Egipt - najważniejsze informacje na lekcje

Informacje ogólne

Egipt, oficjalnie Republika Arabska Egiptu (Arabski: Jumhūriyyah Miṣr al-ʿArabiyyah), to państwo położone w północno-wschodniej części kontynentu afrykańskiego oraz na półwyspie Synaj w Azji. Zajmuje obszar 1 001 450 km². Graniczy na południu z Sudanem, na zachodzie z Libią, na wschodzie z Izraelem i na północy z Morzem Śródziemnym.

Stolicą kraju jest Kair, z populacją aglomeracji wynoszącą około 20,9 mln mieszkańców (2021). Większe miasta to: Aleksandria (5,2 mln mieszkańców), Giza (8,8 mln), Szubra al-Chaima (1,1 mln), Port Said (660 tys.), i El-Mahalla El-Kubra (535 tys.) - dane z 2021 roku.

Egipt jest podzielony administracyjnie na 27 prowincji, znanych jako muhafazat. Językiem urzędowym jest arabski, ale angielski jest również stosunkowo dobrze znany. Narodową walutą jest funt egipski (100 piastrów).

Ludność

Egipt jest domem dla około 104 mln osób (2021), a średnia gęstość zaludnienia wynosi około 102 osoby/km². Biorąc jednak pod uwagę faktycznie zasiedlone i gospodarczo wykorzystane obszary kraju, które stanowią około 5,2% powierzchni kraju, średnia gęstość zaludnienia dochodzi do około 1550 osób/km². W 2021 r. około 43% populacji mieszkało w miastach.

Społeczeństwo tworzy w ogromnej większości arabscy Egipcjanie - fellahowie (99% ogółu), na obszarze Pustyni Zachodniej zamieszkują inne grupy etniczne, takie jak Berberowie, a w dolinie górnego Nilu spotkać można pojedyncze osady ludności nubijskiej.

Większość społeczeństwa wyznaje islam sunnicki (ok. 90%), a chrześcijanie obrządku koptyjskiego stanowią około 10% populacji. Niestety, analfabetyzm nadal stanowi poważne wyzwanie, dotykając obecnie około 28% Egiptanów. Średnia długość życia mężczyzn wynosi około 71 lat, a kobiet 73 lata.

Warunki naturalne

Egipt ma kształt zbliżony do kwadratu. Afrykańską i azjatycką część kraju łączy Przesmyk Sueski, przez który przebiega Kanał Sueski łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Rozległe obszary Egiptu zajmują pustynne równiny wzniesione średnio kilkaset metrów nad poziomem morza.

Osadnictwo skupiło się wzdłuż doliny Nilu, w pasie o długości ok. 1550 km, szerokości od 2 do 20 km. W Egipcie wyodrębnia się 6 głównych regionów naturalnych: dolinę Nilu, deltę Nilu, wybrzeże Morza Śródziemnego, Pustynię Zachodnią, Pustynię Wschodnią i Półwysep Synaj.

Przez cały obszar kraju, z południa ku północy, przepływa Nil. W swym górnym biegu przełamuje się przez wychodnie granitowych skał platformy saharyjskiej, tworząc bystrza i kaskady znane pod nazwą katarakt. Katarakty już w czasach panowania faraonów wyznaczały południową granicę Egiptu.

Obecnie na terytorium państwa znajduje się jedna katarakta, trzy pozostałe leżą na obszarze Sudanu. Delta Nilu rozpościera się na przestrzeni ok. 25 tys. km2 na północ od Kairu. Tworzą ją dwa główne ramiona Nilu: Damietta i Rosetta wraz z wielką liczbą drobnych, naturalnych i sztucznych kanałów, przybrzeżnych jezior i zalewów. Delta Nilu stanowi obszar gęsto zasiedlony i intensywnie zagospodarowany.

Wybrzeże Morza Śródziemnego jest słabo rozwinięte. Wzdłuż wybrzeża rozwinęły się osady rybackie, miejscowości wypoczynkowe. Większe porty handlowe znajdują się w Aleksandrii (strefa wolnocłowa) i Port Saidzie.

Pustynia Zachodnia ciągnie się wzdłuż granicy z Libią, stanowi teren wyżynny o zróżnicowanych formach krajobrazu pustynnego. Spotkać tam można zarówno pustynie piaszczyste, jak i żwirowe czy skaliste. W miejscach powierzchniowych wysięków wód wgłębnych tworzą się oazy.

