Gospodarka rzymska

Podstawę gospodarki rzymskiej stanowiło rolnictwo. Aby zdobyć nowe tereny pod uprawę, zaczęto organizować wyprawy wojenne. Przez dwa stulecia, to znaczy do połowy III w. p.n.e., Rzym opanował Italię i rozpoczął podboje poza Półwyspem Apenińskim. Doprowadziło to do trzech ciężkich wojen z Kartaginą – dawną kolonią fenicką, leżącą w Afryce Północnej, która była potęgą morską i handlową na Morzu Śródziemnym. Po jej pokonaniu Rzymianie opanowali także Grecję, Azję Mniejszą i Egipt. Ziemie te, leżące poza Italią, nazywano prowincjami.
Ustrój państwa rzymskiego ulegał stopniowo przemianom. Początkowo Rzym był monarchią, później republiką, a na koniec cesarstwem.
Kultura Rzymu rozwijała się pod dużym wpływem kultury greckiej. Najważniejsze dokonania rzymskiej literatury czy filozofii oparte były na twórczości
i dokonaniach Greków. Do osiągnięć Rzymian należy rozwój myśli prawniczej, przewyższającej wszystko,
co w tej dziedzinie stworzyły inne ludy. Sprecyzowali oni wiele pojęć, które na trwałe weszły do nauki prawa.
Miasto Rzym rozrastało się, podobnie jak całe imperium. Małe osady leżące na zboczach wzgórz połączyły się. Między Palatynem a Kwirynałem zasypano bagno i stworzono rynek – Forum Romanum. W ciągu kilku stuleci Rzym stał się ogromnym miastem. Okres największej świetności miasta trwał od I do III w. n.e.
Kultura Rzymu rozwijała się pod dużym wpływem kultury greckiej. Najważniejsze dokonania rzymskiej literatury czy filozofii oparte były na twórczości
i dokonaniach Greków. Do osiągnięć Rzymian należy rozwój myśli prawniczej, przewyższającej wszystko,
co w tej dziedzinie stworzyły inne ludy. Sprecyzowali oni wiele pojęć, które na trwałe weszły do nauki prawa.
Historię łacińskiej literatury rozpoczęło w II połowie
III w. p.n.e. przetłumaczenie przez pochodzącego
z Grecji niewolnika Andronikosa greckich dramatów. Jej rozkwit przypadł natomiast na czasy panowania Oktawiana Augusta. W późniejszych stuleciach
w szkołach czytano przede wszystkim dzieła twórców właśnie z tego okresu i uznano, że są one napisane klasyczną łaciną, czyli idealną.
Dotarcie Rzymian do Dunaju zakończyło rozwój terytorialny imperium. Na podbitych obszarach wprowadzano pax Romana – czyli pokój rzymski. Oznaczało to, że jeśli miejscowa ludność płaciła podatki i nie atakowała legionistów, wówczas Rzymianie zachowywali miejscowe tradycje. Mimo to podbita ludność, szczególnie na zachodzie Imperium, przejmowała stopniowo język i obyczaje Rzymian, czyli ulegała romanizacji.
Na wschodzie Rzymianie zetknęli się
z wysoko rozwiniętą kulturą hellenistyczną. Obie te kultury wzajemnie się przenikały.
Rzymskie wzorce kulturowe w mniejszym lub większym stopniu upowszechniły się w całym imperium. Niemal na całym jego terytorium powstawały miasta z forum, wokół którego wznoszono bazyliki i świątynie. Budowano także drogi, akwedukty i termy, oraz wygodne patrycjuszowskie domy. Prowincje zachodnie przyjęły też język Rzymian – łacinę. Do dziś językami z rodziny romańskiej mówi się we Włoszech, ale także we Francji, w Hiszpanii, Portugalii i Rumunii.
W panteonie rzymskim występowało wiele bóstw. Najdawniejsze ludy zamieszkujące Italię czciły siły przyrody, bóstwa rolnicze i opiekuńcze domu, np. Lary i Penaty. Gdy Rzymianie podbili Grecję, przejęli wiele bóstw z religii Hellenów. Kolejne zdobycze terytorialne wiązały się
z przejmowaniem kultów miejscowych bogów. Czczono więc egipskie bóstwa, Izydę i Ozyrysa, a także wschodnich bogów – Mitrę i Kybele, zwaną Wielką Matką. Zaczęto wierzyć, że wielcy wodzowie są wybrańcami bogów. Rodził się także kult boskich cesarzy. Kult licznych bogów pozostawał
w sprzeczności z monoteistyczną wiarą Żydów i rodzącym się chrześcijaństwem.
Na terenie imperium rzymskiego, w Palestynie narodziła się religia – chrześcijaństwo.
W III w. n.e. państwo rzymskie weszło w długi okres kryzysu,
który przejawiał się w wielu dziedzinach życia politycznego, gospodarczego i społecznego. Barbarzyńskie plemiona, zwłaszcza Germanie, coraz częściej przekraczali granice Rzymu i dokonywali grabieży. Ubożejące miasta nie pełniły już funkcji centrów kultury
i gospodarki. Słabła pozycja cesarzy, gdyż tron coraz częściej obejmowali ambitni dowódcy legionów.