Czynniki biogeograficzne wpływajace na rozwój człowieka

Rozwój człowieka jest procesem biologicznym w toku którego, pod wpływem czynników wewnętrznych (endogennych) i zewnętrznych (egzogennych) dokonują się zmiany w strukturze i funkcjach organizmu człowieka.
Procesy rozwojowe organizmu determinują i regulują trzy grupy czynników:
1) czynniki endogenne genetyczne, czyli determinatory rozwoju;
2) czynniki endogenne paragenetyczne, czyli stymulatory rozwoju;
3) czynniki egzogenne, czyli modyfikatory rozwoju:
a) biogeograficzne - modyfikatory naturalne, w tym: flora i fauna, zasoby
mineralne, skład wody i gleby oraz powietrza, klimat, ukształtowanie terenu;
b) społeczno-kulturowe — modyfikatory kulturowe, w tym: pochodzenie społeczne, charakter i wielkość środowiska (miasto, miasteczko, wieś), poziom wykształcenia, wysokość zarobków, tradycje.
Czasami wyróżnia się także czwarty czynnik – tryb rozwoju. Jest on jednak związany z uwarunkowaniami genetycznymi i środowiskowymi.

Otaczający nas świat silnie oddziałuje na organizm dziecka ciągłymi bodźcami burząc jego równowagę fizjologiczną (homeostazę), zmuszając do przystosowania się do warunków zewnętrznych i motywując jego rozwój. Dlatego czynniki egzogenne zarówno należące do biogeograficznych jak i społeczno-ekonomicznych nazywane są modyfikatorami. Pod ich działaniem kształtuje się fenotyp, czyli zespół cech osobnika, powstałych w wyniku reagowania właściwości dziedzicznych (genotypu) na zmiany środowiska zewnętrznego. Do czynników środowiska biogeograficznego, określanych jako modyfikatory rozwoju fizycznego zalicza się przede wszystkim: przyrodę martwą i żywą, klimat, w jakim wzrasta organizm, rodzaj terenu kształtujący pewne odrębności motoryczne itp.

Czynniki egzogenne mają bardzo duży wpływ na rozwój fizyczny dziecka. To, w jaki sposób organizm będzie reagował na czynniki środowiskowe uwarunkowane jest genetycznie, jednakże w procesie rozwoju reakcje mogą ulec zmianie. Reakcja organizmu na różnorodne oddziaływania czynników środowiskowych zależy od rodzaju czynnika, jego intensywności, czasu trwania. Według N. Wolańskiego nieuzasadnione jest rozważanie czy na rozwój większy wpływ mają czynniki endogenne czy egzogenne. Proporcje między działaniem jednych i drugich czynników są bardzo labilne.

