Choroby nowotworowe

CZYM JEST NOWOTWÓR?
Nowotworem nazywamy nieprawidłową tkankę, która rozrasta się nadmiernie i w sposób nieskoordynowany z sąsiadującymi tkankami. Nadmierny rozrost spowodowany jest niepohamowaną odbudową i namnażaniem komórek, nieustającą nawet po wyeliminowaniu czynnika, który ją wywołał. Nowotwór jest więc tkanką własną ustroju. Może powstać w każdym okresie życia człowieka, nawet w łonie matki. Jego charakterystyczną cechą jest przewaga regeneracji nad obumieraniem komórek oraz zahamowanie ich różnicowania. Proces ten jest stały, nieodwracalny i szkodliwy dla organizmu. W jego wyniku powstaje mało zróżnicowana tkanka, ze skłonnością do ciągłego powiększania swojej objętości. Dlatego ma ona ogromne zapotrzebowanie na energię i substancje odżywcze, które zdobywa kosztem innych tkanek ustroju. Każda tkanka, której komórki są zdolne do podziałów, może być punktem wyjścia dla nowotworu. W krajach rozwiniętych stanowią one, po chorobach układu krążenia, drugą w kolejności przyczynę zgonów. W Polsce na nowotwory złośliwe co roku umiera ponad 45 000 mężczyzn i niemal 35 000 kobiet. W Polsce najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi u mężczyzn są: rak płuca, rak żołądka, rak gruczołu krokowego i rak odbytnicy, u kobiet - rak piersi, rak płuca, żołądka oraz rak szyjki macicy.

NAJWAŻNIEJSZE CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE
- dym papierosowy. Zostało naukowo potwierdzone, że powoduje on nie tylko nowotwory złośliwe płuc, ale także krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza moczowego, nerki i trzustki. Prowadzone studia sugerują też związek palenia tytoniu z powstawaniem nowotworów złośliwych żołądka i szyjki macicy. Dym papierosowy poddano szczegółowym badaniom i wyodrębniono ponad 40 karcynogenów. Szacuje się, że palenie tytoniu jest główną przyczyną około 20% wszystkich zgonów na świecie z powodu choroby nowotworowej.
- spaliny samochodowe oraz wyziewy z kominów fabrycznych.
- azbest (związany z powstawaniem międzybłoniaka płuc)
- kobalt, nikiel, kadm
- promieniowanie jonizujące (Roentgena, izotopów promieniotwórczych) i nadfioletowe (słoneczne, lampy kwarcowej). Ten rodzaj promieniowania najczęściej powoduje nowotwory szpiku kostnego i układu limfatycznego. Promieniowanie nadfioletowe przyspiesza starzenie się skóry oraz może powodować jej raka.
- mykotoksyny. Posiadają one silną aktywność biologiczną i są szkodliwe nawet w niewielkich stężeniach. Przykładem toksyn pochodzenia grzybiczego, są aflatoksyny rosnące na wielu nieprawidłowo przechowywanych produktach żywnościowych oraz paszach i zbożach. Aflatoksyny, które zanieczyszczają paszę dla zwierząt, mogą przedostawać się do mięsa i mleka, a następnie wraz z tym pokarmem do organizmu człowieka. Są jednymi z najsilniejszych karcynogenów wywołujących raka wątroby.
- wirusy. Dotychczas znamy zaledwie kilka nowotworów, których powstawanie wiąże się z infekcją wirusową. Należą do nich: rak pierwotny wątroby, chłoniak Burkitta i rak jamy nosowo-gardłowej, rak szyjki macicy oraz jedna postać chłoniaka typu T.

NOWOTWORY ŁAGODNE I ZŁOŚLIWE
Swoją budową nowotwory najczęściej przypominają niecałkowicie dojrzałą tkankę, z której się wywodzą. Mówimy, że tkanka nowotworowa jest mniej dojrzała lub niżej zróżnicowana niż tkanka macierzysta. Zasada mówi, że im struktura nowotworu jest bardziej zbliżona do tkanki prawidłowej, tym nowotwór jest mniej złośliwy.

