Układ rozrodczy i jego funkcje

Rozmnażanie (reprodukcja)- jedna z fundamentalnych cech życia, zdolność organizmu żywego do wytwarzania organizmów potomnych w sposób płciowy lub bezpłciowy, zapewniając ciągłość istnienia gatunków w czasie.
Nowy osobnik powstaje w wyniku połączenia dwóch komórek rozrodczych, jest więc nową, niepowtarzalną kombinacją genetyczną. Człowiek należy do organizmów rozdzielnopłciowych, rozmnażających się wyłącznie płciowo.
W rozwoju osobniczym człowieka wyróżniamy okresy:
- noworodkowy(od 0 do 28dnia życia)
- niemowlęcy (1 miesiąc do 12 miesiąc)
- wczesnego dzieciństwa ( do 3 roku)
- przedszkolny ( 3 do 7 lat)
- szkolny ( do 14 roku)
- młodzieńczy (osiągniecie pełnej dojrzałości, zwykle 18-20 rok życia)
- dojrzałości ( do 40 roku)
- wieku średniego ( do ok. 65 roku)
- starości.
Osiągnięcie dojrzałości płciowej jest wieloczynnikowe. Zależy od czynników klimatycznych, rasy, uwarunkowań genetycznych i środowiskowych. Bezpośrednio jednak jest zależny od ośrodków nerwowych zlokalizowanych w mózgowiu(znajduje się tam przysadka). Wzrost ich aktywności prowadzi do wydzielania hormonów, które przyspieszają wzrost organizmu i rozwój cech płciowych, jest to tak zwany skok pokwitaniowy( u dziewcząt między 11-14 rokiem życia, u chłopców między 13-16 rokiem życia). Właśnie wtedy występuje szybki rozwój pierwszorzędowych i drugorzędowych cech płciowych:

PŁEĆ

CHŁOPCY
PIERWSZORZĘDOWE: Jądra, moszna, prącie
DRUGORZĘDOWE: Zarost na twarzy, zmiana barwy głosu, rozwój mięśni szkieletowych, owłosienie w okolicy łonowej

DZIEWCZĘTA
PIERWSZORZĘDOWE: Jajniki, wargi sromowe(większe, mniejsze)
DRUGORZĘDOWE: Piersi, poszerzenie miednicy, charakterystyczny rozkład tkanki tłuszczowej(kobieca sylwetka), owłosienie w okolicy łonowej