Bardzo ważny wpływ na rozwój dziecka mają modyfikatory naturalne. Wpływ mają cechy klimatu, na który składają się: powietrze (wilgotność, temperatura), słońce i woda. Powszechnie przyjmuje się, że najodpowiedniejszy dla rozwoju biologicznego jest klimat umiarkowanie ciepły, ale aby w każdych warunkach rozwój dziecka przebiegał prawidłowo musi być ułatwiony dostęp do korzystania z w/w czynników.
Jednym z bardziej istotnych czynników ekologicznych wpływających na kształtowanie się wielu właściwości fizjologicznych oraz tempo rozwoju jest klimat. Różnicuje się on na: morski, leśny i wysokogórski. Stwierdzono, ze średni ciężar ciała w populacjach tubylczych jest ujemnie skorelowany za średnią temperaturą roczną. W mniejszym stopniu ma to związek z wysokością ciała. U ludzi zamieszkujących od tysiącleci tereny o gorących klimatach, rozwijają się dłuższe kończyny górne i dolne, mniejsze są obwody i wymiary poprzeczne ciała, a w związku z tym mniejszy ciężar ciała na jednostkę wysokości. Na terenach zimnych wyraźnie większa jest długość tułowia, przy krótszych kończynach. Na terenach gorących spotyka się także bardziej smukłe kończyny i szyje oraz lepiej rozwinięty układ żył powierzchniowych, co także sprzyja utracie ciepła. Na terenach zimnych dzieci maja mniejsze, drobniejsze dłonie i stopy oraz krótsze szyje. Następuje skracanie się peryferycznych części ciała, aby zmniejszyć utratę ciepła. Niektóre czynniki mają wpływ na tempo procesów rozwojowych. Na terenach tropikalnych zauważa się mniejsze zużycie tlenu, dwukrotnie mniejsza jest pojemność życiowa płuc, u ludzi żyjących w klimacie gorącym mniejsza jest przemiana materii, a więc wolniejszy jest rozwój. Dzieci jedzą w temperaturze 33o C zaledwie jedna trzecia ilości spożywanej w 18o C. Ogólnie mówiąc w klimacie gorącym mniejsze jest zużycie tlenu, mniejsza odporność, a także niższa płodność. Odwrotnie jest w klimacie zimnym, gdzie jest wysoki poziom podstawowej przemiany materii i duże jej straty, w związku z koniecznością utrzymania odpowiedniej temperatury ciała. Najszybszy rozwój obserwuje się w temperaturach umiarkowanych około 18o C, dłużej też w tej temperaturze trwa okres płodności, optymalna ilość zajść w ciążę również jest wówczas najwyższa (poniżej
7o C i powyżej 21o C wyraźnie się zmniejsza). Na obniżenie płodności wydaje się mieć wpływ także zmniejszone ciśnienie atmosferyczne. Zależności pomiędzy wpływem klimatu na procesy rozwoju wyjaśniają zmiany rytmu wzrastania związane z przemiennością pór roku. Okazuje się, że największe przyrosty wysokości ciała mają miejsce w okresie wiosny – od połowy marca do połowy czerwca; szybsze jest również w tym okresie kostnienie szkieletu. Również urodzone wiosną dzieci są dłuższe. Jesienią obserwuje się natomiast większe przyrosty ciężaru ciała, co również widoczne jest u noworodków. Być może różnice owe są powodowane sezonowymi zmianami żywienia, gospodarki hormonalnej, metabolizmu itp. Również wysokość nad poziom morza wpływa na rozwój człowieka. Na ogół u mieszkańców wysokich gór stwierdza się większą liczbę czerwonych krwinek, niższe wartości ciśnienia tętniczego, zwolnioną pracę serca, większe stężenia hemoglobiny, mniejszą liczbę limfocytów i monocytów. Ciśnienie tętnicze krwi jest tylko w pewnym stopniu zależne od ciśnienia powietrza. Na terenach wysokogórskich około 10-krotnie częściej występuje podciśnienie, natomiast nadciśnienie prawie dwukrotnie rzadziej niż na terenach nizinnych. Mieszkańcy terenów wyżynnych mają znacznie większy obwód klatki piersiowej niż mieszkańcy terenów nizinnych, wiąże się to z większa pojemnością życiową płuc i potrzeba lepszego zaopatrzenia organizmu w tlen w warunkach rozrzedzonego powietrza górskiego.
Pewien wpływ na rozwój wywiera również skład powietrza. Niektórzy uważają, że niewielki wzrost stężenia dwutlenku węgla wpływa stymulująco na rozwój, na pojemność płuc, stężenie hemoglobiny. Jednak w przypadku dużego stężenia pyłków oraz wysokiej zawartości dwutlenku węgla opóźniają przebieg rozwoju organizmu. Ze środowiskiem biogeograficznym wiąże się też flora i fauna, a co za tym idzie drobnoustroje i pasożyty chorobotwórcze.

Na ogół choroby o lekkim przebiegu, np. infekcje dróg oddechowych nie zakłócają przebiegu prawidłowego rozwoju. Choroby o ciężkim przebiegu mogą zwalniać procesy wzrastania i dojrzewania. Dzieci, które podczas pierwszego roku swojego życia przebyły ciężką lub długotrwałą chorobę mogą wskazywać na chwilowe zwolnienie tempa rozwoju. Od warunków, jakie stworzymy dziecku będzie zależało czy jego organizm uzna opóźnienie za normalne, czy też po przebytej chorobie nadrobi straty, czyli przyspieszy rozwojowo równając swój rozwój odpowiednio do danego wieku.






Literatura:
1. „Podstawy antropomotoryki”, J. Szopa, E. Mleczko, S. Żak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 1996
2. „Rozwój biologiczny człowieka”, N. Wolański, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977