Rzesza Niemiecka w latach 887-1125 - kalendarium

W 887 r. państwo Franków wschodnich, jakim były ówczesne Niemcy wyłamuje się ze wspólnoty karolińskiej. Dochodzi do osłabienia władzy centralnej, odrodzenia się partykularyzmu; przy zagrożeniu zewnętrznym dochodzi do powstania księstw terytorialnych - Saksonii, Frankonii, Szwabii, Bawarii, Austrii, Wirtembergii, Meklemburgii, w ten sposób zostają rozbite dawne księstwa szczepowe - Saksonii, Bawarii, Szwabii. Owe dawne wspólnoty terytorialne posiadały organizację jeszcze sprzed powstania państwa niemieckiego, księstwa te charakteryzowały się jednolitością etniczną, organizacją państwową na wysokim poziomie, księstwami zarządzali książęta będący zarazem wasalami królów niemieckich. Natomiast księstwa terytorialne posiadały ograniczone terytorium, na ich czele stali możnowładcy, margrabiowie; z czasem liczba księstw terytorialnych będzie się zwiększała. Jednolite państwo niemieckie przekształca się w konglomerat półniezawisłych ziem jakim jest Rzesza. Pojęciem Rzesza określa się także zakres władzy niemieckiej, czy też zakres terytorialny Niemiec. 911 r. - umiera ostatni przedstawiciel dynastii karolińskiej Ludwik Dziecię, w wyniku elekcji królem Niemiec wybrano księcia frankońskiego Konrada. 919 r. - przy udziale feudałów frankońskich i saskich królem niemieckim zostaje wybrany Henryk Ludolfing (Ptasznik).

925 r. - Rzesza opanowuje Lotaryngię, w 926 r. król Henryk zawiera 9-letni rozejm z agresywnymi w poprzednich latach Węgrami, rozejm ten nie dotyczył krajów południowo-niemieckich, a w 929 r. z pomocą bawarską zhołdowano Czechy ustanawiając je lennem koronnym. W okresie 928-929 Rzesza umacnia się w dolinie Hawelii, przez następne lata na wschodzie utrzymywano w zależności danniczej część plemion Luciców i Obodrytów, Niemcy opanowali także słowiańskie ziemie między Solawą i Łabą. Na zdobytych ziemiach słowiańskich były zakładane grody, osadzane wojownikami; w rezultacie utworzono na wschodzie marchię. W trakcie swych rządów Henryk Ludolfing odmawia uiszczania daniny na rzecz Węgrów, czego skutkiem jest najazd węgierski na Saksonię. 933 r. – Węgrzy ponoszą klęskę w walce z Niemcami pod Unstrutą i wycofują się z ziem saskich.

936 r. – nowym królem Rzeszy zostaje Otton, syn Henryka Ludolfinga. Otton I na początku swoich rządów opanowuje z pomocą siły niekorzystną sytuację wewnętrzną, wynikłą ze wzajemnych antagonizmów poszczególnych księstw i z niezadowolenia spowodowanego obsadą Marchii Wschodniej oddanym cesarzowi Hermanem Billungiem. W wyniku realizacji centralistycznych planów Ottona I przedstawiciele wyższej hierarchi kościelnej w drodze feudalizacji stali się lennikami króla, a członkowie najbliższej rodziny Ottona I, drogą dynastycznych posunięć króla weszli w posiadanie księstw, jednakże w krótkim czasie krewniacy znaleźli się w szeregach opozycji wobec króla.

W następnych latach Otton I pod pretekstem interwencji na rzecz księżnej burgundzkiej Adelajdy, wkracza do Włoch przez sąsiadujące z tym państwem królestwo Burgundii. W 951 r. Otton I ustanawia zwierzchność lenną nad królem Włoch. Kolejno dochodzi do wybuchu wojny domowej o szerszym zasięgu w Rzeszy, jednakże sytuacja zostaje opanowana. 954 r. – wybucha powstanie Słowian połabskich. Rok później ma miejsce inwazja Węgrów, którzy w wyniku klęski w sierpniu 955 r. na Lechowym Polu (nad rzeką Lech), wycofują się. W październiku tego samego roku po klęsce nad rzeką Regnicą upada powstanie Słowian połabskich. 961 r. – polityka emancypacyjna Berengara (wykorzystując zamieszki w Rzeszy zerwał zależność lenną) zagraża samodzielności papiestwa.

