Odzyskanie niepodległości

Odzyskanie niepodległości
Wybuch I wojny światowej 1914r., w której państwa zaborcze walczyły po przeciwnych stronach, wzmógł nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Dawał szanse na odzyskanie niepodległości państwa, utraconej w 1795 roku. Tak długi okres czasu nie załamał narodu polskiego. Podejmowano próby wyzwolenia się spod władzy zaborcy, w tym najbardziej znane, czyli powstania listopadowe czy styczniowe. Teraz jednak, w związku z takim obrotem spraw na arenie międzynarodowej, państwo Polskie wreszcie mogło się odrodzić.
Od momentu rozpoczęcia wojny, intensywnie działali Polacy na emigracji, chociażby Ignacy Jan Paderewski czy Henryk Sienkiewicz. W Szwajcarii powołano do życia Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny, podejmowano próby utworzenia wojska polskiego we Francji. 5 listopada 1916 Wilhelm II (cesarz Niemiec) i Franciszek Józef (cesarz Austro-Węgier) wydali akt, w którym zapowiadali stworzenie państewka polskiego pod kuratelą niemiecką. Nawoływali w związku z tym do wstępowania do armii, która miała walczyć przy boku państw centralnych. Jednak większość Polaków przyjęła taką odezwę sceptycznie. 14 stycznia 1917 roku Niemcy powołali Tymczasową Radę Stanu, organ administracji, którym kierować miał Piłsudski, a która potem przekształciła się w Radę Regencyjną. Na takie poczynania musiała zareagować Rosja – car Mikołaj II zapowiedział stworzenie wolnej Polski, a po zwycięstwie rewolucji również Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich przyznała Polsce prawo do niepodległości. Taki sam pogląd prezentował prezydent USA, Wilson, który wypowiedział bardzo podobne słowa w swym słynnym orędziu z 8 stycznia 1918 r. Wcześniej jednak na Białorusi, w Besarabii i na Ukrainie utworzono Korpusy polskie. Poza tym, szacuje się, że w armii rosyjskiej służyło około 500 tys. Polaków. Również w przewrocie bolszewickim w Rosji wzięły udział tysiące zrewolucjonizowanych Polaków, więc zwiększało się znaczenie w kontekście odzyskania niepodległości. Jednak na wojnie powodziło się Rosji Radzieckiej coraz gorzej. Państwa centralne narzuciły jej upokarzający traktat pokojowy w Brześciu, na mocy którego Ukraina przejęła Chełmszczyznę i część Podlasia. Wywołało to oburzenie wśród Polaków, zwłaszcza w armii. Posłuszeństwo Austrii wypowiedział gen. Haller, połączył się z II Korpusem Polskim z armii rosyjskiej. Połączony siły stoczyły bitwę pod Kaniowem, wygraną przez Niemców, jednak część pokonanych, na czele z gen. Hallerem zdołała ujść do Murmańska, a stamtąd do Francji. Starcie to miało wymiar symboliczny, gdyż walczyły tu wspólnie odziały polskie stojące dotąd po przeciwnych stronach barykady.
Natomiast na zachodzie, w Londynie, Rzymie, Paryzu, działał Roman Dmowski. Francuzi zgodzili się na powołanie ,,autonomicznej armii polskiej”, pod dowództwem gen. Józefa Hallera. W Lozannie, dzięki staraniom Dmowskiego powstał Komitet Narodowy Polaków. Kiedy w październiku 1918 roku losy wojny były już raczej rozstrzygnięte, Rada Regencyjna jako pierwsza proklamowała niepodległość Polski, a następnie powołała nowy rząd. Powoli klarowały się stronnictwa niepodległościowe. Pierwsza spod władzy wyborcy wyzwoliła się Galicja. W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, będąca regionalnym rządem polskim, a następnie zaczęto rozbrajać i usuwać z miasta 12-tysięczny garnizon austriacki, co przebiegało w dosyć spokojny sposób. Na ziemiach polskich niewątpliwie narastały nastroje rewolucyjne. Do ich nastroju wpasowało się powstanie w Lublinie Rady Delegatów Robotniczych, a następnie takich właśnie Rad w kilkudziesięciu innych miastach. W nocy z 6 na 7 listopada, również w Lublinie, powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z socjalistą Ignacym Daszyńskim jako premierem. Proklamował on rychłe wybory demokratyczne do Sejmu i przeprowadzenie głębokich reform społecznych.
