Spółka – tworzenie, organizacja i zasady działania

I. Wstęp.

Spółki to związek dwóch lub więcej osób, które działają dla wspólnego celu, np. osiągnięcia zysku prowadzonej działalności gospodarczej. Wspólnicy łączą posiadane środki, co pozwala im na prowadzenie działalności na większą skalę. Osobowy charakter spółki przejawia się w tym, że decydujące znaczenie dla funkcjonowania spółki mają wspólnicy, ich kwalifikacje, wykonywana praca i kontakty. Zasadniczym podziałem rodzajów spółek, ściśle powiązanych z ich podstawami prawnymi, jest podział na spółkę cywilną, powstającą i działającą według przepisu kodeksu cywilnego oraz spółki handlowe, powstające i działające na gruncie kodeksu spółek handlowych. Wśród spółek handlowych wyróżnia się: spółkę jawną, spółkę komandytową, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółkę akcyjną.
Inny istotny podział spółek polega na wydzieleniu spółek osobowych i spółek kapitałowych. To ostatnie rozróżnienie opiera się wyodrębnieniu w spółkach najważniejszej cechy określającej istotę danej spółki oraz pozycję jej wspólników. Tak, więc w spółkach osobowych najważniejszą więzią pomiędzy wspólnikami jest ich bezpośrednie współdziałanie w określonym składzie osobowym. Skład udziałowców spółki osobowej jest stały i może się zmieniać tylko za zgodą powstałych partnerów oraz w przypadku zmiany umowy danej spółki. Spółki osobowe są przedsiębiorcami opierającymi się na wzajemnym osobistym zaufaniu. Za spółki osobowe powszechnie uważa się spółkę cywilną, spółkę jawną oraz spółkę komandytową. Należy w związku z tym zaznaczyć, że wymienione spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej. Kwalifikowane są one za to jako konglomeraty osób fizycznych miedzy innymi, dlatego, że prawo podatkowe w zakresie podatku dochodowego traktuje wspólników tych spółek osobno.
W spółkach kapitałowych czynnik osobowy wspólników nie odgrywa żadnej roli, jak w spółce akcyjnej, w której akcje są na okaziciela, albo pełni rolę ograniczoną – jak w spółkach akcyjnych, w których akcje są imienne oraz w spółce z o.o. W spółkach kapitałowych pierwszorzędne znaczenie ma majątek spółki, w tym jej kapitał zakładowy. Ostatecznie, dla spółki kapitałowej nie jest istotne, ile i jakich ma wspólników, lecz jak duży jest jej kapitał.

II. Spółka cywilna.

Najczęściej występującą w Polsce spółką osobową jest spółka cywilna. Jej pozycja prawna jest uregulowana w kodeksie cywilnym. Istotą spółki cywilnej jest umowne zobowiązanie się wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez działanie w oznaczonym celu, w szczególności przez wniesienie wkładów. Ważną cechą spółki cywilnej jest, zatem współdziałanie wspólników. Nie musi być ona równa, lecz jego formy powinny być ustalone w umowie. Polegają one zwykle na wniesieniu wkładów, to znaczy, własności lub innych praw, a nawet na świadczeniu usług i pracy.
W spółce cywilnej jako spółce osobowej, niedopuszczalna jest odsprzedaż wkładu udziałowego przez któregokolwiek przez wspólników osobie trzeciej. Nie można też przyjąć wspólnika bez zmiany umowy spółki. Wspólników musi być, co najmniej dwóch, przy czym mogą nimi być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. W nazwie spółki cywilnej muszą być wymienione nazwiska wspólników, lub przynajmniej nazwisko i pierwsza litera imienia jednego lub kilku wspólników a także słowa „Spółka cywilna”, lub „s.c.”.
Na majątek spółki cywilnej składają się wkłady wspólników oraz przychody, jakie spółka osiąga. Stanowi on współwłasność łączną wspólników. Za zobowiązania spółki cywilnej jej partnerzy odpowiedzialni są solidarnie. Z tego tytułu wspólnicy odpowiadają majątkiem wspólnym, czyli spółki, ale też każdy z osobna majątkiem osobistym. Spółka cywilna może być utworzona na czas oznaczony, bądź nieokreślony, a nawet w celu wykonywania jakiegoś pojedynczego przedsięwzięcia (transakcji). Spółka cywilna, jako pozbawiona osobowości prawnej nie posiada organów, które dokonywałyby czynności prawnych w jej imieniu. Rolę tę spełniają wspólnicy. Po przekroczeniu przez spółkę cywilną w dwóch kolejnych latach sprzedaży netto (bez podatku od towaru i usług) wspólnicy mają obowiązek przekształcenia jej w spółkę jawną.

