Litosfera

Badanie wnętrza Ziemi Promień Ziemi 6371 km
Największy odwiert 5000 m.
Największy odwiert w Polsce 1200 m.

Skład Chemiczny skorupy Ziemskiej Tlen – 47%, Krzem – 29,5%, Glin – 8,1%, Żelazo – 4,7%, Wapń – 3%, Sód – 2,5%, Potas – 2,5%, Magnez – 1,9%, Pozostałe – 0,8%.

Budowa wnętrza Ziemi Warstwy nieciągłości Konrada, MOHO – znajduje się na różnej głębokości pod powierzchnią ziemi; ok. 7 km pod oceanami i 40 km pod lądami. Jej występowanie stwierdził A. Mohorovicić analizując zapis drgań podczas trzęsienia Ziemi w Chorwacji w 1909 r. Litosfera - zewnętrzna, najbardziej sztywna powłoka kuli ziemskiej, sięgająca do głębokości 80 – 150 km Temperatura wzrasta średnio o 1C na każde 33m, ciśnienie rośnie o 1 atmosferę na każde 3,7 m.

Skorupa ziemska – zewnętrzna, najcieńsza warstwa litosfery, w skład, której wchodzą wszystkie pierwiastki chemiczne. Zbudowana jest z dwóch stref: SIMA – warstwa bazaltowa pod kontynentami i pod wodą. Zbudowana głównie z krzemu, magnezu i tlenu. SIAL – warstwa granitowa tylko pod kontynentami. Zbudowana z krzemu, glinu i tlenu.

Płaszcz górny - CROFESIMA – do 700 km Składa się z chromu, tlenu, żelaza, krzemu i magnezu.

Płaszcz dolny – NIFESIMA do 2900 km Składa się z niklu, żelaza, krzemu i magnezu. W płaszczu zachodzą zjawiska związane z powolnym przemieszczaniem się w górę plastycznych mas materii pod wpływem ciepła z głębi ziemi (ruchy konwekcyjne)

Jądro Ziemi – temperatura od 4500 - 5100C. Jądro zewnętrzne – NIFE – do 5100 km Składa się z niklu i żelaza. Temperatura od 2900 do 5100C. Stan ciekły.
Jądro wewnętrzne – NIFE – do 6371 km Składa się z niklu i żelaza. Temperatura ok. 5100C. Stan stały.

ASTENOSFERA - warstwa płaszcza ziemskiego położona na głębokości od 100 do 400 km pod powierzchnią Ziemi. Zapewnia skorupie ziemskiej ruchliwość. Zachodzą w niej wszystkie procesy tektoniczne. Izostazja – stan równowagi, który powstaje, gdy zewnętrzna część skorupy ziemskiej zagłębia się w ciężkiej, gęstej masie plastycznej astenosfery. Płyty tektoniczne: euroazjatycka, afrykańska, australijska, pacyficzna, amerykańska, antarktyczna, karaibska, filipińska, arabska i Nazca.

Minerał – naturalny, jednorodny składnik skorupy ziemskiej, składający się z jednego lub kilku pierwiastków chemicznych i posiadający określone właściwości fizyczne. Skala twardości Mohsa – twardość minerałów określa się, porównując ją do twardości minerałów wzorcowych w skali Mohsa.

Stopnie twardości: 1 – talk 2 - sól kamienna 3 – kalcyt 4 – fluoryt 5 – apatyt 6 – ortoklaz 7 – kwarc 8 – topaz 9 – korund 10 – diament. Skała – naturalny składnik skorupy ziemskiej zbudowany z jednego lub kilku minerałów.

Podział skał – Skały dzielą się na Osadowe( sedymentacja, czyli osadzanie się, wytrącanie), Magmowe(powstają w wyniku zastygania magmy) i Przeobrażone(metamorficzne). Skały Osadowe dzielimy na: Okruchowe(szczątki innych skał, np. Less, piasek), Pochodzenia organicznego(np. węgiel) i Pochodzenia chemicznego(np. sól kamienna, kreda). Magmowe dzielimy na: Wylewne (wulkaniczne) (skrytokrystaliczne – nie widać, jaką mają budowę, np. Bazalt), Żyłowe(porfirowe) (skryto – jawnokrystaliczne, np. Porfir.) i Głębinowe(jawnokrystaliczne, np. Granit). Magma – gorący stop różnych związków chemicznych, znajdujący się w głębi Ziemi pod ogromnym ciśnieniem. Łupek – skała, którą łatwo rozpoznać po tym, że rozpada się na cienkie płytki. Wulkan – miejsce na powierzchni ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne i materiał piroklastyczny.

