Wulkany

WULKANY: Zjawiska wulk. bada wulkanologia. Wulkanizm odegrał i nadal odgrywa b. dużą rolę w kształtowaniu powierzchni Ziemi. Zjawiska W. związane są z wydobywaniem się magmy i innych produktów stałych oraz gazów na powierzchnię Ziemi z jej głębi. Płynny stop skalny w głąb Ziemi- magma- po wydobyciu się na powierzchnię nosi nazwę lawy. Magma wydobywa się otworem zw. kraterem lub przez długie pęknięcia skorupy skalnej zw. szczelinami. Wydobywanie się magmy na powierzchnię Ziemi nazywa się erupcją. Skład chem. magmy (zasadowy lub kwaśny) gwarantuje rodzaj erupcji wulk.: szczelinowej lub kraterowej (centralnej). Wpływa również na przebieg samej erupcji- gwałtowny lub spokojny. Z lawy rzadkiej, powoli krzepnącej, zasadowej, powstają wulkany tarczowe, dające w konsekwencji spokojne erupcje, szczelinowe. Z lawy gęstej, szybko krzepnącej, kwaśnej, powstają wulkany stożkowe, które dają erupcje b. gwałtowne. Dzieje się tak dlatego, że lawa szybko krzepnąc zamyka ujście krateru i utrudnia wydobywanie się gazów. Sprężające się przez długi czas gazy mają ogromną siłę i często następuje potężna, katastrofalna w skutkach erupcja. PODZIAŁ WULKANÓW: Podczas erupcji wulk. wydobywają się na powierzchnię Ziemi różne produkty. Ze względu na ich rodzaje wulk. dzielimy na: efuzywne (lawowe); podczas erupcji wydobywa się z nich tylko lawa (wulk. Islandii i niektóre wulk. na Hawajach); eksplozywne; podczas erupcji wydobywają się tzw. utwory piroklastyczne: *pyły i popioły wulk. stanowiące najdrobniejsze cząstki lawy; *lapille (z wł. kamyczki) i bomby wulk. powstające z szybko krzepnącej w powietrzu lawy; *piasek wulk. pochodzący ze zniszczonego stożka wulk. Niekiedy wyrzucane odłamy skalne przekraczają kilkadziesiąt ton.; stratowulkany- wulk. mieszane- podczas erupcji wyrzucane są utwory piroklastyczne i lawa.;;; Podczas wszystkich rodzajów erupcji wulk. wydobywają się gazy : CO2; SO2; H2S; HCl; H2O. ||| Ze względu na aktywność wulk. dzielimy na: *czynne- okresy spokoju przerywane częstymi erupcjami (Etna, Wezuwiusz) ; drzemiące- erupcje za pamięci ludzkiej, ale od dłuższego czasu nie notowane (Fuji-Jama). PLUTONIZM- Plutonizm jako zjawisko geologiczne związane jest z krzepnięciem i krystalizacją magmy we wnętrzu Ziemi. Magma, która wciska się w już istniejące skały tworzy, tzw. intruzje. Dzielimy je na: batolity- zakrzepłe ogniska magmowe o dużych rozmiarach , łączące się z powierzchnią; lakkolity- ogniska magmowe, które tworzy przedzierająca się ku powierzchni magma, nie zawsze do niej docierając. WARSTWY SKALNE: Pierwotny układ skał osadowych, wykazuje uwarstwienie poziome (tak bowiem nagromadza się mat. skalny w postaci osadzenia). Przyczyną układu warstwowego skał jest przeważnie zmiana koloru osadzanego materiału. Tylko w wyjątkowych warunkach w ciągu dłuższego czasu mogą osadzać się mat. tak jednolite, aby nie wystąpiło warstwowanie. Każda warstwa stanowi pewien jednolity typ osadu i ograniczona jest od góry i od dołu (strop| miąższość warstwy| spong). Na niektórych obszarach warstwy skał osadowych utrzymują swoje pierwotne położenie i mówimy, że mają wtedy budowę płytową (war. leżą prawie poziomo i normalnie). Jeśli na większej przestrzeni, warstwy skalne zapadają się ku środkowi danego obszaru, noszą nazwę niecki lub basenu (niecka nidziańska; basen paryski). Przy zniszczonej powierzchni w kierunku ku brzegom niecki, odsłaniją się coraz starsze warstwy skalne. W wielu miejscach litosfery pierwotny układ warstw skalnych uległ przemieszczeniu- tzw. dyslokacja. Przerwana została ciągłość warstw i w pewnych miejscach kończą się nagle i dalej występują na innym poziomie.