Prawo rodzinne i opiekuńcze

Prawo rodzinne i opiekuńcze

Zawarcie małżeństwa
Małżeństwo to trwały, ale nie nierozerwalny związek mężczyzny i kobiety, powstający w sposób dokładnie uregulowany postanowieniami obowiązującego prawa i rodzący również dokładnie uregulowane prawem skutki oraz oparty na zasadzie równouprawnienia małżonków.

Przeszkody do zawarcia małżeństwa (art.10–15 KRO):
• Nie osiągnięcie wieku uprawniającego do zawarcia związku małżeńskiego (od 18 lat; w szczególnym przypadku za pozwoleniem przez Sąd Opiekuńczy kobieta – 16 lat)
• Całkowite ubezwłasnowolnienie obu lub jednej z osób zamierzających zawrzeć małżeństwo
• Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy którejkolwiek ze stron
• Pozostawanie przez którąkolwiek ze stron w związku małżeńskim
• Pozostawanie stron w stosunku pokrewieństwa (związków kazirodczych); w linii prostej bez ograniczeń a w drugiej linii bocznej II stopnia
• Pozostawanie w stosunku powinowactwa w linii prostej (zakaz związku teściowej z zięciem)
• Pozostawanie stron w stosunku wzajemnie do siebie przysposabiającego i przysposobionego

Prawa i obowiązki małżonków:
• Równość praw i obowiązków
• Prawa i obowiązki o charakterze
– majątkowym dzielonym na ustawową i umowną
– niemajątkowym

Podstawowe prawa i obowiązki małżonków do:
• Wspólnego pożycia
• Wierności
• Wzajemnej pomocy
• Współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli

Rozwód i unieważnienie małżeństwa
Małżeństwo może zostać unieważnione jedynie z tych powodów, z którymi przepisy KRO łączą sankcje nieważności (art.17 KRO). Nie zawsze małżeństwo zawarte, mimo istnienia przeszkody małżeńskiej lub naruszenia przepisów o pełnomocnictwie może zostać unieważnione.
• Małżeństwo zawarte bez zezwolenia sądu opiekuńczego przez kobietę, która ukończyła 16 lat (istnieje możliwość konwalidacji)
• Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie, czyli możliwość konwalidacji po uchyleniu ubezwłasnowolnienia
• Małżeństwo zawarte bez zezwolenia sądu przez osobę dotkniętą chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym, której nie można unieważnić po ustaniu choroby psychicznej
• Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione
• Małżeństwo zawarte bez zezwolenia sądu pomiędzy powinowatymi linii prostej ulega konwalidacji. W przypadku małżeństwa krewnych w linii prostej, rodzeństwa nie można zkonwalidować
• Małżeństwo zawarte przez pełnomocnika może zostać unieważnione, gdy
- brak było zezwolenia sądu
- pełnomocnictwo było nieważne
- gdy pełnomocnictwo zostało skutecznie odwołane

Separacja faktyczna występuje wtedy, gdy małżonkowie zachowują się tak jakby między nimi był rozwód, pomimo, że nie został orzeczony wobec nich

Separacja prawna według przepisów KRO następuje w wyniku orzeczenia sądowego, gdy nastąpił zupełny rozkład pożycia.

Rozwód następuje, gdy nastąpi zupełny i trwały rozkład pożycia.

Rozkład pożycia jest zupełny, gdy wszelkie więzy łączące małżonków (duchowe, fizyczne i gospodarcze) uległy zerwaniu.
Rozkład pożycia jest trwały, gdy doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że na tle okoliczności konkretnej sprawy powrót małżonka do pożycia nie nastąpi.

Zakaz orzeczenia rozwodu pomimo zaistnienia jego przesłanek następuje:
• Jeżeli w skutek rozwodu mogłoby ucierpieć dobro wspólnych, małoletnich dzieci małżonków
• Jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, a drugi małżonek nie wyraził zgody na rozwód, przy czym jego odmowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego
• Jeżeli orzeczenie rozwodu naruszałoby zasady współżycia społecznego z innych jeszcze powodów niż kolizja z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków

Wyrok rozwodowy sąd orzeka:
• Czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekanie o winie, w tym wypadku następują takie skutki jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy
• Podział majątku
• Skutki alimentacyjne