Papież Jan XII prosi o pomoc w rozwiązaniu problemu Ottona I, król zgodził się na udzielenie pomocy w zamian za koronę cesarską. Otton I wyrusza do Włoch, gdzie udaje mu się poskromić Berengara, następnie Otton I koronuje się na króla włoskiego w Mediolanie. 962 r., 2 lutego – papież Jan XII wywiązując się z zawartej umowy koronuje w bazylice św. Piotra Ottona I na cesarza.

Nowo wybrany cesarz wydaje status, w którym orzeka, iż : „na papieża będzie ordynowany taki kandydat, który złożył uprzednio przysięgę cesarzowi”. 968 r. – utworzono w Magdeburgu arcybiskupstwo. 973 r. – umiera Otton I, jeszcze za jego życia na króla i cesarza koronowano syna Ottona II. Przeciw Ottonowi II występuje opozycja. Głównie opozycjoniści sascy są niezadowoleni z zaprzestanej, jeszcze za czasów Ottona I ekspansji na wschód. Wysuwają oni własnego kandydata – stryjecznego brata królewskiego i księcia Bawarii – Henryka Kłótnika. Po paroletnich zmaganiach Ottonowi II udaje się przezwyciężyć opozycję. 982 r. – Otton II próbuje podporządkować sobie cały Półwysep Apeniński, porażka wyprawy do Kalabrii skłania Ottona II do wycofania się z tego przedsięwzięcia. Rok później, gdy umiera Otton II zostaje wszczęta walka o opiekę nad następcą i synem Ottona II, małoletnim królem Ottonem III między cesarzową wdową Teofano, a Henrykiem Kłótnikiem. W 983 r. wybucha również powstanie Słowian połabskich, poprzez które od wschodnich marchii uniezależniają się plemiona Wieletów i Obodrytów. W końcu Teofano idzie na ustępstwa wobec Henryka Kłótnika, utrzymując jednocześnie regencję nad małoletnim Ottonem III, następnie regencję nad nim przekazano wdowie po Ottonie I – Adelajdzie. 995 r. – Otton III osiągając pełnoletność przejmuje władzę od regentki. Otton III uzależnia od siebie papiestwo, obsadzając je oddanymi sobie Grzegorzem V i później Sylwestrem II. 1000 r. – Otton III odbywa pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie, gdzie w trakcie uroczystego zjazdu cesarz wkłada na głowę księcia polskiego Bolesława Chrobrego swój diadem, uznając go równym sobie, a także podarowuje mu włócznię św. Maurycego i gwóźdź z krzyża chrystusowego, Bolesław odwdzięcza się cesarzowi też podarunkiem, jakim było ramię św. Wojciecha. Otton III pragnął w ten sposób pozyskać Bolesława dla swej uniwersalnej polityki, której wyrazem była koncepcja cesarstwa opartego na federacji równouprawnionych ludów; takie uniwersalne imperium miało obejmować swym zasięgiem Bizancjum, Niemcy, Galię, Słowiańszczyznę, itd., władzę świecką i duchową miał sprawować cesarz, papież za to służyłby cesarzowi jako pomocnik w dziedzinie duchowej. W Rzeszy wobec śmiałych planów Ottona III narastała opozycja, do tego we Włoszech wybuchło powstanie antyniemieckie. W 1002 r. cesarz Otton III umiera na malarię. Królem Niemiec wybrano Henryka II Bawarskiego (syna Henryka Kłótnika). W latach 1002-1018, z przerwami Henryk II toczy wojnę z Polską, zakończoną ostatecznie pokojem w Budziszynie, na mocy którego Polska zatrzymuje Milsko i Łużyce. Wojna ta także przyczynia się do przywrócenia w Czechach władzy Przemyślidów, którzy związują lojalnie swe losy z Niemcami. W trakcie swego panowania Henryk II organizuje wyprawy do uniezależnionych od cesarstwa Włoch. W 1024 r. Henryk II umiera i rozpoczyna się okres rządów Konrada II (ród Salicki – księstwo frankońskie). Trzy lata później - 1027 r. - odbywa się koronacja cesarska Konrada II.

W czasie panowania Konrad II dążył do wewnętrznego wzmocnienia Rzeszy. Zorganizował wyprawę do Włoch i zabezpieczył południową granicę przybyłymi z Francji – rycerzami normandzkimi.