III. Spółka jawna.

Następny rodzaj spółki osobowej – spółka jawna – jest instytucją prawa handlowego, co oznacza, że jest uwzględniona w kodeksie spółek handlowych. Pod względem konstrukcyjnym i genetycznym zresztą, spółka jawna niczym się nie różni od spółki cywilnej. Obie są spółkami prawie identycznymi, wywodzącymi się ze wspólnej tradycji historycznej.

Jedynymi istotnymi odmiennościami, różniącymi spółkę jawną od spółki cywilnej są:
a) Obowiązek rejestracji przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym,
b) Obowiązek ścisłego zastosowania się do reguł oznaczenia firmy, czyli nazwy spółki.

Firma spółki jawnej musi zawierać nazwiska wszystkich wspólników albo też nazwisko i przynajmniej jedną literę imienia jednego lub kilku wspólników z dodatkiem wskazującym na tę spółkę. Wspólnicy spółki jawnej sporządzają na piśmie umowę, której warunki mogą być zmienne za zgodą większości wspólników. Umowa spółki określa wysokość wkładu wspólników. Wkład ten może mieć charakter pieniężny bądź nie pieniężny ( może być też wykonywanie pracy na rzecz spółki). Ponadto spółce jawnej nie powołuje się organów spółki, czyli spółka może być reprezentowana zgodnie ponadto umową przez jednego, kilku lub wszystkich wspólników. Spółka jawna ponadto jest przeznaczona do prowadzenia przedsiębiorstwa w większym rozmiarze, nie jest inną spółką handlową.
Fakt konstrukcyjnej identyczności spółki jawnej i spółki cywilnej oraz wymogi rejestrowe, odnoszące się do spółki jawnej, co jest także związane z kosztami, spowodowały, że spółka jawna jest w praktyce naszego życia gospodarczego zjawiskiem niezmiernie rzadkim.



IV. Spółka komandytowa.

Czym innym, w porównaniu ze spółką cywilną, jest natomiast spółka komandytowa, która jest instytucją pośrednią pomiędzy spółką jawną a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. Mieszany charakter spółki komandytowej polega na tym, że z jednej strony musi w niej występować przynajmniej jeden wspólnik, którego status w stosunku do spółki jest taki sam, jak pozycja wspólnika w spółce cywilnej czy też w spółce jawnej. Chodzi tu o taki status wspólnika, z którego wynika, że odpowiada on w sposób nieograniczony za zobowiązania spółki komandytowej, czyli ryzykuje swoim majątkiem osobistym. Z drugiej strony jednak, w spółce komandytowej występuje także, co najmniej jeden inny wspólnik, którego rola jest zbliżona do roli wspólnika z ograniczoną odpowiedzialnością. Wspólnikiem tym jest tak zwany komandytariusz, który odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli w sposób ograniczony – do wysokości tzw. sumy komandytowej, czyli do wysokości dokonanego wkładu do majątku spółki.
Nazwa spółki składa się z nazwiska i imienia lub, co najmniej pierwszej litery imienia jednego lub kilku wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem osobistym. Wspólnicy spółki zawierają umowę spółki, która musi mieć postać aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Firma spółki komandytowej została przywrócona naszemu porządkowi prawnemu dopiero w 1991 roku, i do tej pory nie stała się popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej, tak jak spółka cywilna czy spółki kapitałowe.


V. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Najczęściej występującym w praktyce rodzajem spółek jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Jej istotą jest umowne wydzielenie określonej masy majątkowej (kapitał zakładowy) w celu prowadzenia działalności gospodarczej z wyłączeniem odpowiedzialności wspólników za zobowiązania takiej spółki. W tym miejscu należy uczynić zastrzeżenie, że wyłączenie odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki nie jest absolutne, istnieje, bowiem w Polsce pewien wyjątek od tej zasady, a mianowicie dotyczący zobowiązań podatkowych. W konsekwencji oznacza to, że z majątku prywatnego udziałowca spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą być egzekwowane kwoty zadłużenia, jakie ma spółka z racji niepłaconych podatków.
Należy też zaznaczyć, że kodeks spółek handlowych nie limituje liczby wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Skrajnie rzecz ujmując, udziałowcem spółki z o. o. może być tylko jedna osoba prawna lub fizyczna. W takim przypadku jest ona nazwana jedynym spólnikiem.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest w gruncie rzeczy spółką kapitałową, ale w niektórych nich występować może głęboka więź osobowa pomiędzy wspólnikami. Dotyczy to sytuacji, w których wspólnicy zdecydowali, że zmiana w gronie udziałowców będzie wymagała zgody władz spółki, a w przypadku przedstawienia oferty zbycia udziałów przez dotychczasowego udziałowca, pozostałym wspólnikiem przysługuje prawo pierwokupu.

Po powstaniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością potrzeba:
a) Zawarcia aktem notarialnym umowy spółki,
b) Wniesienie całego zadeklarowanego kapitału zakładowego,
c) Ustanowienia władz spółki,
d) Dokonania przez sąd wpisu do rejestru handlowego.

Kluczowym elementem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ale również spółki akcyjnej, jest jej kapitał zakładowy.
Pełni on trojaką rolę:
1. Jego wniesienie, w ustalonej wysokości, jest niezbędnym warunkiem powstania spółki;
2. Jest bazą majątkową, na której ma być oparta działalność spółki;
3. Jest podstawą zabezpieczenia wierzycieli spółki.
Minimalna wartość kapitału zakładowego wynosi 50 tys. zł. Kapitał zakładowy jest podzielony na udziały, o nominalnej wartości 500 zł. każdy.
Przedmiotem wkładu do kapitału zakładowego, ale także akcyjnego w spółce akcyjnej, mogą być pieniądze lub aporty w postaci ruchomości i nieruchomości, a nawet przedsiębiorstwo, w rozumieniu kodeksu cywilnego. Poza tym wkłady mogą być pokryte wartościami prawnymi takimi, jak na przykład: patenty, licencje oraz udziałami w obcych podmiotach gospodarczych.
Najważniejszą korzyścią, jaką spodziewa się osiągnąć wspólnik z tytułu uczestnictwa w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest dywidenda, czyli udział wspólnika w czystym zysku do podziału za poprzedni rok obrachunkowy.
Obowiązkowymi władzami spółki są: zarząd i zgromadzenie wspólników. Umowa danej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może postanowić o powołaniu dodatkowego organu w postaci rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej (albo obu tych organów łącznie).

