Podstawowe zagadnienia dotyczące kosmosu.

Galaktyka- jest dużym, grawitacyjnie związanym układem gwiazd, pyłu i gazu międzygwiezdnego, niewidocznej ciemnej materii i prawdopodobnie ciemnej energii. Typowa galaktyka zawiera od 107 do 1012 gwiazd, orbitujących wokół środka masy galaktyki. Oprócz pojedynczych gwiazd większość galaktyk zawiera duże ilości układów gwiazd oraz różne mgławice. Większość galaktyk ma rozmiary od kilku tysięcy do kilkuset tysięcy lat świetlnych. Galaktyki odległe są między sobą o odległości rzędu milionów lat świetlnych. Istnieje prawdopodobnie więcej niż 1011 galaktyk w widzialnym Wszechświecie.

Rodzaje galaktyk:
 spiralne –oznaczane literą S (np. NGC 3370)
 eliptyczne –oznaczane literą E (np. M60,NGC4621)
 nieregularne –oznaczane Irr (np. Ngc 1427A)
 sombrero (np. M104)
 soczewkowate (np.M85)
 podwójne (np. NGC 2207 i NGC 2163)

Kometa- ciało niebieskie poruszające się po orbicie eliptycznej lub torze zbliżonym do paraboli wokół Słońca. Zbudowana jest z jądra i jego mglistej otoczki zwanej komą oraz z warkocza. Jądro składa się z mieszaniny pyłów i drobnych odłamków skalno-lodowych, będących zamarzniętą wodą, dwutlenkiem węgla, amoniakiem i metanem.
Podczas zbliżania do Słońca, z jądra komety zaczynają wydobywać się gazy i pył tworząc jeden lub kilka warkoczy. Gazowy warkocz komety jest zawsze zwrócony w kierunku przeciwnym do Słońca, spowodowane jest to oddziaływaniem wiatru słonecznego, który "wieje" zawsze od Słońca. Pyłowy warkocz składa się z drobin zbyt masywnych by wiatr słoneczny mógł znacząco zmienić kierunek ich lotu. Z tego powodu oba warkocze odchodzą od komety pod innym kątem.

Ważniejsze komety:
 Enckego
 Halley'a
 kometa Swift-Tuttle
 Tempel-Tuttle
Planeta- ciało niebieskie o znacznej masie nie emitujące światła samodzielnie i zazwyczaj okrążające gwiazdę. Termin pochodzi od greckiego słowa πλανήτης, planētēs ("wędrowiec"), jakim starożytni astronomowie określali siedem jasnych ciał (Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna, a także Słońce i Księżyc), poruszających się na niebie względem gwiazd. W czasach nowożytnych wykluczono z tego grona dwa ostatnie obiekty, a naturę planety przypisano Ziemi oraz odkrytemu Uranowi, Neptunowi i w XX w. Plutonowi.

