Oksymoron - literacki znak światopoglądu barokowego.

Oksymoron (z greckiego "dowcipna - niedorzeczność") to figura stylistyczna, po którą bardzo chętnie sięgali twórcy barokowi. Polega ona na żartobliwym zestawieniu dwóch widocznie sprzecznych pojęć. Przyczyną niezwykłej popularności oksymoronu stała się filozofia baroku, do której wyrażenia w utworach literackich nie ma lepszego sposobu.

Barok w Europie trwa od połowy XVI w. do końca XVII w. Zwątpienie w idee renesansu możemy zaobserwować już wcześniej. Humaniści w utworach zamkniętych w ramach antycznych zawierali treści świadczące o niewierze w złote środki oraz proste przepisy na życie odrodzenia. Czy takim śladem są już niektóre z "Trenów" Kochanowskiego, a mianowicie IX,X,XI. Właśnie w tych trzech podmiot liryczny przyjmuje formę filozofa, zadaje pytania. Autor neguje trzy podstawowe filozofie, które wyznawał i propagował. Stoicyzm jako antidotum na zmienność losu w obliczu śmierci kogoś bliskiego nie sprawdza się.

Epikureizm a więc radość z życia staje się całkowicie nieprzydatny gdy mamy świadomość nieuchronnego losu. Chrystianizm rozumiany jako opieka Boga nad całym światem załamuje się gdy cała harmonia (patrz "Hymn") zostaje zrujnowana przez śmierć dziecka. Podmiot liryczny bluźni wątpiąc w boską opatrzność oraz istnienie życia pozagrobowego. W "Trenie XIX" Kochanowski powraca jednak do dawnych ideałów. Dramat zwątpienia zostaje rozwiązany. Pojawia się matka poety z Urszulą na ręku mówiąc: "Ludzkie przygody ludzkie noś". Oznacza to aby znosić po ludzku zmienność losu, z godnością oraz świadomością nieuchronności boskich wyroków.

Barok to epoka sceptycyzmu, wewnętrznego rozdwojenia ludzi, którzy zagubieni w nowym porządku szukają najczęściej oparcia w Bogu. Zagubienie to spowodowane było rozpoczęciem przez Lutra reformacji, co zapoczątkowało lawinowe powstawanie nowych prądów religijnych, z których każda odwoływała się do innych prawd wiary. Oprócz kryzysu religijnego stawiającego człowieka przed bardzo poważnym wyborem pojawiły się przełomy w nauce.