Posługując się przykładami przedstaw wzór obywatela w demokratycznym państwie prawa

"Każdy obywatel ma obowiązek umrzeć za ojczyznę,
nikt nie ma obowiązku kłamać dla niej"
Charles Louis de Secondat Montesquieu (Monteskiusz, 1689 - 1755)

Jak wygląda wzór obywatela? Czym musi się kierować, aby stanowić wzór dla innych. Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy najpierw zdefiniować czym jest obywatel oraz jak rozumiemy pojęcie państwa prawa.

Obywatel to osoba przynależąca do danego państwa, które pociąga za sobą podporządkowanie się prawom, jak i obowiązkom krajowym, którego obywatelstwo się posiada. Musimy pamiętać, że obywatel to nie tylko stosunek prawny jaki łączy z nim z danym krajem, ale także dotyczy zaangażowania w życie publiczne, gotowości poświęcenia prywatnych interesów dla dobra ogółu.

Państwo demokratyczne to państwo w którym obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, mają prawo brać udział i faktycznie biorą udział w podejmowaniu decyzji państwowych, wpływają na ich realizację i kontrolują je. Ustrój demokratyczny opiera się na aktywnym udziale obywateli w życiu państwa, czy to przez zastosowanie demokracji bezpośredniej, czy to przez ożywione życie partyjne i procedury umożliwiające kontakt społeczeństwa ze sprawującymi władzę, oraz na praktykowaniu zasady, że państwo jest służebne wobec potrzeb obywateli, którzy w tym celu je utrzymują. W takim państwie obywatele są podmiotem, a nie przedmiotem decyzji państwowych, bo organy państwa nie działają bez ich przyzwolenia i wbrew ich woli.

Państwo prawa to takie państwo, w którym rządzi się na podstawie prawa i zgodnie z jego treścią. Rządy prawa są nie tylko zasadą konstytucyjną czy wartością wyrażoną przez inne przepisy prawne, lecz także stanem faktycznym. Państwo prawne to takie, w którym:
organy są tworzone, zorganizowane i kontrolowane zgodnie z prawem, kompetencje organów państwa są uregulowane przez prawo i granice władczej ingerencji są w pełni szanowane przez państwo.

Pojęcie cnót obywatelskich wywodzi się z tradycji starożytnej republiki. Posiadanie ich zapewniało przetrwanie republice, gwarancję siły oraz potęgi. Za podstawową cnotę uważano zdolność do przedkładania dobra publicznego nad dobro osobiste. Cnota ta wiąże się wraz z dyscypliną wewnętrzną, albowiem bez umiejętności narzucenia sobie konkretnych celów oraz konsekwencji w ich realizacji, obywatel nie będzie w stanie wiernie służyć państwu demokratycznemu. Wzorowy obywatel musi być świadom, że bez poświęceń dla dobra publicznego nie będzie się spełniał jako wzorowy obywatel. Realizacja jakiś celów będzie wymagała dużej samodyscypliny jak i poświęceń. Przez co wzorowy obywatel musi być odpowiedzialny i mieć poczucie tej odpowiedzialności w stosunku do społeczeństwa obywatelskiego.

Ważną cechą wzorowego obywatela jest tolerancja, która umożliwia poszanowanie potrzeb i poglądów innych ludzi. "Tolerancja jest to gotowość przyznania przedstawicielowi innego światopoglądu tej samej dozy inteligencji i dobrej woli, co sobie." - Karl Rahner. Tolerancja to nie przeciwstawianie się rzeczom, które poczytujemy za złe, lecz umiejętność szanowania cudzych potrzeb i cudzych opinii, których nie dzielimy. Dzięki tolerancji w polityce jak i w życiu codziennym możemy zawierać kompromisy. Jednocześnie tolerancja nie przekreśla szans inną z cnót wzorowego obywatela – krytycyzmu. To znaczy umiejętności dokonywania racjonalnych i świadomych ocen i sądów rzeczy, zjawisk bądź opinii. Mając na uwadze tolerancje i krytycyzm musimy pamiętać o odpowiedzialności słownej, szczególnie ważnej przy wypowiadaniu krytycznych opinii i sądów, które są w stanie komuś sprawić przykrość, naruszyć prawo lub spowodować zaistnienie nieprzewidywanych sytuacji.