Kolejne planety Układu Słonecznego:
 Markury- licząc od Słońca, pierwsza planeta Układu Słonecznego. Była znana już w starożytności, choć jest najtrudniejszą do obserwacji spośród wszystkich planet widocznych gołym okiem. Jako planeta wewnętrzna znajduje się dla ziemskiego obserwatora zawsze bardzo blisko Słońca. Stąd Merkurego dojrzeć można jedynie tuż przed wschodem lub tuż po zachodzie Słońca. Planeta ta nie posiada księżyców.
 Wenus- druga według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego. Wenus jest trzecim pod względem jasności ciałem niebieskim po Słońcu i Księżycu widocznym na niebie. Ponieważ obserwacje tej planety są możliwe tylko wieczorem i rano, nazywana jest także: Jutrzenką, Gwiazdą Poranną lub Gwiazdą Wieczorną (starożytni Grecy nazywali ją odpowiednio: Phosphorus i Hesperos). Jest skalnym globem osnutym gęstymi chmurami, które odbijają większość światła słonecznego. Żółtawy kolor chmur atmosfery pochodzi od kwasu siarkowego. Nie posiada naturalnych satelitów.
 Ziemia- trzecia w kolejności (licząc od Słońca) i piąta co do wielkości planeta Układu Słonecznego. Wokół Ziemi krąży jeden naturalny satelita - Księżyc, dwa księżyce pyłowe (księżyce Kordylewskiego) i znaczna liczba sztucznych satelitów. Uformowała się około 4,57 miliarda lat temu. Ziemia ma właściwą masę i grawitację dla utrzymania atmosfery, która chroni przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym, a także pole magnetyczne chroniące przed pochodzącym ze Słońca promieniowaniem korpuskularnym. Oddalenie od Słońca jest właściwe dla utrzymania odpowiedniej temperatury. Uważa się, że czynniki te sprzyjały powstaniu życia na naszej planecie. Jest największą z planet skalistych w Układzie Słonecznym, a także jedynym znanym miejscem występowania życia. Dominującym gatunkiem na Ziemi jest człowiek (Homo sapiens sapiens)
 Mars- czwarta według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego. Nazwa planety pochodzi od imienia rzymskiego boga wojny - Marsa. Zawdzięcza ją swej barwie, która przy obserwacji wydaje się być rdzawo-czerwona i kojarzyła się starożytnym z pożogą wojenną. Postrzegany odcień wynika stąd, że powierzchnia planety jest pokryta tlenkami żelaza. Mars posiada dwa niewielkie księżyce o nieregularnych kształtach - Fobosa i Deimosa - prawdopodobnie są to dwie planetoidy przechwycone przez pole grawitacyjne planety. Przypuszcza się, że mogło na niej kiedyś powstać życie, jednak obecnie nie ma na to solidnych dowodów.
 Jowisz- piąta w kolejności oddalenia od Słońca i największą planeta Układu Słonecznego. Posiada wiele księżyców (co najmniej 63) oraz pierścienie. Jowisz wraz z Saturnem, Uranem i Neptunem to planety gazowe, czasem nazywane również planetami jowiszowymi.
 Saturn- jest szóstą planetą Układu Słonecznego według oddalenia od Słońca. Jest to gazowy olbrzym, drugi pod względem masy i wielkości po Jowiszu, a przy tym paradoksalnie o najmniejszej gęstości ze wszystkich planet całego Układu. Saturn to najdalsza planeta znana już w świecie starożytnym. Charakterystyczną cechą, jest posiadanie pierścieni, składających się głównie z lodu i w mniejszej ilości z odłamków skalnych. Jego nazwa pochodzi od rzymskiego boga - Saturna.
 Uran- siódma w kolejności od Słońca planeta Układu Słonecznego. Jest trzecią największą i czwartą najmasywniejszą planetą naszego systemu. Należy do grupy gazowych olbrzymów. Nazwa planety pochodzi od greckiego boga Uranosa. Stanowi to wyjątek, gdyż wszystkie pozostałe planety noszą imiona bóstw rzymskich.
 Neptun- ósma planeta Układu Słonecznego. Jej jasność nie przekracza 7.6m. Posiada 13 odkrytych księżyców, spośród których największy jest Tryton. Nazwa tej planety pochodzi od rzymskiego boga – władcy mórz – Neptuna. Zalicza się do planet gazowych, zwanych gazowymi olbrzymami. Jego symbolem jest trójząb – broń Posejdona – odpowiednika Neptuna w mitologii greckiej.
 Pluton- to dziewiąta, najbardziej oddalona od Słońca planeta Układu Słonecznego. Została odkryta w 1930 roku przez amerykańskiego astronoma Clyde'a Tombaugh'a. Określana dzisiaj planetą jedynie ze względów historycznych. Pluton należy do szerszej grupy obiektów transneptunowych. Jest to najmniejsza i najlżejsza planeta całego systemu.