Przez kilka lat lat musiał się Konrad II zmagać z zachodnio-południową opozycją wspomaganą na wschodzie przez Słowian. 1032 r. – gdy doszło do wymarcia dynastii rządzącej królestwem Burgundii, uczestniczył w kilkuletnich walkach, które pozwoliły mu na opanowanie Burgundii. Z pomocą sąsiadów Polski piastowskiej pozbawił tytułu królewskiego Mieszka II. Konrad II był również zmuszony do wewnętrznej walki z feudałami duchowymi i świeckimi, w jej trakcie Konrad II przyznał drobnym wasalom prawo dziedzicznego posiadania lenn. 1039 r. za sprawą elekcji władzę w Rzeszy przejmuje Henryk III (syn Konrada II). Za rządów Henryka III dochodzi do pacyfikacji Rzeszy, uporządkowania stosunków wewnętrznych w Burgundii, narzucenia zwierzchnictwa lennego Węgrom – 4 wyprawy interwencyjne z pomocą posiłków czeskich – 1042 r., 1044 r., 1051 r., 1060 r. (ta ostatnia już za czasów Henryka IV). Henryk III stosował politykę „cezaropapizmu” – wybierani na papieża z jego inicjatywy prałaci niemieccy, byli wykonawcami jego planów politycznych. Wśród nich znalazł się (wybrany w 1048 r.) związany z lotaryńskimi kołami reformy kościoła Leon IX, za jego to pontyfikatu poszerzono skład kolegium kardynalskiego. W dobie kryzysu ówczesnego kościoła cesarstwo walczyło z zepsuciem obyczajów wśród duchowieństwa (najbardziej jaskrawe przejawy symonii), a jednocześnie zachowało dla siebie prawa do inwestytury świeckiej duchowieństwa i akceptowało nikolaizm jako przejaw lokalnej tradycji. 1056 r. – po śmierci Henryka III, koronę dziedziczy 6-letni Henryk IV.

Lata 1056-1065 to nieudolne rządy regencji. Wówczas to następuje odradzanie się wpływów wielkich feudałów (dążenie do rozbicia jedności Rzeszy). Rzesza musi sobie w ciągu tych lat radzić z dążeniami emancypacyjnymi księcia polskiego Bolesława Śmiałego, powstaniem Sasów, antyfeudalnymi ruchami chłopstwa saskiego, osłabieniem pozycji cesarskiej we Włoszech. 1059 r. – papież Mikołaj II wydaje dekret, w którym elekcja papieska prowadzona dotąd przez kler, lud rzymski, zależna od desygnacji cesarskiej i nacisku miejscowych feudałów zostaje zastąpiona przez elekcję mającą być dokonywaną przez zamknięte grono kardynałów, przy czym prawa cesarza w tej kwestii zostają ograniczone do zera. Gdy w 1073 r. papieżem wybrano Grzegorza VII, publicznie nawołuje on do jedności i zgody między cesarstwem, a papiestwem. W rzeczywistości przyjmuje on z goła odmienne stanowisko, czego dowodem jest wydany w 1075 r. dokument – „Dictatus papae”, zawarto tam program emancypacji Kościoła spod władzy świeckiej, co świadczy o zwycięstwie tendencji teokratycznych w papiestwie i o jej polityce tzw. „papocezaryzmu”. Początkowo postępującej emancypacji Kościoła nie sprzeciwiali się ani słaba regencja, ani Henryk IV. W 1075 r. synod rzymski potępia symonię, nikolaizm, inwestyturę świecką duchowieństwa. 1076 r., 24 stycznia na zwołanym synodzie biskupów niemieckich w Wormacji – król Henryk IV atakuje legalność wyboru papieży, a także skłania obecnych biskupów do wypowiedzenia papieżowi posłuszeństwa oraz do uznania dotychczasowych poczynań papieża za nieważne. 14 lutego tego samego roku papież Grzegorz VII ekskomunikuje Henryka IV i zwalnia jego poddanych z przysięgi złożonej królowi. Opierając się na decyzji synodu rzymskiego, opozycja niemiecka wypowiedziała posłuszeństwo królowi. 1077 r. – będący w trudnej sytuacji Henryk IV potajemnie udaje się do Lombardii, aby uzyskać zdjęcie ekskomuniki. Zaskoczony papież chroni się przed królem do Canossy. Henryk IV pod jej murami dokonuje samorzutnej pokuty publicznej, papież ostatecznie zdejmuje z niego klątwę. Dodatkowo w latach 1077-1080 Henryk IV musi się zmagać ze swymi przeciwnikami w wojnie domowej, takimi jak książe szwabski Rudolf, antykról Rzeszy. 1080 r., 25 czerwca – na synodzie w Brixen antygregoriańscy biskupi niemieccy i włoscy detronizują papieża Grzegorza VII, wybrano w jego miejsce arcybiskupa Rawenny Wilberta, przybrał on imię Klemensa III. 1084 r. – wojska niemieckie wdzierają się do Rzymu, gdzie intronizowano antypapieża Klemensa III, uwięziono Grzegorza VII i koronowano na cesarza Henryka IV. W roku 1085 wojska normańskie wyzwalają uwięzionego papieża, w tej sytuacji Henryk IV zarządził odwrót, a niepewny swego Grzegorz VII wycofał się z Normanami do południowej Italii, wkrótce papież umiera tam w Salerno. 1086 r. – za wierną politykę proniemiecką cesarz wynagradza księcia czeskiego Wratysława, nadając mu tytuł królewski. W latach 1088-1099 za pontyfikatu papieża Urbana II szala zwycięstwa w konflikcie z cesarstwem przechyla się na stronę wyznawców idei gregoriańskich. W 1106 r. władzę w Rzeszy po śmierci Henryka IV przejmuje syn cesarza Henryk V, jeszcze za życia ojca Henryk V sprzeciwiał się jego linii politycznej. 1109 r. – król Henryk prowadził w przymierzu z Czechami wojnę z Polską, jednakże z powodu niepowodzeń w walce z księciem polskim Bolesławem Krzywoustym był on zmuszony do wycofania się z wojny.

