska Polskiego; w Wielkopolsce i na Górnym Śląsku odegrała ważną rolę w powstaniach antyniemieckich; do działaczy organizacji należeli, obok postaci wymienionych niżej w haśle ZWC, m.in. Edward Rydz-Smigły - przyszły Wódz Naczelny, oraz Michał Rola-Żymierski - od 1945 r. marszałek Polski

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) - rewolucyjne ugrupowanie marksistowskie, działające w latach 1900-1918, powstałe z przekształcenia Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (istniejącej od 1893 r.); SDKPiL głosiła hasła międzynarodowej rewolucji robotniczej, zwalczała postulat niepodległości Polski; od 1906 r. stanowiła część SDPRR, bliską bolszewikom; działacze SDKPiL wzięli udział w rewolucji w Rosji i Niemczech; w 1918 r. połączyła się z PPS-Lewicą, tworząc Komunistyczną Partię Robotniczą Polski

Polska Partia Socjalistyczna (PPS) - największe polskie ugrupowanie socjalistyczne, działające od 1893 r. do 1948 r., kiedy to zostało zmuszone do połączenia się z komunistyczną Polską Partią Robotniczą; najważniejszymi elementami programu partii były: odrodzenie Polski jako niepodległej republiki demokratycznej, wprowadzenie reform społecznych (m.in. częściowego upaństwowienia przemysłu oraz parcelacji majątków ziemiańskich), poszerzenie swobód obywatelskich, walka z wpływami ugrupowań prawicowych; podczas I wojny światowej PPS opowiedziała się za orientacją antyrosyjską; w okresie międzywojennym większość partii broniła parlamentaryzmu, część zaś zbliżyła się do idei komunistycznych lub poparła rządy dyktatorskie; podczas II wojny światowej PPS współtworzyła Polskie Państwo Podziemne; do PPS należeli m.in.: Józef Piłsudski, przyszły prezydent Stanisław Wojciechowski, przyszli premierzy Walery Sławek i Tomasz Arciszewski oraz przyszły Wódz Naczelny Kazimierz Sosnkowski; obecnie do spuścizny PPS nawiązują różne ugrupowania i środowiska lewicowe

Związek Walki Czynnej (ZWC) - tajna organizacja niepodległościowa, działająca w latach 1908-1914, będąca kontynuacją Organizacji Bojowej PPS; ZWC miał być apolitycznym sprzysiężeniem wojskowym, przygotowującym kadry dla przyszłej armii polskiej; prowadził szkolenia militarne (m.in. związków strzeleckich); w 1914 r. wszedł w skład POW; do działaczy ZWC należeli m.in. Józef Piłsudski oraz przyszli premierzy: Władysław Sikorski i Walery Sławek

Armia Polska - armia utworzona we Francji w latach 1917-1919 pod patronatem KNR od koloru mundurów nazywana „błękitną armią"; na mocy umowy z września 1918 r. stanowita samodzielną siłę zbrojną, sprzymierzoną z ententą; od października 1918 r. jej dowódcą byt gen. Józef Haller; Armia Polska rekrutowała się głównie spośród emigrantów oraz jeńców z armii pruskiej i austriackiej; część oddziałów wzięła udział w walkach na froncie zachodnim; w 1919 r. Armia Polska została przerzucona do kraju, gdzie włączyła się do działań wojennych w Galicji Wschodniej

Legiony Polskie - polskie formacje zbrojne walczące w latach 1914-1917 po stronie państw centralnych; powstały z inicjatywy działaczy galicyjskich; legioniści rekrutowali się głównie z organizacji paramilitarnych; Legiony brały udział w walkach na froncie wschodnim; w kwietniu 1917 r. weszły w skład Polskiej Sity Zbrojnej; po „kryzysie przysięgowym" w lipcu 1917 r. większość legionistów internowano lub wcielono do armii austriackiej, pozostali, jako Korpus Posiłkowy, pod dowództwem płk. Józefa Hallera, zbuntowali się w lutym 1918 r. przeciw Austriakom i w dużej części przeszli na rosyjską stronę frontu

