Śmierć z biologicznego punktu widzenia

1. Śmierć - kres życia osobnika żywego, nieodwracalne ustanie wszystkich funkcji życiowych, także molekuły i struktury związane z życiem stają się zdeorganizowane i nie można ich odróżnić od podobnych molekuł w przyrodzie nieożywionej. W medycynie za moment śmierci uznawano zatrzymanie oddychania oraz czynności serca. Rozwój mechaniczny pomocy medycznej powoduje, że obecnie za moment śmierci człowieka uważa się śmierć mózgu jako całości w wyniku ustania czynności pnia mózgu.

2. W naturalnej postaci do śmierci prowadzi okres starzenia się człowieka, czyli proces, który następuje stopniowo, powodując z wiekiem zmiany w funkcjonowaniu i strukturze organizmu. Zmiany starcze są wynikiem zmniejszania się masy tkanek na skutek szybciej postępujących procesów katabolicznych (niszczenia) niż anabolizmu (regeneracji). Proces starzenia się obejmuje: zużywanie się organizmu w ciągu długich lat; uszkodzenie aparatu genetycznego; zmniejszenie odporności; zmniejszenie ilości wody w ustroju; osłabienie funkcji układów enzymatycznych; obniżenie funkcji tarczycy czy gruczołów płciowych.
Człowiek może żyć ponad 100 lat, jednak najczęściej ginie w skutek chorób lub nagłych wypadków.

3. Śmierć nie jest zjawiskiem jednoczasowym - można wyróżnić w niej kilka etapów. Proces umierania rozpoczyna się od agonii. Jest to proces konania, który może trwać od kilku godzin do kilku dni. W tym czasie zamierają wszystkie czynności organizmu : występują zaburzenia krążenia, tętno staje się nitkowate, niewyczuwalne, oddech powierzchowny, często z powodu zalegającej wydzieliny w górnych drogach oddechowych - charczący. Zanika działalność zmysłów, z których słuch utrzymuje się najdłużej. Twarz przyjmuje wygląd maski, rogówki mętnieją, a źrenice rozszerzają się. Chory jest pokryty zimnym potem, temperatura ciała spada, kończyny są zimne i sinieją. Jeśli okres agonii przedłuża się nosi to wówczas nazwę letargu (śmierć pozorna) . Agonia nie zawsze kończ się zgonem i w tym okresie możliwy jest jeszcze całkowity powrót do życia i zdrowia. Jeżeli nie uratowano chorego po agonii następuje śmierć kliniczna.

4. Śmierć kliniczna to druga po agonii faza procesu umierania (umieranie = agonia + śmierć)
Cechująca się stwierdzonym klinicznie wystąpieniem objawów:
- Brak przytomności
- Brak akcji oddechowej
- Ustanie krążenia
- Wypadnięcie odruchów (nie zwężanie się źrenic, zanik odruchu mrugania)
- Bladość
- Zwiotczenie

Śmierć kliniczna otwiera następny etap w procesie umierania: okres interletalny czyli międzyśmiertelny. Zawarty jest on pomiędzy momentem wystąpienia śmierci klinicznej, a ostateczną śmiercią całego organizmu, czyli jego śmiercią biologiczną. Długość tego okresu jest różna, zależy od wielu czynników, takich jak: temperatura i wilgotność środowiska, ciśnienie atmosferyczne, przyczyna zgonu itp. Śmierć kliniczna w większości przypadków przechodzi stopniowo w stadium śmierci biologicznej całego ustroju, jednak w niektórych przypadkach jest to kilkuminutowy, dramatyczny okres w którym istnieją szanse przywrócenia człowieka do życia poprzez reanimację .Zastosowanie reanimacji w czasie śmierci klinicznej u niektórych umierających potencjalnie zdolnych do życia rokuje odwrócenie procesu umierania i przywrócenie spontanicznych objawów życia. Skuteczna reanimacja ma miejsce wtedy, gdy po pewnym czasie mózg podejmie samodzielną pracę. Jeśli zabieg poprowadzono nieprawidłowo lub za późno pojawia się śmierć osobnicza.