3 grupy spraw rozstrzyganych przez sąd rozwodowy:
I grupa dotyczy spraw rozwodowych, rozstrzyganych z urzędu:
• Orzeczenie o winie
• Rozstrzygnięcie władzy rodzicielskiej rozwiedzionych rodziców nad ich wspólnym małoletnim dzieckiem
• Rozstrzygniecie o wysokości kosztów utrzymania i wychowania dziecka
• Rozstrzygniecie o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania po rozwodzie
II grupa dotyczy rozstrzygania na żądanie tylko jednego z małżonków:
• Eksmisja jednego z małżonków ze wspólnego zajmowanego mieszkania
• Podział majątku wspólnego
III grupa dotyczy spraw rozstrzyganych przez sąd na zgodny wniosek stron:
• Podział wspólnego mieszkania
• Przyznanie mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zastępczego lub pomieszczenia zastępczego o ile podział mieszkania albo przyznanie go jednemu z małżonków są możliwe

Małżeński ustrój majątkowy
Małżeński ustrój majątkowy określa sytuację prawną małżonka względem majątku współmałżonków. Może on być:
• Wspólnością ustawową
• Umowną wspólnością majątkową
- rozszerzoną wspólnością majątkową
- ograniczoną wspólnością majątkową
• Rozdzielnością majątkową
- na skutek zniesienia przez sąd wspólności ustawowej lub umownej
- z mocy prawa ubezwłasnowolnienie małżonka
- na skutek umowy

Wspólność ustawowa jest ustrojem wspólności dorobku (dział 3 KRO):
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek. Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków. Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a w szczególności:
• Pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków
• Dochody z majątku wspólnego jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków

Odrębny majątek (art. 33 KRO) każdego z małżonków stanowią:
• Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
• Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił
• Przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w punktach poprzednich
• Przedmioty mające służyć wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków
• Przedmioty mające służyć do wykonania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonków wykonującego ten zawód. Nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa
• Prawa niezbywalne, czyli roszczenia alimentacyjne, prawo dożywotniego zamieszkania, zadośćuczynienie za krzywdę ciała
• Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za wywołanie rozstroju lub uszkodzenie ciała
• Wierzytelność za wynagrodzenie o pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków
• Prawa autorskie twórcy wynalazków
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową, także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Wspólność ustawowa trwa od ustania lub unieważnienia małżeństwa, chyba, że:
• Małżonkowie zadrą małżeńską umowę majątkową
• Z ważnych powodów na żądanie jednego małżonka sąd orzekł zniesienie wspólności
• Wspólność ustała z mocy prawa na skutek całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków



Pochodzenie dziecka oraz jego imię i nazwisko
Ustalenie macierzyństwa na ogół nie stwarza trudności. Ustalenie macierzyństwa jest nieodzowną przesłanką umożliwiającą ustalenie ojcostwa. Żądanie ustalenia macierzyństwa nie ulega przedawnieniu.

Ojcostwo dziecka może zostać ustalone za pomocą jednego z 3 sposobów:
• Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki.
Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczeniu ojcostwa:
• Uznanie dziecka przez jego ojca
• Sądowe ustalenie ojcostwa
Sposoby powyższe wzajemnie się wykluczają. Istota tego wyłączenie tkwi w tym, jeżeli ojcostwo dziecka zostało ustalone umyślnie jednego z wymienionych sposobów dopóki poprzednie ustalenie nie zostanie unicestwione.

KRO normuje kwestie dotyczące nazwiska dziecka. Mając na względzie dobro dziecka oraz zasadę równych praw dzieci bez względu na ich pochodzenie małżeńskie lub pozamałżeńskie.
Wyróżniamy kilka sytuacji normujących sprawę nazwiska dziecka:
• Domniemanie prawne, że dziecko pochodzi od męża matki zazwyczaj dziecko nosi nazwisko ojca. Wyjątek, gdy małżonkowie oświadczyli przy zawarciu małżeństwa że dzieci z ich związku będą nosiły nazwisko matki
• Zawarcie małżeństwa przez rodziców dziecka po jego urodzeniu, nabywa nazwisko męża matki, chyba że żona nosi inne nazwisko niż mąż, a małżonkowie zawierając małżeństwo złożyli oświadczenie, że dzieci będą nosiły nazwisko matki. Zmiana nazwiska dziecka, które ukończyło 13 lat życia wymaga wyrażenia osobiście przez takie dziecko zgody
• Dziecko uznane przez ojca nosi jego nazwisko
• Sądowe ustalenie ojcostwa nie powoduje z mocy samego prawa nabycia przez dziecko nazwiska ojca
• Gdy znana jest tylko matka dziecko dla którego nie nastąpiło ustalenie ojcostwa nosi nazwisko matki
• Gdy oboje rodzice są nieznani, nazwisko nadaje sąd opiekuńczy
• Nadanie dziecku swego nazwiska przez męża matki gdy matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem urodzonego przez nią dziecka małżonkowie mogą złożyć oświadczenie, że dziecko będzie nosiło nazwisko męża matki
Nadanie dziecku imienia należy do uprawnień rodziców. Rodzice dokonują zgodnie imienia dziecka. Dziecko nie może mieć więcej niż dwa imiona, zgłoszenie następuje w ciągu 14 dni po narodzeniu.