Liga Narodowa - tajna organizacja kierująca narodową demokracją w latach 1893-1928; utworzona w 1893 r. z inicjatywy Romana Dmowskiego przez członków Ligi Polskiej z zaboru rosyjskiego; głównym celem Ligi było koordynowanie wszystkich przedsięwzięć endecji; działania organizacji objęły wszystkie zabory, a także Śląsk oraz emigrację; do Ligi należeli przyszli czołowi politycy II Rzeczpospolitej, m.in.: Wojciech Korfanty, Stanisław i Władysław Grabscy, Marian Seyda

Liga Narodów - działający w latach 1920-1939 międzynarodowy związek państw, powołany do życia na mocy Paktu Ligi Narodów, który stanowił część traktatu wersalskiego; głównym zadaniem Ligi Narodów była współpraca międzynarodowa w celu utrzymania pokoju na świecie; organizacja zajmowała się też działalnością humanitarną, prawną i kulturalną; organami Ligi Narodów były Rada, Zgromadzenie oraz Sekretariat; formalnie organizacja została rozwiązana w 1946 r. (jej majątek przejęła Organizacja Narodów Zjednoczonych)

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski - namiastka polskiego rządu komunistycznego utworzona w Moskwie podczas wojny polsko-bolszewickiej; po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski została przeniesiona do Biąłegostoku gdzie działała w dniach 3-20 VIII 1920 r.; w skład Komitetu wchodzili polscy komuniści; m.in.: Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński i Feliks Kon; Komitet próbował organizować lokalne komitety rewolucyjne, milicję i Polską Armię Czerwoną; po klęsce inwazji bolszewickiej przestał istnieć





Korfanty Wojciech - polityk prawicowy, działacz narodowy na Śląsku i w Wielkopolsce; w latach 1920-1921 kierownik Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, a następnie dyktator III powstania śląskiego; w II Rzeczpospolitej jeden z przywódców chadecji, poseł, w 1923 r. wicepremier; za rządów sanacji 2-krotnie więziony, w latach 1934-1939 na emigracji politycznej

Haller Józef - generał i polityk; przed wojną oficer armii austriackiej i instruktor polskich prawicowych związków paramilitarnych; po wybuchu wojny komendant Legionu Wschodniego, a następnie dowódca II Brygady Legionów; w lutym 1918 r. zbuntował się przeciw Austriakom i z częścią żołnierzy przebił się na Podole; jako dowódca II Korpusu wojsk polskich w Rosji został otoczony przez Niemców pod Kaniowem na Ukrainie, uniknął jednak niewoli, uciekając w przebraniu; dotarł do Francji, gdzie stanął na czele Armii Polskiej; po powrocie do kraju walczył w wojnach z Ukraińcami i bolszewikami; w 1920 r. zajął w imieniu Polski Pomorze Gdańskie (dokonał wówczas „zaślubin z morzem"); w II Rzeczpospolitej związany z chadecją, po przewrocie majowym wydalony z wojska; w czasie II wojny światowej członek władz emigracyjnych

Paderewski Ignacy Jan - światowej sławy pianista i kompozytor, a także działacz narodowy i polityk; sponsorował akcje dobroczynne i patriotyczne (m.in. budowę pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie); podczas I wojny światowej działał na rzecz sprawy polskiej na Zachodzie; jako reprezentant KNP w USA wywarł duży wpływ na stanowisko prezydenta Wilsona; reprezentował Polskę na konferencji paryskiej; w 1919 r. sprawował funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych państwa polskiego; w latach 1920-1921 był przedstawicielem Polski w Lidze Narodów; za rządów sanacji organizował opozycję za granicą; w czasie II wojny światowej działał we władzach emigracyjnych

Witos Wincenty - polityk i publicysta, najwybitniejszy działacz ruchu ludowego, przywódca konserwatywnego odłamu ludowców; w latach 1908-1918 poseł do sejmu galicyjskiego, a w latach 191 I-I918 do parlamentu austriackiego; w czasie I wojny światowej reprezentant orientacji antyrosyjskiej; w II Rzeczpospolitej przywódca PSL-Piast i Stronnictwa Ludowego, poseł, premier w latach 1920-1921, 1923 i 1926; po zamachu majowym w opozycji; skazany w procesie brzeskim, schronił się za granicą; w latach 1939-1940 więziony przez Niemców; w 1945 r. został prezesem odnowionego PSL; przez cały okres działalności politycznej gospodarzył osobiście na roli