*Nowotwór łagodny
-Nowotwór złośliwy
SZYBKOŚĆ WZROSTU
*Powolny
-szybki
TOREBKA
*Zwykle jest
-Nie ma
NACIEKANIE TKANEK
*Nie ma
-Jest
WRASTANIE DO NACZYŃ
*Nie ma
-Jest
PRZERZUTY
*Nie ma
-Są
WZNOWY
*Nie ma
-Są
BUDOWA
*Zbliżona do tkanki pierwotnej
-Znacznie odbiega od tk. pierwotnej

PRZERZUTY
Komórki nowotworów złośliwych posiadają zdolność wnikania do naczyń krwionośnych i limfatycznych oraz do szczelin tkankowych. Tą właśnie drogą docierają one z nurtem krwi lub limfy daleko od głównej masy guza, czyli tak zwanego ogniska pierwotnego. Rozsiane komórki zagnieżdżają się w różnych narządach i tkankach. Tam w sprzyjających dla siebie okolicznościach zaczynają się mnożyć i formują nowy guz nowotworowy, zwany przerzutem. Przerzuty powstałe drogą naczyń limfatycznych tworzą się w pierwszej kolejności w okolicznych węzłach chłonnych. Przerzuty utworzone w wyniku przeniesienia komórek nowotworowych przez krew najczęściej umiejscawiają się w płucach i wątrobie, chociaż mogą atakować praktycznie wszystkie narządy. Rozsiew nowotworowy może też dokonywać się poprzez płyn mózgowo-rdzeniowy albo na skutek wszczepienia się komórek do błon surowiczych jam ciała.

KLASYFIKACJA TNM
Klasyfikacja TNM jest łatwo zrozumiałym systemem stosowanym do określenia rozległości nowotworu w obrębie tkanek i narządów. Składa się ona z trzech elementów:
T (tumor) - guz w umiejscowieniu pierwotnym
N (nodulus) - ocena stanu węzłów chłonnych
M (metastases) - przerzuty odległe.
Liczby dodawane do litery T oznaczają wielkość guza.

BÓL W CHOROBIE NOWOTOROWEJ
Ból nie zawsze towarzyszy chorobie nowotworowej. Ocenia się, że u około 40-50% chorych z nowotworami jajnika, szyjki macicy, piersi, gruczołu krokowego czy jelita grubego pojawia się on już w chwili postawienia rozpoznania. Ból jest też wczesnym objawem u 60-70% pacjentów z rakiem płuca i trzustki. Podsumowując dane statystyczne, można przyjąć, że 3/4 chorych na nowotwory odczuwa ból. Ponadto 4/5 z tej grupy zgłasza jednocześnie co najmniej dwa rodzaje bólu, a 1/3 nawet więcej niż trzy.
Ból nowotworowy jest zjawiskiem, które znacznie różni się od bólu towarzyszącego innym jednostkom chorobowym.Pozostałymi czynnikami są:
objawy fizyczne, takie jak skutki uboczne leczenia (uporczywe nudności i wymioty, osłabienie, biegunka itp.) lub współistniejące schorzenia nienowotworowe (np. dusznica bolesna, astma czy gościec)
problemy psychologiczne (niekorzystna zmiana wyglądu, okaleczenie, depresja, złość, rozdrażnienie, tendencje samobójcze)
czynniki społeczne (utrata pracy i zarobków, co powoduje pogorszenie warunków życia, utrata pozycji społecznej, odsunięcie od przyjaciół oraz ograniczenie, a w niektórych przypadkach zanik życia towarzyskiego i kulturalnego, biurokratyczne traktowanie chorego i zły kontakt z lekarzami, samotność)
rozterki duchowe (lęk przed: bólem, śmiercią, karą za grzechy, byciem ciężarem; obawa o rodzinę, poczucie winy, niepewność jutra itp.).
Bóle nowotworowe mogą mieć charakter ostry, przewlekły i przebijający.
- Bóle ostre to bóle szybko narastające, przeważnie o dużym natężeniu, dla których możliwe jest określenie momentu rozpoczęcia i ustąpienia. Zwykle nie trwają one dłużej niż pół roku. Następnie znikają bądź przekształcają się w bóle przewlekłe.
- Przez pojęcie bólu przewlekłego rozumiemy ból trwający od dłuższego czasu (najczęściej ponad 6 miesięcy) lub towarzyszący chorobom przewlekłym. Doprowadza on do zmian osobowości i stylu życia chorego.
- Ból przebijający to ból ostry, napadowy i przemijający. Nakłada się on na dotychczas istniejące, stałe dolegliwości lub pojawia podczas skutecznej terapii przeciwbólowej. Jest znacznie silniejszy od bólu podstawowego. Jego zasadnicze cechy to charakter napadowy (od kilku do kilkunastu epizodów dziennie), krótki czas trwania (ok. 30 min) i duże natężenie.
Ból nowotworowy w zależności od nasilenia leczy się począwszy od podawania paracetamolu a skończywszy na morfinie.