11 listopada podpisano w Compiegne zawieszenie broni na froncie zachodnim. W Berlinie wybuchła rewolucja. Dzień wcześniej do Warszawy wrócił, zwolniony z magdeburskiego więzienia, Józef Piłsudski. Już trwała spontaniczna akcja rozbrajania Niemców. Wieczorem 11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę wojskową, a wkrótce również cywilną. Władzę tą uznał ,,rząd lubelski” i rozwiązał się. 22 listopada ogłoszono dekret, stwierdzający, że Polska jest republiką, a najwyższym organem władzy – Tymczasowy Naczelnik Państwa, czyli Józef Piłsudski, obdarzony w tym momencie faktycznie dyktatorską władzą. W tym momencie zmartwychwstałe państwo obejmowało tylko obszar dawnej Kongresówki i Galicji Zachodniej, które zamieszkiwało 14,5 ludzi.
Jednak nie był to koniec okresu kształtowania się granic ówczesnego państwa polskiego. W Wielkopolsce bezpośrednim powodem wybuchu powstania był przejazd przez Poznań Ignacego Paderewskiego 26 grudnia 1918 roku. Polscy powstańcy w krótkim czasie odnosili znaczne sukcesy. Na wyzwalanych ziemiach oficjalne dowództwo przejmowała Naczelna Rada Ludowa. Jednak o ostatecznej przynależności tych ziem do polski zadecydowała dopiero konferencja wersalska. W skomplikowanej sytuacji w końcu 1918 roku znalazła się Galicja Wschodnia, z głównym ośrodkiem we Lwowie, tam większość etniczną stanowili Polacy. Lwów był w tym czasie jednym z najbardziej prężnych ośrodków polskiej kultury. W nocy 1 listopada oddziały ukraińskie opanowały Lwów i wiele innych możliwości położonych między Sanem a rzeką Zbrucz. Odpowiedz polskich mieszkańców Lwowa była spontaniczna i zdecydowana. Po ciężkich walkach wojska ukraińskie zostały z miasta wyparte. Jednak ich przewaga w pozostałych miastach Galicji była tak znaczna, że dopiero koncentracja - w początkach roku 1919 - regularnych wojsk polskich pozwoliła na skuteczne przeciwnatarcie. Ukraina dodatkowo została zaatakowana przez armię Czerwoną, doprowadziło to do zawarcia z Polską sojuszu i we wrześniu 1919 roku została podpisana umowa Naddnieprzańska. W zamian za pomoc, którą Polska udzielić miała Ukrainie w walce z Armią Czerwoną, Ukraińcy zrzekli się swych pretensji do Lwowa i innych miast Galicji Wschodniej do rzeki Zbrucz, która stanowić miała przyszłą linię graniczną między obu państwami. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego o przynależności Górnego Śląska, Warmii i Mazur, zdecydować miał plebiscyt. W przypadku Górnego Śląska, pomimo wybuch 3 powstań organizowanych przez Polaków, i 40% poparciu Polski w plebiscycie, Polsce przyznano 29% tego obszaru. Również plebiscyt na Warmii i Mazurach, zakończył się niepomyślnie. W przypadku Śląska Cieszyńskiego podjęto także decyzję niekorzystną dla Polski. Granicę polsko – bolszewicką zakończyła wojna polsko-balszewicka zakończona pokojem ryskim w 1921 r. Łączna powierzchnia państwa osiągnęła wówczas 388 tyś km2.
W 1795r. Upadła Rzeczpospolita szlachecka; w 1918 powstało znowu niepodległe państwo polskie. Dzieli te dwie daty okres 123 lat niewoli, w ciągu których wiele pokoleń Polaków daremnie oczekiwało odzyskania własnej państwowości.