Planetoida-(planeta + gr. edos postać), asteroida (gr. asteroeids – gwiaździsty), planetka (ang. minor planet) – ciało niebieskie o średnicy do 1000 km lub niewiele więcej, obiegające Słońce, zwłaszcza między orbitami Marsa i Jowisza (tzw. pas planetoid). Istnieją także planetoidy wewnątrz orbity Merkurego, poza orbitą Jowisza i tzw. transneptunowe (krążące za orbitą Neptuna). Wśród nich bodaj najważniejszą i najbardziej znaną jest Sedna. Można jednak powiedzieć, że najnowsze badania wskazują na to, iż asteroidy są wszędobylskie.

Meteoryt-pozostałość drobnego skalnego ciała niebieskiego (meteoroidu) przyciągniętego przez znacznie większe ciało niebieskie, która w postaci ciała stałego dotarła do jego powierzchni. Ziemskie meteoryty występują w wielkościach od drobnych okruchów do kilku metrów. Ze względu na skład chemiczny meteoryty dzieli się na:
o aerolity – kamienne
o syderyty – metaliczne
o syderolity – o składzie mieszanym (kamienno-metaliczne)

Cefeidy- są rzadkimi i bardzo jasnymi gwiazdami posiadającymi regularne zmiany blasku. Swoją nazwę zawdzięczają gwieździe delta-Cephei w konstelacji Cefeusza, która była pierwszą odkrytą gwiazdą zmienną tego typu. Obiekt ten można bez trudu dostrzec gołym okiem. W 1912 r. astronom - Henrietta Leavitt (jej portret patrz rys. 5.) zaobserwowała 20 gwiazd zmiennych - cefeid w Małym Obłoku Magellana. Jaśniejsze gwiazdy należące do tej grupy są rzeczywiście fizycznie jaśniejsze, ponieważ wszystkie leżą w podobnej odległości od obserwatora. Leavitt odkryła relację pomiędzy jasnością rzeczywistą, a okresem pulsacji cefeid. Pokazała, że jaśniejsze cefeidy mają dłuższe okresy zmienności.

Mgławica planetarna- jest to obłok gazu i pyłu powstałego z zewnętrznych warstw umierającej gwiazdy. W centrum takiego obiektu często można dostrzec białego karła, w którego zamieniła się gwiazda po odrzuceniu swoich zewnętrznych warstw. Mgławice planetarne nie świecą światłem białym - jak gwiazdy. W ich widmach widoczne są tylko pojedyncze linie - dlatego obiekty te są widoczne z bardzo dużych odległości, nawet w sąsiednich galaktykach. Ogólnie mgławice planetarne są symetryczne i w przybliżeniu sferyczne. Około 10% mgławic planetarnych jest silnie polarna a mała liczba jest asymetryczna.

Słońce- gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia, inne planety oraz mniejsze ciała niebieskie. Słońce to najjaśniejszy obiekt na niebie i główne źródło energii docierającej do Ziemi.Astronomiczny symbol Słońca to okrąg z punktem w środku: (Unicode: 2609). Słońce jest karłem (V klasa jasności) ciągu głównego. Jego typ widmowy (G2) charakteryzuje żółta barwa i obecność w widmie linii zjonizowanych i neutralnych metali oraz bardzo słabych linii wodoru. [1] Pomimo, że najbliższa gwiazda jest od dawna intensywnie badana przez naukowców, wiele dotyczących jej kwestii pozostaje nierozstrzygniętych. Nie rozwiązano definitywnie m.in. problemu różnicy w ilości obserwowanych neutrin pochodzących ze Słońca i ich liczby wynikającej z teorii (zob. problem neutrin słonecznych). Nie poznano też dokładnie mechanizmu podgrzewania zewnętrznych warstw słonecznej atmosfery do temperatur rzędu miliona kelwinów.Słońce leży w jednym z ramion spiralnych Galaktyki, 26 tysięcy lat świetlnych od jej środka i około 26 lat świetlnych od płaszczyzny równika galaktyki. Okrąża centrum Drogi Mlecznej z prędkością 220 km/s w czasie 226 milionów lat, co daje ponad 20 obiegów w ciągu dotychczasowej historii gwiazdy.

