Wady i zalety współczesnych systemów partyjnych w państwach demokratycznych

Odwołując się do przykładów, oceń wady i zalety współczesnych systemów partyjnych w państwach demokratycznych.

Demokracja to ustrój polityczny panujący obecnie w największej ilości państw. Ten system sprawowania władzy sięga pamięcią aż do czasów starożytnej Grecji, która po dziś dzień jest uznawana za kolebkę demokracji. Jest to ustrój polityczny, na który ogromny wpływ mają obywatele danego państwa. Mogą oni czynnie lub biernie uczestniczyć w życiu politycznym, decydować o reformach swojego kraju, być współodpowiedzialnym za podejmowane w nim decyzje oraz wybierać swoich przedstawicieli lub też ich odwoływać. W mojej pracy, postaram się ocenić wady i zalety współczesnych systemów partyjnych (dobrowolna organizacja, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia lub utrzymania władzy w państwie) w państwach demokratycznych.

Współczesne państwa demokratyczne zapewniają swoim obywatelom szeroki wybór możliwości uczestniczenia w życiu publicznym. Jedną z form jest przynależność do różnych organizacji społecznych i politycznych, takich jak stowarzyszenia czy partie polityczne. Partie polityczne są to grupy społeczne o wyodrębnionej strukturze organizacyjnej, mające przywództwo, określony system wartości, program polityczny i cel, którym jest zdobycie władzy w państwie bądź jej utrzymanie i umocnienie. Partie działające na terenie danego państwa oraz całokształt zachodzących między nimi zależności i powiązań, jak również całokształt norm regulujących stosunki zachodzące między nimi a organami państwa nazywamy systemem partyjnym. Ogólnie rzecz biorąc przez system partyjny rozumie się mechanizm współdziałania lub rywalizacji partii politycznych w walce o władzę.

Każda partia ma wiec ściśle określony cel strategiczny: zdobycie władzy, utrzymanie jej bądź występowanie w charakterze opozycji, która wywiera polityczny nacisk na aktualnie sprawujących władzę. Przy czym pozostawanie w opozycji traktowane jest jako stan przejściowy, służący przygotowaniu się do przejęcia władzy.

Systemy partyjne dzieli się według kryteriów szans poszczególnych partii w walce o władzę na systemy konkurencyjne (dwupartyjne, wielopartyjne) oraz niekonkurencyjne (jednopartyjne).
System jednopartyjny (lub system monopartyjny) opiera się w praktyce na ograniczeniu możliwości działania innych partii oprócz rządzącej, która jest jedyną partią działającą legalnie. System ten obowiązywał w państwach totalitarnych, zaś obecnie można go spotkać w niektórych krajach postkolonialnych. Szczególna odmianą systemu monopartyjnego jest system partii hegemonicznej. Polega on na tym, iż formalnie istnieje wiele partii, lecz faktycznie liczy się tylko jedna - pozostałe są jej "sojusznikami". Zaletami jedno-partyjności są m.in. łatwość podejmowania decyzji, stabilność rządów, a w przypadku państw postkolonialnych – pomoc w przezwyciężaniu podziałów etnicznych i religijnych, co prowadzi do jedności i zgody narodowej. Jednakże system ten posiada również wiele wad. Brak silnej opozycji sprawia, że partia rządząca posiada monopol w państwie. Może to spowodować minimalizację lub wręcz brak dążeń do wprowadzania zmian w systemie rządzenia.
Dla większości krajów charakterystyczny jest system konkurencyjny w postaci systemu dwupartyjnego bądź też wielopartyjnego.

System dwupartyjny oznacza, że spośród kilku partii działających na terenie państwa, tylko dwie wystarczająco silne partie mogą konkurować ze sobą o zdobycie władzy. System ten występuje w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (Partia Republikańska i Demokratyczna) oraz w Wielkiej Brytanii (Partia Konserwatywna i Partia Pracy). Mniejsze ugrupowania w praktyce się nie liczą , choć w sprzyjających warunkach mogą zając miejsce jednej z partii w ramach systemu dwupartyjnego(przykładem jest Wielka Brytania na początku XX wieku). Jego mocnymi stronami jest to, iż korzystnie wpływa na równowagę polityczną oraz stabilizację życia politycznego w państwie. Rząd stworzony przez zwycięską partię jest w stanie przetrwać całą kadencję i bez większych problemów realizować strategię gospodarczą i polityczną. Poza tym obecność opozycji daje szansę na zwrócenie uwagi na obywateli. Wadą jest to, że małe partie nie mają wpływu na rządy (może to jednak też być uznawane za zaletę, szczególnie jeśli chodzi o ugrupowania radykalne).