Pustynią Wschodnią nazwany jest obszar na wschód od doliny Nilu, ciągnący się wzdłuż wybrzeży Morza Czerwonego, obejmujący swym zasięgiem półwysep Synaj. Poza Nilem brak stałych rzek, spotyka się jedynie okresowe potoki, których suche łożyska zwane są uedami.

Klimat kontynentalny, suchy, jedynie na północnych wybrzeżach Śródziemnomorski. Średnie temperatury notowane w Kairze: lipiec 21-36C, styczeń 8-18C. Roczna suma opadów: 30 mm.

Historia

Dzieje Egiptu do 641 określa się jako Egipt starożytny. W latach 639-641 podbity przez Arabów, prowincja kalifatu arabskiego. Islamizacja kraju pod rządami emira. Do 750 podlegał dynastii Omajjadów, do 969 - Abbasydów, następnie Fatymidów (założenie Kairu i przeniesienie tam stolicy).

W 1171 Salah ad-Din założył dynastię Ajjubidów (panującą do połowy XIII w.), w latach 1250-1517 rządy mameluków, w 1517 podbity przez Turków. Od połowy XVIII w. Egipt stał się obiektem zainteresowania Francji i Anglii (wyprawa Napoleona I 1798), w latach 1805-1849 rządy Albańczyka Muhammada Alego.

Druga połowa XIX w. to okres rywalizacji Anglii i Francji o wpływy w Egipcie. W 1876 ustanowiono międzynarodową kontrolę nad dochodami Egiptu, w latach 1881-1882 miało miejsce powstanie Arabiego Paszy, co dało w konsekwencji wzrost wpływów Anglii.

W czasie I wojny światowej Egipt znajdował się pod protektoratem angielskim. W 1922 ogłoszono niepodległość Egiptu, rządy objął król Fuad I. W czasie II wojny światowej Egipt był jedną z głównych baz angielskich (walki pod Tobrukiem, El-Alamein), po wojnie toczył spory terytorialne z Izraelem (wojny: 1948-1949, 1956, 1967, 1973), zakończone pokojem w Camp David, podpisanym w 1978 przez prezydenta Egiptu Anwara as Sadata oraz premiera Izraela M. Begina. 26 marca 1979 w Waszyngtonie doszło do podpisania traktatu pokojowego: Izrael wycofał swe wojska z półwyspu Synaj, a Egipt uznał istnienie państwa żydowskiego i nawiązał z nim stosunki dyplomatyczne.

W 1956 miał miejsce zamach stanu Wolnych Oficerów pod dowództwem G.A. Nasera. W 1958 powstała Zjednoczona Republika Arabska. W 1961 unia rozpadła się, a w 1982 Egipt odzyskał resztę Synaju okupowanego przez Izrael. W 1990 Egipt był członkiem antyirackiej koalicji w czasie wojny o Kuwejt (wojna w Zatoce Perskiej).

Obecnie trudnym do rozwiązania problemem wewnętrznym kraju jest działalność bojówek fundamentalistów muzułmańskich pragnących przekształcić Egipt w państwo religijne, opierające się na zasadach Koranu. W terrorystycznych akcjach przeprowadzonych w 1992 przez członków bojowych organizacji muzułmanów zginęło ponad 80 osób, w tym kilkudziesięciu turystów z Europy.

Ustrój polityczny

Egipt jest republiką, funkcję głowy państwa sprawuje prezydent. Jednoizbowy parlament, Zgromadzenie Narodowe (Rada Ludowa) z 454 deputowanymi, sprawuje władzę ustawodawczą. Funkcje doradcze w stosunku do parlamentu pełni 241-osobowa Rada Konsultatywna (szura). Władza wykonawcza pozostaje w rękach rządu.

Gospodarka

Wśród krajów arabskich Bliskiego Wschodu, Egipt ma najstarsze tradycje przemysłowe, które sięgają XIX wieku. Obecnie jest jednym z najlepiej rozwiniętych krajów afrykańskich. Posiada znaczne zasoby naturalne. Najważniejszy z nich to ropa naftowa, wydobywana z półwyspu Synaj, z pokładów w szelfie Zatoki Sueskiej, wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego oraz na terenie Pustyni Zachodniej, przy granicy z Libią.

