"Posłuchajcie bracia miła...".

Wiersz "Posłuchajcie bracia miła..." (znany również jako "Lament Świętokrzyski" lub "Żale Matki Boskiej pod krzyżem") został napisany w XV wieku przez anonimowego autora. Wiersz ma formę bezpośredniej wypowiedzi Matki Bożej stojącej u stóp krzyża i użalającej się nad swoją tragedią - śmiercią Jezusa. Poszczególne strofy są przez nią adresowane do różnych odbiorców. I tak: pierwsze dwie strofy to apostrofa do wszystkich ludzi połączona z zachętą do współuczestnictwa w przeżywaniu smutku:

Posłuchajcie bracia miła

[...]

Pożałuj mię stary, młody [...]

Czwarta strofa jest prośbą skierowaną do syna o przemówienie do matki. Ma ona charakter liryczny

Synku miły i wybrany

[...]

Przemow k matce, [...]

Szósta strofa skierowana jest do archanioła Gabriela. Matka Boża wspomina w niej radosne chwile zwiastowania narodzin swojego syna. Zwraca sie do niego z zalem, ze nie mówil jej o cierpieniu syna, a wskazywal tylko na radosc i szczescie

Jest tu obecny wyraźny kontrast pomiędzy narodzinami i śmiercią:

O aniele Gabryjele,

gdzie jest ono twe wesele,

[...]

Siódma strofa jest inwokacją Matki Bożej do innych matek. Apeluje w niej ona do innych, aby te prosiły Boga o to, by nigdy nie znalazły się w takiej sytuacji jak ona. Żeby nie musiały patrzeć na śmierć swoich dzieci, tak jak ona widzi śmierć swojego syna:

Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory,

by wam nad dziatkami nie były takie pozory,

[...]

Utwór można podzielić na trzy główne części:

Pierwsza część to początkowe dwie czterowersowe, napisane ośmiosylabowcem strofy, w których Matka zwraca się do ludzi. Właśnie ten bezpośredni zwrot i forma rozkazująca mówi nam o stanie uczuć Matki Bożej. Towarzyszą jej bezsilnośc, osamotnienie, pragnienie współczucia. Strofy te charakteryzuje równiez rytmiczność i prostota wypowiedzi. W drugiej strofie występuje oksymoron ("krwawe gody") łączący ze sobą motyw śmierci i wesela, który ma na celu ukazanie zbawczego celu Męki Pańskiej.

Druga część to trzy następne strofy. Pojawiają się tu wyraziste epitety ("krwawa godzina", "zamęt ciężki"), zdrobnienia i powtórzenia podkreślające macieżyńską miłość ("synku miły", "nadzieja miła"; picia wołasz, piciać bych ci dała"), frazy wyrażające współczucie Matki w cierpieniu Syna ("rozdzel z matką swoją rany"). Trzecia strofa stanowi wprowadzenie w atmosferę śmierci.

Trzecia część utworu zbudowana jest na zasadzie kontrastu narodzin i śmierci. W piątej strofie w naturalistyczny sposób przedstawiona jest męka Chrystusa ("... Twoja główka krzywo wisa... krew po Tobie płynie... Picia wołasz"), natomiast strofa ostatnia zawiera pełną informację o rodzaju śmierci ("... na krzyżu rozbitego"), podkreśla drastyczność utworu.

W utworze mamy do czynienia ze zróżnicowaniem czasowym. Występują w nim wszystkie trzy formy czasu gramatycznego: czas teraźniejszy, przeszły i przyszły. Z czasem teraźniejszym łączy się przestrzeń Kościoła, natomiast poprzez czas przeszły przestrzeń Golgoty, czyli powrót myślami do męki Chrystusa. W wierszu tym na czas historyczny nakłada się czas sakralny.

Wiersz znacząco różni się od powstałej trochę wcześniej Bogurodzicy. W tej najstarszej polskiej pieśni religijnej Matka Boża jest adresatką błagań i pochwał. To do niej ludzie zwracają się z prośbami. Natomiast w "Lamencie świętokrzyskim" Maryja jest podmiotem mówiącym w wierszu. To ona zwraca się z różnymi prośbami do odbiorców.

Ukrzyżowanie Chrystusa ukazane w tym utworze w sposób bardzo naturalistyczny. W średniowiecznym malarstwie w taki właśnie sposób tworzono podczas dominacji stylu gotyckiego.

Artyści z upodobaniem prezentowali sceny męki i tortur, okaleczone i zdeformowane cierpieniem ciała Zbawiciela i świętych. Przykładem może być obraz Ukrzyżowanie pochodzący z roku 1470, przez małopolskiego malarza.

W utworze tym możemy wyróżnić dwie przestrzenie medytacji. Przestrzeń wysoką (Chrystus wisi wysoko na krzyżu), symbolizuje ona sferę sacrum oraz przestrzeń niską (Matka Boża stoi nisko pod krzyżem i nie może dosięgnąć Syna), symbolizuje on sferę profanum.

Wiersz jest zachętą do medytacji nad męką Chrystusa. Jego celem jest wywołanie w nas uczucia protestu. Pozwala wczuc sie w psychike nieszczesliwej Matki, której towarzyszą rozmaite uczucia: gniew, ból, zal, uczucie bezradnosci. Przedstawia ją jako zwykłą matkę dzięki czemu jej cierpienie jest bliskie kazdemu czlowiekowi.