1111 r. – Henryk V wyruszył do Włoch, z chęcią odbycia koronacji cesarskiej, a także zawarł w Sutrii umowę z papieżem Paschalisem II; na jej podstawie Henryk V miał zrzec się inwestytury świeckiej duchowieństwa, papiestwo w zamian miało zrezygnować z posiadłości lennych, otrzymanych od cesarza. Paschalis II zakceptował warunki, czym wywołał sprzeciw towarzyszących mu prałatów, nie zgadzających się na zawartą umowę, Paschalis II także odmawia pozwolenia królowi na koronację cesarską. W tej sytuacji Henryk V uwięził papieża i prałatów. Papież po kilku tygodniach niewoli ustępuje, uznając dawny system inwestytury świeckiej duchowieństwa za legalny. Następnie
Paschalis II pod naciskiem oskarżających go o herezję gregorian rezygnuje z uprzedniej zgody.

1119 r. - wybrany papieżem Francuz - Kalikst II nawiązuje rokowania z Henrykiem V.

1122 r., 23 września – ostatecznie długoletni konflikt o inwestyturę zostaje zażegnany, co umożliwił konkordat w Wormacji. Wedle niego cesarz wyrzekał się inwestytury duchowej, zatrzymując jednocześnie przywilej nadawania elektom wybranym przez duchowieństwo prawa do korzystania z dóbr przyznanych w charakterze lenna, do tego wybory biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły katedralnej, tzw. kanonikom. W 1125 r. bo bezpotomnej śmierci Henryka V, koronę przejmuje książe saski i zwolennik reformy kościelnej - Lotar z Supplinburga.

Podsumowując, w początkach I Rzeszy Niemieckiej, zwanej też Świętym Cesarstwem Rzymskim elekcje dokonywane były przez dużą liczbę elektorów, jeszcze do czasów Złotej Bulli Karola IV Luksemburskiego zgromadzenie elektorów było prawnie nieusankcjonowane. Mimo niewykształcenia się dziedziczności tronu, elekcje będą nadal dokonywane w łonie dynastii aż do XIII w. Od 962 r., kiedy to cesarzem ukoronowano Ottona I, król mógł jednocześnie aspirować do władzy cesarskiej.

W Akwizgranie dokonywano koronacji królewskiej, w Rzymie odbywała się koronacja cesarska, niektórzy władcy opisywanego okresu koronowali się również w Mediolanie na króla Włoch. Od X w. monarchowie niemieccy byli zwierzchnikami władców czeskich, a od XI w. władców burgundzkich.

Do końca XII w. władza królewska w Rzeszy była silna, niekiedy silniejsza od władzy króla francuskiego. Panujący w Rzeszy był odpowiedzialny za politykę zagraniczną, był on najwyższym władcą lennym – suzerenem, najwyższym dowódcą wojskowym, sędzią, a do czasów Fryderyka Sztaufa posiadał wszystkie regalia.