Kolejność dokonywania zgłoszenia urodzenia dziecka:
• Ojciec
• Kierownik szpitala
• Położna lub lekarz
• Matka

Przysposobienie
Przysposobienie to akt formalny, którego powstanie jest uzależnione od dopełnienia przewidzianych przez prawo przesłanek:
• Przysposobić można osobę małoletnią
• Przysposabia się dla dobra dziecka
• Między przysposobionym a przysposabiającym musi istnieć odpowiednia różnica wieku
• Mrzysposabiający musi pełnić pełną zdolność do czynności prawnych
• Do przysposobienia potrzebna jest zgoda osób określonych w art. 118–119 KRO, małoletni powyżej 13 lat, w pewnych przypadkach zgoda rodziców przysposobionego
• O przysposobieniu orzeka sąd opiekuńczy na rządnie przysposabiającego

Przepisy KRO przewidują 3 rodzaje przysposobienia:
• Przysposobienie pełne nieodnawialne występuje, wówczas, gdy rodzice wyrazili przed sądem zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania osoby przysposabiającej
• Przysposobienie pełne
• Przysposobienie niepełne

Skutki przysposobienia całkowitego:
• Niedopuszczalność uznania dziecka przysposobionego
• Niedopuszczalność sądowego ustalenia jego pochodzenia
• Kwestie związane z prowadzeniem akt stanu cywilnego
Pozostałe skutki przysposobienia całkowitego są identyczne z przysposobieniem pełnym:
• Między przysposabiającym a przysposobionym powstaje stosunek pokrewieństwa
• W stosunku do krewnych przysposabiającego przysposobiony nabywa takie same prawa i obowiązki, jakie ma naturalne dziecko przysposabiającego i odwrotnie
• Ustają wnikające z pokrewieństwa prawa i obowiązki przysposobionego względem jego byłych krewnych i odwrotnie
• Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska i powstaje nowa
• Przysposobiony otrzymuje nazwisko
• Sąd może zmienić imię przysposobionego

Przysposobienie niepełne jest to wyjątek od przysposobienia pełnego:
• Różnice od przysposobienia pełnego jest ustalone na wyraźne żądanie przysposabiającego
• Stwarza stosunek pokrewieństwa, które nie rozciąga się na rodzinę przysposabiającego
• Skutki naturalnego pokrewieństwa nie ulegają wyłączeniu a tylko osłabieniu
• Ustanie przysposobienia z ważnych powodów, przysposobiony albo przysposabiający może żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd, również prokurator

Obowiązek alimentacyjny
Obowiązek alimentacyjny jest to obowiązek dostarczenia środków utrzymania osobom uprawnionym:
• Małżonkom
• Krewnym w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej między rodzeństwem
• Osobami związanymi stosunkiem przysposobienia
• Pasierbem, ojczymem oraz odwrotnie

Opieka i kuratela
Opieka jest instytucją prawną mającą na celu zapewnienie pieczy i reprezentacji osobą małoletnią niebędącą pod władzą rodzicielską lub osobą pełnoletnią całkowicie ubezwłasnowolnioną.
Kuratela jest instytucją prawną zbliżoną do opieki, ma za zadanie ochronę praw i interesów osób, których je potrzebują. Podmiotem, dla których ustala się kuratele są:
• Osoby częściowo ubezwłasnowolnione
• Osoby ułomne
• Zastępowanie istniejących przez przedstawicieli ustawowych
• Wstąpienie w miejsce … albo jej zastępowanie w postępowaniu sądowym albo administracyjnym lub śmierci
• Dziecko … lub … osoba nieobecna, osoba prawna nie mogąca prowadzić swoich praw
Opieka jest funkcją honorową, a natomiast kurator pełni swoje obowiązki odpłatnie.

Akta stanu cywilnego
Akta stanu cywilnego to dokumenty, w których urząd stanu cywilnego dokonuje rejestracji stanu cywilnego w formie:
• Aktu urodzenia
• Aktu małżeństwa
• Aktu zgonu
Czynności zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik USC lub jego zastępca.

Literatura
• Kodeks cywilny
• Encyklopedia Prawo, Ptak, Bielsko - Biała
• Wyszukiwarka Google.pl