Budowa:
Słońce jest kulą zjonizowanego gazu o masie około 21030 kg, z czego 74% stanowi wodór, 25% hel, a niespełna 1% pierwiastki cięższe i sporadycznie występujące proste związki chemiczne. Kula plazmy utrzymywana jest w równowadze hydrostatycznej dzięki sile grawitacji z jednej strony i rosnącym wraz z głębokością ciśnieniem gazu, które równoważy ciężar materii znajdującej się powyżej. W samym środku ciśnienie osiąga wartość 1016 Pa, co powoduje, że jądro rozgrzewa się do temperatury kilkunastu milionów stopni, w której to temperaturze mogą już zachodzić reakcje jądrowe. W przypadku gwiazd ciągu głównego reakcją jądrową, która dostarcza energii jest przemiana wodoru w hel. Gęstość materii w jądrze Słońca wynosi 1,5105 kg/m3, jednak wysoka temperatura utrzymuje materię w stanie gazowym, natomiast gęstość gazu na powierzchni wynosi 10-4 kg/m3, czyli jest to prawie próżnia. Na podstawie odmiennych własności plazmy i procesów w niej zachodzących, które wynikają z różnic w gęstości i temperaturze, można wyróżnić trzy różne obszary wewnątrz Słońca.

Księżyc- to jedyny naturalny satelita Ziemi. Pochodzenie srebrnego globu nie jest do końca jasne; wyjaśnienie jego genezy znajduje się na razie w fazie hipotez. Jedna z nich zakłada że około 4,5 mld lat temu na skutek kolizji kształtującej się Ziemi z inną planetą został oderwany fragment materii ziemskiej, z której uformował się Księżyc. Inna hipoteza mówi o możliwości przechwycenia przez ziemskie pole grawitacyjne Księżyca powstałego jako samodzielna planeta.
Faza Księżyca określa oglądaną z Ziemi część Księżyca oświetloną przez Słońce. Ponieważ Słońce oświetla zawsze (poza zaćmieniami) tylko połowę powierzchni Księżyca jego fazy są rezultatem oglądania tej połowy pod różnymi kątami spowodowanymi różnymi położeniami Słońca, Ziemi i Księżyca względem siebie.

Księżyc przybywający (tzn. widać coraz większą część jego tarczy) - to czas od nowiu po pełnię, trwający 14 3/4 doby, podczas którego zachodzą następujące zmiany faz Księżyca:
o nów (1) – Księżyca nie widać (zwrócony jest ku Ziemi nieoświetloną półkulą),
o pierwsza kwadra (3) – widać całą wschodnią połowę tarczy (od nowiu Księżyc pokonał 1/4 swojej orbity),
o pełnia (5) – widać całą tarczę
Księżyc ubywający (tzn. widzimy coraz mniejszą część jego tarczy) - to czas od pełni do nowiu, trwający 14 3/4 doby, podczas którego zachodzą następujące zmiany faz Księżyca:
o pełnia (1) – widać całą tarczę,
o ostatnia kwadra (3) – widać całą zachodnią połowę tarczy (od nowiu Księżyc pokonał 3/4 swojej orbity),
o nów (5) – Księżyca nie widać (zwrócony jest ku Ziemi nieoświetloną półkulą)

Satelita to każde ciało o względnie małej masie obiegające ciało o wielkiej masie. Tor ruchu tego ciała nosi nazwę orbity. Satelity dzielą się na:
o sztuczne, takie jak np. satelity komunikacyjne (Telewizja satelitarna)
o naturalne - księżyce