Budowa wulkanu
1) Krater główny – ma kształt lejkowatego zagłębienia o średnicy do kilkuset metrów i znajduje się na szczycie stożka wulkanicznego. Przez krater główny wydobywają się lawa oraz gazy wulkaniczne.
2) Komin krateru – kanał wydrążony przez gorącą magmę, którym na powierzchnię Ziemi są dostarczane produkty erupcji: lawa oraz sprężone gazy wulkaniczne.
3) Wrząca magma – stopiona masa krzemianów oraz glinokrzemianów z domieszkami tlenków i siarczków. Zalega w głębi skorupy ziemskiej. Magma może się przeciskać przez warstwy skalne i wydobywać się na powierzchnię ziemi już jako lawa.
4) Lawa – magma, która wydostała się na powierzchnię ziemi w wyniku erupcji wulkanu. Jej temperatura dochodzi do 1000 C, a nawet do 1350C. Krzepnie w temperaturze 600 – 800C.
5) Krater boczny – nazywa się go pasożytniczym, bo „pobiera” z głównego ujścia. To nic innego jak mały stożek wulkaniczny na skłonie lub u podnóża dużego stożka wulkanu.
6) Popioły i lapille – popioły to bardzo drobne okruchy lawy i skał wyrwanych z podłoża wulkanu, lapille to kawałki lawy wielkości grochu lub orzecha włoskiego. Podczas wybuchu wulkanu powstaje pumeks.

Stożki wulkaniczne w Polsce: góra św. Anny, góra Ślęża.

Wulkany we Włoszech: Wezuwiusz, Etna, Vulcano, Stromboli, Wulkany na Islandii: Hekla, Askja. Wulkanizm – wszystkie procesy związane z wydobywaniem się magmy i innych produktów wulkanicznych na powierzchnie Ziemi. Platonizm – wszystkie procesy magmowe zachodzące we wnętrzu Ziemi.

Trzęsienia ziemi – drgania skorupy ziemskiej, wywołane czynnikami wewnętrznymi. Podział: tektoniczne – przyczyna: ruchy płyt litosfery (ok. 90% wszystkich trzęsień.) wulkaniczne – przyczyna: wybuchy wulkanów ( ok. 7% wszystkich trzęsień) zapadliskowe – przyczyna: zapadanie się pustych przestrzeni w skorupie ziemskiej (naturalne i sztuczne, ok.. 3% wszystkich trzęsień).
Skala richtera – w 9 stopniach. Np. 7 stopień, czyli jest to trzęsienie o 7 razy większe od 6 stopniowego trzęsienia.

Tufty wulkaniczne – najżyźniejsze gleby na świecie. Tektonika – dział geologii zajmujący się badaniem układu i przemieszczania skał skorupy ziemskiej. Tarcza – rozległy, zazwyczaj wypukły obszar skał krystalicznych (magmowych i przeobrażeniowych) usztywnionych podczas dawnych ruchów górotwórczych i niepoddający się już fałdowaniem. Platforma – fragment skorupy ziemskiej zbudowany ze sztywnych, najczęściej krystalicznych skał podłoża, niepoddających się już fałodwaniom, oraz ułożonej na nim płyty, czyli warstw skalnych ułożonych niemal poziomo.

Podział wulkanów ze względu na aktywność: czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność. Drzemiące – ich działalność obserwowano w czasach historycznych. Wygasłe – ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych. Podział wulkanów ze względu na miejsce wypływu magmy: Stożkowy – wypływa lawa zasadowa. Tarczowe – wypływa lawa kwasowa. Linijne – magma wypływa z podłoża.

Podział wulkanów ze względu na rodzaj wydobywającego się materiału: Lawowe – wypływa głównie lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Wulkany lawowe należą do bezpiecznych, najbardziej przewidywalnych wulkanów. Dzielą się na: Tarczowe (Hawajskie) – niskie i rozległe (wypływa rzadka lawa) osiągają szerokość nawet do 40 km.

Kopuły lawowe – bardzo gęsta lawa. Stratowulkany – oprócz lawy wyrzucane są też inne materiały, należą do najbardziej eksplozywnych, posiadają wysokie stożki, np. Wezuwiusz. Eksplozywne – wyrzucają głównie materiały piroklastyczne. Maary.

Góry fałdowe powstają w wyniku fałdowania i zazwyczaj również wypiętrzania mas skalnych. Karpaty są przykładem gór fałdowych. Fałdowanie jest to skomplikowany proces geologiczny polegający na bocznym ściskaniu poziomo ułożonych warstw skalnych, wskutek czego powstają fałdy jest to najczęściej spotykany rodzaj gór na świecie. Należą do nich także Alpy, Himalaje, Góry Atlas oraz Kordyliery.Góry zrębowe - rodzaj gór, stanowiące jeden zrąb tektoniczny bądź też składające się z szeregu zrębów, oddzielonych od siebie rowami ktonicznymi i dolinami przełomowymi. Nie wykazują pasmowego układu grzbietów. Przykładem gór zrębowych są Sudety, Góry Smocze, Góry Ural oraz Góry Herz.

Góry zrębowe powstały wskutek wyniesienia gór ponad otoczenie w postaci wyraźnego uskoku tektonicznego. Górami wulkanicznymi nazywamy góry, które powstały w wyniku dzielności wulkanicznej ze skał wulkanicznych, piroklastycznych, lawy oraz popiołów wulkanicznych. Mają postać stożków lub kopuł z obniżeniami kraterowymi. Zostały także ukształtowane przez następowe działania destrukcyjnych czynników środowiska.Przykłady gór wulkanicznych: góry Islandii, wysp oceanicznych, niektóre masywy Kamczatki i Wysp Japońskich.