Wydobywane są również duże ilości gazu ziemnego, zwłaszcza w delcie Nilu i ze złóż podmorskich. Na południu kraju, w okolicach Asuanu i na półwyspie Synaj, znajdują się bogate złoża rud żelaza, manganu i fosforytów. Na terenie całego kraju występują pokłady surowców i materiałów budowlanych, w tym wapieni, które są wykorzystywane w przemyśle cementowym.

Większość potencjału gospodarczego Egiptu jest skoncentrowana na obszarze delty Nilu, w trójkącie wyznaczonym przez miasta: Kair, Aleksandria i Suezy, oraz na południu, wokół Asuanu. Duże ośrodki przemysłu petrochemicznego rozwinęły się w Aleksandrii, Kairze, Suezie, Tancie i Asjucie.

W Heluanie, w pobliżu Kairu, znajduje się olbrzymi kombinat metalurgiczno-koksowniczy, a w Asuanie działają huty żelaza i aluminium. Zakłady metalurgiczne eksploatujące lokalne złoża rud metali kolorowych, działają również w miastach Kafr ad-Dawar i Bayda.

Przemysł

Przemysł chemiczny w Egipcie jest dobrze rozwinięty, zwłaszcza w produkcji nawozów sztucznych i włókien syntetycznych. Przemysł farmaceutyczny, włókienniczy i odzieżowy stanowią obecnie około 1/4 wartości ogólnej produkcji przemysłowej.

W kraju zlokalizowane są różne montownie zagranicznych koncernów motoryzacyjnych, które zajmują się produkcją autobusów, samochodów ciężarowych, traktorów i maszyn rolniczych. Egipt produkuje również lokomotywy i wagony kolejowe, silniki spalinowe i elektryczne, szeroki asortyment sprzętu elektrotechnicznego oraz różnego rodzaju artykuły konsumpcyjne, takie jak telewizory, pralki, lodówki, klimatyzatory, motocykle i rowery.

Egipski przemysł energetyczny jest stale rozwijany i modernizowany. Sektor ten opiera się głównie na instalacjach wykorzystujących ropę naftową i gaz ziemny. Pierwsza egipska elektrownia jądrowa (El Dabaa, 4800 MW) jest obecnie w budowie. Na południu kraju, w rejonie Asuanu, przy Wielkiej Tamie na Nilu wybudowanej w 1970 roku, działa ogromna elektrownia wodna na Zbiorniku Nasera.

Rolnictwo

Współczesne rolnictwo egipskie, ze względu na szybko rosnącą liczbę ludności, nie jest w stanie zaspokoić wewnętrznych potrzeb kraju. Pomimo to sektor rolniczy i przemysł przetwórstwa spożywczego należy uznać za jedne z lepiej rozwijających się branż gospodarki.

Dzięki budowie retencyjnego zbiornika Nasera, regulującego przepływy na Nilu, wzrosły możliwości sztucznego nawadniania, co zwiększyło powierzchnię ziem uprawnych o ponad 40%. Ponieważ zbiorów dokonuje się 3-4 razy w roku, średnie plony z hektara użytków należą do najwyższych w świecie.

Rolnictwo nastawione jest przede wszystkim na produkcję roślinną. Do głównych upraw zaliczają się: ryż, trzcina cukrowa, pszenica, kukurydza, proso, jęczmień, lucerna, fasola, ziemniaki, warzywa i owoce. Funkcję podstawowej rośliny przemysłowej pełni bawełna. Hodowla, ze względu na minimalną ilość łąk i pastwisk, jest słabo rozwinięta.

Transport

Sieć połączeń drogowych i kolejowych rozwinęła się w delcie i dolinie Nilu, który jest zarazem ważnym szlakiem komunikacji wodnej. Na obszarze delty funkcjonuje wiele kanałów będących ważnymi szlakami transportowymi kraju. Istnieje sieć połączeń lotniczych, łączących miasta nad Nilem z osiedlami położonymi w regionach pustynnych.