5. W okresie międzyśmiertelnym wiele komórek, tkanek, a nawet narządów wykazuje mniej lub bardziej prawidłowe czynności życiowe. Najbardziej wrażliwe na brak tlenu są wysoko wyspecjalizowane komórki, do których należy zaliczyć komórki ośrodkowego układu nerwowego. One też pierwsze definitywnie obumierają, co jest równoznaczne z przejściem mózgu w stan śmierci biologicznej. Najpierw nieodwracalnie zanika czynność krążenia i oddychania następnie ostatecznie umiera mózg. Ten etap nazywa się śmiercią osobniczą, która występuje wtedy, gdy krążenie i oddychanie jest jeszcze częściowo lub w pełni sprawne natomiast całkowicie ustała czynność pnia mózgu. Człowiek pozostaje na najniższym poziomie życia wegetatywnego. Z jednej strony w człowieku krąży w nim krew, jest ciepły, zaróżowiony, oddycha, trawi, produkuje mocz itp. Z drugiej strony natomiast czynności wyższe mózgu są zniesione. Wczesne rozpoznanie śmierci osobniczej ma duże znaczenie dla transplantologii, pozwala bowiem na pobieranie wszystkich narządów do przeszczepów od człowieka, którego prawie możemy uznać zmarłego, a którego narządy wewnętrzne zdolne są jeszcze do podjęcia prawidłowej czynności w organiźmie innego człowieka.

6. Po okresie interletalnym nastepuje śmierć biologiczna (definitywna), która jest ostateczną śmiercią całego organizmu. Nieodwracalnie ustają wszystkie czynności życiowe. Charakterystyczną cechą śmierci biologicznej jest postępująca autoliza - proces rozpadu komórek i narządów wewnętrznych spowodowane przez enzymy wewnątrzkomórkowe. Kilka minut po zgonie autolizie ulegają komórki mózgu, później wątroby, nerek. Zmiany autolityczne szczególnie manifestują się w narządach bogatych w enzymy (trzustka, żołądek, jelita) najpóźniej autolizie ulegają mięsień sercowy i macicy, gruczoł krokowy, tarczyca, ścięgna, chrząstki i kości oraz gnicie - spowodowane działalnością bakterii gnilnych, które za życia bytują w przewodzie pokarmowym, na skórze i w drogach oddechowych. Te dwa procesy prowadzą do rozkładu wszystkich elementów organizmu ludzkiego na składniki o coraz prostszej budowie, aż do uwolnienia pierwiastków. Wyróżniamy rodzaje śmierci biologicznej tj.
- Śmierć naturalną (z inwolucji starczej), która jest zjawiskiem fizjologicznym, dlatego cały jej proces nie jest poprzedzony wyraźną agonią, przebiega bezboleśnie.
- Śmierć powolna najczęściej wywołana chorobami chorobami jest poprzedzona wyraźną agonią.
- Śmierć nagła w której człowiek umiera bardzo szybko
- Śmierć gwałtowna na skutek obrażeń (np. w wyniku wypadku)

Dodatkowym wyznacznikiem śmierci biologicznej są:
- Plamy śmiertelne (opadowe) - z chwilą ustania czynności serca krew pod wpływem siły ciężkości zaczyna spływać do naczyń żylnych i włosowatych położonych w najniżej położonych partiach ciała.

Rozszerzone i wypełnione krwią naczynia skóry i tkanki podskórnej uwidaczniają się w postaci plam
- Stężenie pośmiertelne - zwiotczeniu ulegają wszystkie mięśnie ciała. Najszybciej obejmuje ono mięsień sercowy, przeponę, przewód pokarmowy, pęcherz moczowy.
- Oziębienie - ustanie krążenia i oddychania oraz szybkie wygasanie procesów przemiany materii, przy równoczesnej utracie ciepła prowadzi do stopniowego oziębiania. Proces ten trwa tak długo aż nie dojdzie do wyrównania temperatury ciała z temperaturą otoczenia.
- Bladość - występuje w skutek zatrzymania krążenia krwi i jej opadania do najniżej położonych partii ciała.
- Wysychanie - w wyniku ustania krążenia i przemieszczania się krwi oraz płynów ustrojowych do najniżej położonych części ciała w niektórych miejscach dochodzi do wysychania. Najszybciej wysychają: rogówka, spojówki, czerwień wargowa.

Śmierć biologiczna kończy proces umierania - jest granicą oddzielającą życie i potencjalną zdolność do życia od definitywnej, nieodwracalnej utraty zdolności do życia.