VI. Spółka akcyjna.

Spółkę akcyjną tworzy się zwykle dla przedsięwzięć gospodarczych o dużych rozmiarach, zwłaszcza przewidując potrzebę bądź konieczność gromadzenia kapitału lub subskrypcję akcji. Polega ona na zapisywaniu się zainteresowanych na listach chętnych do objęcia i pokrycia wkładami (zwykle pieniężnymi) akcji emitowanych przez spółkę. Dla spółki akcyjnej, dokonującej emisji, wpływy z tego tytułu są najtańszym, bo nie oprocentowanym źródłem finansowania działalności. Spółką emituje akcje wcale nieobiecujące akcjonariuszom, że wróci wpłacone pieniądze. Akcjonariusz może liczyć, co najwyżej na dywidendę, podobnie jak udziałowiec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Władze spółki mogą jednak podjąć decyzję o nie naliczaniu dywidendy za dany rok, całość zysków przeznaczając na inwestycje spółki. W takim przypadku jednak można spodziewać się w dłuższym przedziale czasu wzrostu wartości akcji, kiedy inwestycje przyniosą założone efekty. Akcjonariusz może, więc prowadzić grę, dokonując sprzedaży posiadanych akcji w najlepszym, jego zadaniem, do dokonania takiej transakcji, momencie. Może na tym stracić lub zyskać.
Najbardziej powszechnym rynkiem, gdzie dokonywane są transakcje kupna – sprzedaży akcji, są giełdy papierów wartościowych. Nie wszystkie jednak akcje wszystkich spółek akcyjnych są dopuszczane na te giełdy. W Polsce, dla ochrony inwestorów, wymaga to spełnienia szczególnych warunków i wydania na końcu zezwolenia przez Komisje Papierów Wartościowych.

Fundamentalne sprawy spółki akcyjnej powinny być zawarte w jej statucie. Powinien on określać:
a) Firmę i siedzibę spółki,
b) Przedmiot przedsiębiorstwa,
c) Czas trwania spółki, (jeżeli jest ograniczony),
d) Wysokość kapitału akcyjnego, sposób jego zebrania, nominalną wartość akcji i ich liczbę (ze wskazaniem, czy są to akcje imienne, czy na okaziciela),
e) Liczbę akcji poszczególnych rodzajów i przywiązane do nich uprawnienia,
f) Wskazanie założycieli spółki,
g) Organizacje władz zarządzających i nadzorczych.

Organami każdej spółki akcyjnej są: zarząd, walne zgromadzenie akcjonariuszy i rada nadzorcza lub komisja rewizyjna (albo obie te władze łącznie). Minimalny kapitał akcyjny wynosi 500 tys. zł.
W spółkach kapitałowych, jakich jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółka akcyjna, istotnym elementem jest mechanizm podejmowania najważniejszych decyzji. Kompetencje w tym zakresie przysługują zgromadzeniu wspólników i walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy, a uchwały zapadają większością głosów, ale nieodnoszonych od liczy udziałowców czy akcjonariuszy, lecz do skali partycypacji danego wspólnika czy akcjonariusza w kapitale zakładowym (akcyjnym). W konsekwencji, kto posiada większą liczbę udziałów lub akcji, do tego należy głos decydujący.
Dokonywana reforma prawa handlowego (nowy kodeks spółek handlowych) wprowadza do obrotu gospodarczego nowe kategorie spółek: spółka partnerska i spółka komandytowo – akcyjna.



VII. Spółka komandytowo – akcyjna.

Spółka ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczenia, co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem, który nie odpowiada za zobowiązania spółki. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna firma spółki komandytowo – akcyjnej powinna zawierać pełnebrzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „Spółka komandytowo – akcyjna”.
Do powstania spółki komandytowo – akcyjnej niezbędne jest sporządzenie statutu spółki. Statut ten powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego a osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Statut powinni podpisać, co najmniej wszyscy komplementariusze.

VIII. Spółka partnerska.

Tak jak spółka komandytowo – akcyjna, spółka partnerska ma charakter spółek osobowych. Spółka partnerska ma jedynie umożliwić bardziej efektywną – w stosunku do dotychczasowych form – działalność przedstawicieli wolnych zawodów, takich jak: prawnicy, lekarze, architekci czy księgowi. Są oni zwykle zainteresowani tworzeniem małych i średnich firm, często jednak przy zaangażowaniu poważnych kapitałów. Odpowiedzialność prawno – majątkowa każdego z partnerów w tej formule dotyczy jednak tylko jego własnej działalności i z zasady nie jest przenoszona na całą spółkę.