Lotnisko kairskie jest największym w Afryce. Ważnym szlakiem komunikacyjnym, a zarazem źródłem poważnych dochodów państwa jest Kanał Sueski, wykorzystywany jako droga tranzytowa dla statków kursujących w rejon Zatoki Perskiej i na azjatycki Daleki Wschód.

Handel

Podstawowymi towarami egipskimi przeznaczonymi na eksport są ropa naftowa i paliwa (30,7% wartości ogółem), a także metale i minerały (14,5%). Istotną rolę w eksporcie pełni również przemysł włókienniczy i odzieżowy (11,1%). Produktem rolnym mającym poważne znaczenie w egipskim handlu międzynarodowym jest ryż, obok innych produktów rolno-spożywczych.

Egipt wyspecjalizował się w produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych, sprzętu gospodarstwa domowego, mebli, urządzeń elektronicznych, chemikaliów, cementu i nawozów sztucznych jako część swojego przemysłu przetwórczego. Turystyka również stanowi istotne źródło dochodów dewizowych dla kraju.

Do Egiptu najczęściej importowane są produkty naftowe (16,6%), maszyny i sprzęt (14,2%) oraz produkty metalurgiczne (12,7%). Ponadto, do kraju sprowadza się produkty żywnościowe, maszyny i sprzęt inwestycyjny, silniki oraz papier. Głównymi partnerami handlowymi Egiptu są Chiny, Stany Zjednoczone, Niemcy, Arabia Saudyjska i Rosja.

Struktura zatrudnienia

Według danych na rok 2021, w rolnictwie pracuje 25,7% ludności, w przemyśle 24,95%, a w sektorze usług 49,35%. Dochód narodowy na mieszkańca w 2021 wynosił 4 266 dolarów amerykańskich. Wskaźnik inflacji w Egipcie wynosił średnio 5,7% w 2020 roku.

Nieproporcjonalność między strukturą zatrudnienia a tworzeniem dochodu narodowego nadal jest widoczna. Sektor usług, mimo że zatrudnia mniej niż połowę siły roboczej, generuje większość dochodu narodowego. Rolnictwo, zatrudniające około jednej czwartej siły roboczej, wytworzyło tylko niewielką część dochodu. Wskazuje to na relatywnie niską wydajność pracy w rolnictwie, co wynika w dużej mierze z przeludnienia i powszechnego na wsi ukrytego bezrobocia.

Turystyka

Egipt to światowa potęga turystyczna, o czym najdobitniej świadczą miliony turystów, którzy przybywają do kraju każdego roku. Jego ofertę turystyczną odznaczają unikalne atrakcje historyczne i kulturalne, malownicze krajobrazy oraz ciepłe morza. Nic dziwnego, że Egipt to miejsce, które przyciąga zarówno miłośników historii starożytnej, jak i zwolenników odpoczynku na słonecznych plażach.

Szczególnym magnesem dla turystów jest bogate dziedzictwo kulturalne Egiptu, w którym kluczową rolę odgrywają starożytne piramidy i monumentalne posągi, takie jak Sfinks w Gizie czy Kolosy Memnona w Luksorze. Fascynująca jest Dolina Królów, gdzie znajdują się grobowce faraonów, czy też świątynia w Abu Simbel, wykuta w skale na polecenie faraona Ramzesa II. Równie atrakcyjne są liczne muzea, w tym słynne Muzeum Egipskie w Kairze, przechowujące bezcenne skarby starożytności.

Egipt to nie tylko zabytki. Krajobrazy delty Nilu, pustyni, oaz, jak Siwa, a nawet gór na Synaju, są niezwykle malownicze i zachwycają swoją różnorodnością. Natomiast Morze Czerwone przyciąga miłośników sportów wodnych, przede wszystkim nurkowania. Rafa koralowa, która ciągnie się wzdłuż wschodniego wybrzeża kraju, jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej zróżnicowanych ekosystemów morskich na świecie.

Turystyka w Egipcie ma także wymiar religijny. Historyczne meczety Kairu, klasztory na pustyni, jak Święty Katarzyna na Synaju, czy miejsca związane z wędrówką Świętej Rodziny po Egipcie, przyciągają pielgrzymów z całego świata. Tym samym Egipt jest miejscem, które dla podróżników stanowi przekrój przez różne epoki, kultury i tradycje, czyniąc z niego jedno z najbardziej fascynujących miejsc na Ziemi.