LECZENIE NOWOTWORÓW
W Polsce 30% chorych na nowotwór udaje się skutecznie wyleczyć za pomocą chemioterapi, radioterapji lub operacyjnie. W USA i krajach Europy Zachodniej odsetek ten sięga 50%.
-Leczenie chirurgiczne jest najstarszym sposobem walki z nowotworem i w dalszym ciągu najbardziej skutecznym. Pełny sukces leczniczy zapewnia usuwanie nowotworu w bardzo wczesnym stadium choroby, gdy nie ma jeszcze przerzutów, operowanie doszczętne, co oznacza usunięcie guza z marginesem tkanek zdrowych albo nawet całego narządu, a w przypadku zajęcia węzłów chłonnych - ich wycięcie. Niektóre operacje muszą być tak rozległe, że powodują przejściowe lub trwałe okaleczenie pacjenta. Dzieje się tak na przykład przy usunięciu piersi czy wyłonieniu sztucznego odbytu.
- radioterapia - leczenie za pomocą promieniowania jonizującego: promieni Roentgena, gamma, radu, kobaltu i innych. W terapii głównie wykorzystuje się promieniowanie X (rentgenowskie) i gamma. Stosowanie napromieniania wymaga bardzo precyzyjnego ustalenia jego dawki i pola naświetlań, by w jak najmniejszym stopniu uszkodzić zdrowe tkanki. W niektórych przypadkach, jak na przykład przy raku tarczycy, istnieje możliwość dożylnego lub doustnego podawania izotopów promieniotwórczych. Radioterapia jest metodą radykalną, niszczy całkowicie guz i ewentualne przerzuty w jego sąsiedztwie
- Chemioterapia to jedna z młodszych gałęzi onkologii. Polega na leczeniu nowotworów za pomocą środków farmakologicznych, tak zwanych cytostatyków. Obecnie wykorzystuje się ponad 40 takich substancji. Działanie cytostatyków polega na blokowaniu podstawowych dla życia funkcji komórek. W ten sposób niszczą je zupełnie albo pozbawiają zdolności do podziałów. Problem z cytostatykami polega na tym, że ich działanie jest niespecyficzne, to znaczy wywierają one taki sam wpływ na wszystkie żywe komórki, zarówno nowotworowe, jak i prawidłowe, proporcjonalnie do tempa ich wzrostu i dzielenia się. Efekt leków cytostatycznych jest tym większy, im szybciej tkanka lub nowotwór rośnie. Chemioterapię podaje się w cyklach, między którymi, w zależności od stosowanych leków i ich toksyczności, zachowuje się odpowiednie przerwy. Są one konieczne między innymi po to, aby mógł się zregenerować uszkodzony szpik kostny. Typowym skutkiem upośledzenia jego czynności krwiotwórczej jest anemia.
- Leczenie hormonalne - Terapia hormonalna jest zazwyczaj lepiej tolerowana niż chemioterapia a jej skuteczność jest uzależniona od ilości receptorów hormonalnych w komórkach guza nowotworowego.Hormonoterapia nowotworów opiera się na podawaniu hormonów lub antyhormonów, które zwalczają powstawanie i rozwój nowotworów (nowotwory sutka, tarczycy, prostaty, białaczki) powstałych z komórek zależnych od działania hormonów.
- Immunoterapia nowotworów - Immunoterapia ma na celu indukcję odpowiedzi immunologicznej u chorego z rozwijającym się nowotworem, aby powstały komórki zdolne do rozpoznania komórek nowotworowych jako obcych a następnie zdolne do ich zniszczenia.