Budowa i czynności układu rozrodczego człowieka
Męski układ rozrodczy obejmuje:
- jądra w worku mosznowym( rozwój jąder trwa około 7 lat, w tym czasie powiększają się one blisko dziesięciokrotnie)
- nasieniowody
- prącie(rośnie około 5 lat, powiększa się dwukrotnie)
- gruczoły pomocnicze(najądrza i gruczoł krokowy, czyli prostata).
Wnętrze jąder wypełniają liczne, kręte kanaliki nasienne. W nich znajdują się komórki zwane spermatogoniami. W okresie dojrzałości płciowej część tych komórek dzieli się mitotycznie, a więc powstają liczne, nowe spermatogonia, które wchodzą w fazę spoczynkową, w ciągu której gromadzą substancje odżywcze i przekształcają się w duże, sferyczne spermatocyty I rzędu, a część przechodzi mejozę, nazywaną spermatogenezą, czyli powstają dwa spermatocyty II rzędu, a następnie cztery mniejsze spermatydy. W ciągu tego cyklu garnitur chromosomalny zostaje zredukowany z liczby diploidalnej(podwójnej X i Y) do haploidalnej, oznacza to, że jeśli komórka macierzysta miała 46 chromosomów, to każda potomna będzie miała 23 chromosomy. Ten typ podziału komórkowego umożliwia utrzymanie stałej, charakterystycznej dla naszego gatunku liczby chromosomów w kolejnych pokoleniach.
Plemniki przesuwają się kanalikami nasiennymi do najądrzy, gdzie dojrzewają i są przechowywane.
Prącie jest zbudowane z wydłużonego trzonu i żołędzi, która osłonięta jest fałdem skórnym, zwanym napletkiem. We wnętrzu prącia znajdują się ciała jamiste, które podczas podniecenia seksualnego wypełniają się krwią, prowadząc do wzwodu prącia, czyli erekcji.
Żeński układ rozrodczy obejmuje:
- jajniki
- jajowody
- macicę
- pochwę
- srom(zewnętrzne narządy płciowe – wargi sromowe).
Jajniki znajdują się w dolnej części jamy brzusznej, kształtem przypominają duże migdały. Przymocowane są do ściany macicy za pomocą więzadeł.
We wnętrzu każdego jajnika znajduje się delikatna tkanka łączna z dojrzewającymi komórkami jajowymi. Komórki jajowe dojrzewają w pęcherzykach Graafa(jajnikowe). Każdy pęcherzyk składa się z komórki jajowej i otaczających ją komórek.
Mechanizm tworzenia żeńskich komórek rozrodczych jest inny niż plemników. Proces tworzenia komórek jajowych, czyli oogeneza rozpoczyna się u dziewczynki jeszcze zanim się ona urodzi, ale ulega zachamowaniu do czasu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Podczas oogenezy z jednej komórki macierzystej powstaje tylko jedna komórka jajowa.
Cykl jajnikowy znajduje się pod rytmiczną kontrolą hormonalną części gruczołowej przysadki, a ta z kolei zależy od wpływu ośrodkowego układu nerwowego. Przejawem tej periodyczności(cykliczne powtarzanie) jest cykl miesiączkowy powtarzający się od okresu dojrzewania do menopauzy. Pojedynczy cykl rozpoczyna się w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego. W tym czasie przysadka uwalnia hormon FSH(folikulotropowy – pęcherzykowy), który w jajniku pobudza rozwój jednego z licznych pierwotnych pęcherzyków jajnikowych, oraz wydzielanie estrogenów. Między 5, a 14 dniem cyklu jest to faza przedoowulacyjna- estrogeny pobudzają namnażanie się komórek w błonie śluzowej macicy i tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Poza tym trwa dojrzewanie pęcherzyka Graafa. Przysadka wydziela hormon luteinizujący(LH), który wraz z hormonem folikulotropowym(FSH) doprowadza do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka Graafa i uwolnienia komórki jajowej. Jest to owulacja, czyli jajeczkowanie. W jajniku z pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte, które zaczyna produkować progesteron. Pod jego wpływem błona śluzowa macicy grubieje, wydzielając płyn bogaty w substancje odżywcze, a jednocześnie hamuje przysadkowy hormon LH, co nie tylko zapobiega następnej owulacji, ale powoduje spadek poziomu estrogenów i progesteronu, zapoczątkowując tym nowy cykl. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, to po około 10 dniach od owulacji ciałko żółte zmienia się w ciałko białawe. Spadek stężenia progesteronu powoduje zmiany w błonie śluzowej macicy, polegające między innymi na obkurczaniu naczyń krwionośnych. W wyniku niedotlenienia komórki śluzówki macicy obumierają i ulegają złuszczeniu, czego wynikiem jest miesiączka.
Macica jest narządem nieparzystym, przypominającym gruszkę. Jest zbudowana z mięśni gładkich. Od wewnątrz wysłana błoną śluzową, zwaną endometrium. Dolna część macicy to szyjka, która łączy się z pochwą. Macica służy do rozwoju płodu.
Pochwa jest kanałem włóknisto - mięśniowym, zachodzą w niej cykliczne, niewielkie zmiany pod wpływem hormonów jajnikowych. Prawidłowa flora bakteryjna pochwy zawiera pałeczkę kwasu mlekowego, która chroni przed wnikaniem bakterii.
W jajowodzie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej.

W czasie stosunku płciowego plemniki dochodzą nasieniowodami do prostaty, a stamtąd przez cewkę moczową, biegnącą w prąciu dostają się do dróg rodnych kobiety, jako kilku mililitrowe nasienie(sperma), w którym zawartych jest ok. 300-400 mln. plemników.
Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, zagnieżdżający się w macicy zarodek wydziela hormon gonadotropinę kosmówkową( jest to hormon białkowy, pojawiający się we wczesnym okresie ciąży, osiągając największe stężenie w pierwszym trymestrze(3 miesiące) ciąży, ma właściwości luteinizujące i luteotropowe. Jej aktywność polega na pobudzaniu ciałka żółtego do wydzielania progesteronu i estrogenów, co wiąże się z wstrzymaniem kolejnego jajeczkowania, a utrzymania stężenia progesteronu właściwego do rozwoju łożyska i do utrzymania ciąży.
Jeżeli następuje jajeczkowanie jednocześnie w obu jajnikach, albo podwójne w jednym jajniku i dojdzie do zapłodnienia, rozwinie się ciąża bliźniacza.