W życiu publicznym szczególnie ważną cnotą jest uspołecznienie. Uspołecznienie to zainteresowanie się problemami społecznymi i podejmowanie działań w celu ich przezwyciężenia. Uspołecznienie idzie w parze wraz z dużą wrażliwością społeczną oraz umiejętnością współdziałania. Jednym z przejawów uspołecznienia jest podejmowanie inicjatyw społecznych takich jak wolontariat. Jednocześnie obywatel musi być cały czas gotów na współdziałanie społeczne, które charakakteryzuje wzorowego obywatela.

Człowiekowi biorącemu udział w życiu publicznym, a takim jest obywatel w ustroju demokratycznym, potrzebna jest odwaga i ten gatunek odwagi nazywany jest odwagą cywilną. Pomimo konsekwencji wygłaszania swoich opinii, wzorowy obywatel w dalszym ciągu podtrzymuje tą samą opinię na dany temat, mimo iż wiąże się to np. z nieżyczliwością ludzką.

W konstytucji RP zawarto obowiązki wzorowego obywatela. Poczynając od wierności poprzez obronę Ojczyzny. (Art. 82-86, Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.)

Do cnót obywatelskich nawiązuje wiersz "Pan Cogito o cnocie" Zbigniewa Herberta.

Pan Cogito podkreśla już na początku brak cnót. Nie mają jej już generałowie ani despotyczni władcy, których to za dawnych czasów była chlubą. Daje nam do zrozumienia, że zostaje ona w tyle, zaciera się, ponieważ nie jest na czasie. Porównuje ją do starej panny w okropnym kapeluszu, na którą nikt nie zwraca uwagi, do Armii Zbawienia, ponieważ człowiek cnotliwy to taki, który walczył o dobro swoje i swojego narodu, był to dla niego cel pierwszy, do którego dążył nawet za cenę życia. Wnioskować należy, że dzisiejszy człowiek boi się cnoty. Kojarzy się ona z pewnymi obowiązkami, do których się nie nadają, boi się ich. Wolą życie wolne od walki, kierowania się tym, co podpowiada serce.

W mojej opinii jednym z najważniejszych wzorowych obywatelów był Jacek Kuroń. Z PZPR usunięto go za działalność opozycyjną. W 1964 roku napisał wraz z Karolem Modzelewskim słynny "List otwarty do partii". Jako dysydent wielokrotnie był więziony (łącznie dziewięć lat). W 1976 r. był jednym z przywódców Komitetu Obrony Robotników, a potem wpływowym doradcą "Solidarności". 13 grudnia 1981 roku został internowany, na wolność wyszedł w 1984 roku na mocy amnestii. Uczestniczył w obradach "okrągłego stołu". Był współzałożycielem i jednym z liderów ROAD, Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Od 1989 do 2001 r. był posłem na Sejm RP. Był znanym społecznikiem: założył fundację SOS, był inicjatorem rozdawania zup najuboższym (tzw. kuroniówek). Jacek Kuroń zasługuje na miano wzorowego obywatela albowiem spełniał wiele cech wzorowego obywatela takich jak: prawdomówność, tolerancja, działalność dla dobra innych, uczciwość, odpowiedzialność, lojalność oraz odwaga. Mimo przynależności do partii potrafił naprawić swój błąd poprzez bardzo aktywne działanie w opozycji m.in. w KOR. Jacek Kuroń cały czas wierzył w ludzi i potrafił dojrzeć człowieka. Uważam, że to oraz jego poświęcenia dla stworzenia państwa demokratycznego przesądziło o tym, że jest wzorowym obywatelem.

Cnoty obywatelskie z najwyższym trudem wprowadza się w życie. Dobry obywatel winien nie tylko znać swoje prawa i wypełniać swoje obowiązki, ale równocześnie na co dzień kierować się zasadą umiaru i zdrowego rozsądku, być człowiekiem odpowiedzialnym, w pełni tolerancyjnym, otwartym na innych oraz postępować w sposób racjonalny w życiu społeczeństwa demokratycznego. Uważam, że wzorowi obywatele obecnie są bardzo potrzebni naszemu demokratycznemu państwu. Potrzebni są ludzie, którym naprawdę zależy na poprawie sytuacji w kraju i są gotowi poświęcić swój wolny czas, by osiągnąć ten cel.

Gdyby dzisiaj każdy, choć trochę stał się wzorowym obywatelem to nasz kraj zdecydowanie lepiej by wyglądał.