SKUTKI UBOCZNE LECZENIA NOWOTWORÓW
- Radioterapia wywołuje objawy ogólne, takie jak: nudności, wymioty, gorączkę i osłabienie, popromienne zapalenie skóry, popromienne zapalenie błon śluzowych, paradentoza, zapalenie płuc, popromienne zapalenia przełyku, żołądka, jelit oraz objawy miejscowe, to jest: rumień skóry, martwicę tkanek, owrzodzenia i przetoki.Może wystąpić zachamowanie produkcji krwinek czerwonych, białych i płytek krwi.
- Po chemioterapii najczęściej chorzy skarżą się na nudności, wymioty, zmęczenie i wypadanie włosów.Może wystąpić zachamowanie produkcji krwinek czerwonych, białych i płytek krwi.
- Leczenie operacyjne często wiąże się z usunięciem jakiegoś narządu czy części ciała (wątroby, piersi, itp.)


DZIAŁANIA PROFIlAKTYCZNE
W przypadku choroby nowotworowej profilaktyka jest szczególnie istotna. Najważniejsze to w miarę możliwości unikać kontaktu z karcerogenami. Po drugie niezwykle istotna jest odpowiednia dieta. Amerykanie dowiedli, że nieracjonalne odżywianie jest przyczyną rozwoju choroby nowotworowej u kobiet w około 60% przypadków, a u mężczyzn w około 40%.

OBJAWY, RYZYKO ZACHOROWANIA NA POSZCZEGÓLNE NOWOTWORY
Jak najszybciej powinieneś zgłosić się do lekarza jeżeli zauważyłeś występowanie:
- nietypowego krwawienia albo wydzieliny z naturalnych otworów ciała lub brodawek sutkowych;
- guza albo zgrubienie w sutku lub w innych miejscach, np. na skórze, wardze i języku;
- zmiany kształtu, wielkości lub koloru brodawek sutkowych, znamion lub brodawek na skórze;
- owrzodzeń lub ran, które nie goją się w krótkim czasie;
- przedłużających się zaburzeń w oddawaniu stolca lub moczu;
- przedłużających się zaburzeń trawienia (np. wzdęć, odbijania, uczucia ciężkości w żołądku po spożyciu pokarmów lub trudności w połykaniu);
- chrypki lub kaszlu, utrzymujących się bez wyraźnej przyczyny.
RAK SUTKA - Guzek, zmiany brodawki, zmiany na skórze (wciągnięcie, zmiana koloru, niegojące się owrzodzenia), wydzielina z gruczołu, powiększone węzły chłonne w dole pachowym
RAK PŁUC - Kaszel utrzymujący się powyżej 1 miesiąca, nawracające zakażenia dolnych dróg oddechowych , duszność, ból w klatce piersiowej, krew w plwocinie
RAK SZYJKI MACICY - nieregularne krwawienia miesięczne, krwawienia po stosunku płciowym, upławy podbarwione krwią, często o nieprzyjemnym zapachu
RAK GRUCZOŁU KROKOWEGO - Trudności w oddawaniu moczu, częste oddawanie moczu, zatrzymanie oddawania moczu, bóle kręgosłupa
RAK ŻOŁĄDKA - Ból w nadbrzuszu, brak apetytu, utrata masy ciała, krwiste lub fusowate wymioty, smoliste stolce, utrudnione połykanie
RAK JELITA GRUBEGO - Zmiana w rytmie wypróżnień, nieprawidłowe domieszki w stolcu (śluz, krew), bóle w jamie brzusznej, krwawienie z odbytnicy, niedokrwistość, utrata masy ciała