Daszyński Ignacy - działacz socjalistyczny i niepodległościowy, przywódca PPS-D; w latach 1897-1918 poseł do parlamentu austriackiego; podczas I wojny światowej zwolennik orientacji antyrosyjskiej; w 1918 r. premier lewicowego rządu tymczasowego; w II Rzeczpospolitej członek władz PPS, poseł i marszałek sejmu; po zamachu majowym przeszedł do opozycji, broniąc konstytucyjnych praw sejmu

Lenin Włodzimierz lljicz, właśc. Włodzimierz Uljanow (1870-1924) - rosyjski rewolucjonista, przywódca bolszewików, ideolog komunistyczny; od 1900 r. związany z SDPRR, od 1903 r. na czele najpierw frakcji, a od 1912 r. partii bolszewickiej; w 1917 r. w porozumieniu z Niemcami powrócił ze Szwajcarii do Piotrogrodu, gdzie zorganizował przewrót komunistyczny; główny twórca radzieckiego totalitaryzmu (zainicjował m.in. powstanie systemu obozów koncentracyjnych); jako ideolog zmodyfikował koncepcje marksistowskie - w jego wersji rewolucja nie miała być oddolna, samoczynna i ogólnoświatowa, lecz wywołana przez partię komunistyczną w kraju o najsłabszym kapitalizmie; rozwinął ideę dyktatury proletariatu, twierdząc, iż walka z wewnętrznymi przeciwnikami oraz państwami kapitalistycznymi wymaga budowy silnego, scentralizowanego państwa

Mikołaj II Romanow - syn Aleksandra III, w latach 1894-1917 cesarz Rosji; polityce wewnętrznej zwolennik reakcji, pod presją rewolucji w 1905 r. zgodził się na cgraniczone reformy (wybory do Dumy, swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń), później r.opniowo ograniczane; na stanowiskach ministra spraw wewnętrznych i premiera osadził : otrą Stołypina, który stłumił rewolucję i próbował przeprowadzić reformę na wsi, zezwalać chłopom na występowanie ze wspólnot wiejskich; otaczając się ludźmi nieudolnymi, skorumpowanymi lub podejrzanymi obyczajowo, Mikołaj II osłabił autorytet caratu, co przyczyniło się do rewolucji lutowej; w polityce zagranicznej próbował kontynu-;>vać ekspansję imperialną, ale doznał klęski w wojnie z Japonią; w czasie wojny światowej stanął po stronie ententy; po wybuchu rewolucji lutowej iodykował; zginął rozstrzelany wraz z rodziną przez bolszewików

Dmowski Roman - współtwórca, główny ideolog i faktyczny przywódca narodowej demokracji; polityk, pisarz, publicysta; w 1893 r. założył tajną Ligę Narodową; w latach 1907-1909 był postem do Dumy; w czasie I wojny światowej reprezentował orientację antyniemiecką; przewodniczył Komitetowi Narodowemu Polskiemu; Prezentował Polskę podczas paryskiej konferencji pokojowej; w 1923 r. sprawował urząd ministra spraw zagranicznych; prekursor polskiego nacjonalizmu, postulował odejście od romantycznego patriotyzmu na rzecz służby interesom narodu; opowiadał się za stworzeniem państwa jednolitego narodowo, obejmującego ziemie riiodnie (Wielkopolskę, Śląsk, Pomorze Gdańskie, Warmię i Mazury); zwalczał ruchy liberalne; za głównych wrogów Polski uważał Niemców, Żydów i masonów; pod koniec życia interesował się koncepcjami faszystowskimi oraz popadł w obsesyjny semityzm

Piłsudzki Józef - działacz socjalistyczny i niepodległościowy, mąż stanu komendant strzelców, brygadier Legionów, Naczelnik Państwa, Wódz Naczelny, premier i dyktator w II Rzeczpospolitej; od 1893 r. członek PPS; w latach 1908 organizator i uczestnik akcji bojowych; w latach 1908-1914 organizował formacje paramilitarne w Galicji; walczył w Legionach, zainicjował powstanie POW; po „kryzysem przysięgowym" i zerwaniu z Niemcami więziony w Magdeburgu; w latach 1922 jako główny organizator państwa i sił zbrojnych bezskutecznie próbował i zorganizować koncepcję federacyjną;w maju 1926 r. dokonał zamachu stanu i stał się faktycznie dyktatorem, zapoczątkował rządy sanacji: odcinał się od ideologii politycznych i systemu partyjnego,, za podstawę władzy uznawał wojsko;