Systemy wielopartyjne charakteryzują się tym, iż więcej niż dwie partie (bardzo często trzy) mają możliwość zdobycia i wykonywania władzy. Rządy wielopartyjne są możliwe dzięki porozumieniom koalicyjnym, czyli ściśle rzecz biorąc dzięki kompromisom politycznym. Zatem główną wadą jest zagrożenie kryzysem koalicji, który może doprowadzić do upadku rządu. Utrudniony jest również proces legislacyjny ze względu na reprezentowanie interesów często bardzo ze sobą sprzecznych. Z drugiej zaś strony możliwość reprezentowania interesów różnych grup społecznych w parlamencie jest uważana za mocną stronę wielopartyjności. Istnieje wiele wersji tego systemu: system partii dominującej, system kooperacji, dwublokowy oraz rozbicia wielopartyjnego. Jest to najbardziej charakterystyczny system dla państw o ustroju demokratycznym. Występuje w większości krajów europejskich, w tym w Polsce.

System partii dominującej oznacza, że spośród wielu partii politycznych, tylko jedna jest w stanie uzyskać przewagę w parlamencie i samodzielnie tworzyć rząd. Żadna z partii opozycyjnych nie jest aż tak silna (liczebnie i programowo), aby przeciwstawić się partii dominującej. Dzisiaj system partii dominującej występuje w wielu krajach Trzeciego Świata. Wady i zalety są podobne jak w przypadku jednopartyjności. Konkretnym przykładem kraju, w którym władzę sprawuje jedna partia jest Meksyk (Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna, PRI). Inny wariant to system kooperacji partii, który polega na tym, że w trakcie kampanii wyborczej partie głoszą konkurencyjne względem siebie programy, ale po wyborach dochodzą do porozumienia zawierając koalicję o względnie trwałych regułach współdziałania międzypartyjnego. Dużą zaletą jest stabilność zawieranych koalicji. Wadą zaś osłabienie roli parlamentu. System ten od wielu lat stosowany jest w Szwajcarii. Istnieje również system dwublokowy, w którym walka o władzę toczy się między dwoma blokami skupiającymi zbliżone programowo partie. Po wyborach blok zwycięski sprawuje władzę, a przegrany solidarnie przechodzi do opozycji. Obowiązuje w Niemczech i Francji. Zaletą jest stabilność władzy w państwie i możliwość sprawnej i efektownej realizacji założeń. Klasyczną postacią systemu wielopartyjnego, który występuje w wielu krajach europejskich (m.in. Włochy, Polska, Czechy, Węgry). Charakterystyczna jest dla niego duża liczba drobnych partii i brak większościowej, która po wygranych wyborach mogłaby utworzyć rząd samodzielnie. Aby wygrana partia mogła skutecznie rządzić konieczne jest zawarcie koalicji z inna partią, w celu uzyskania większości parlamentarnej (często z partią o orientacji centrowej). Zaletami są większa przejrzystość finansowania i funkcjonowania partii oraz reprezentowanie w parlamencie interesów wszystkich grup społecznych. Jednakże system ten posiada również słabe strony : często dochodzi do kryzysów czy przesileń gabinetowych co powoduje destabilizację polityczną państwa, obniża autorytet władzy państwowej, wpływa na stan gospodarczy i ekonomiczny kraju, może nawet doprowadzić do rozwiązania parlamentu i przedterminowych wyborów.

Zycie publiczne we współczesnych państwach byłoby trudne do wyobrażenia bez istnienia partii politycznych. Są one największymi spośród bezpośrednich podmiotów polityki. Od ich charakteru i aktywności zależy kształt polityki w danym państwie. Pomimo, a może właśnie dlatego, że mamy do czynienia z tyloma wariantami systemu partyjnego, trudno zadecydować, który z nich jest najlepszy. Ten który sprawdzi się np. w Wielkiej Brytanii może nie mieć powodzenia w Polsce i na odwrót. Każdy z nich ma swoje słabe i mocne strony, a to czy się okaże trafny zależy według mnie od polityków, którzy wdrażają go w życie, od ich zaangażowania, determinacji i uczciwości.