Porównanie wybranych zagadnień kks z kodeksami celnymi

Określenie przestępstw i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami zawarte jest w rozdziale VII kodeksu karnego skarbowego obejmującego artykuły 85 do 96, przy czym, już na początku następuje odesłanie do tekstu innych aktów prawnych:

„ 1. Kto wyłudza pozwolenie lub inny podobny dokument, dotyczący warunków obrotu z zagranicą towarami lub usługami, regulowany przez przepisy, o których mowa w art. 53 32 lub 33 (...)”

i w związku z treścią wymienionych paragrafów:

„Użyte w rozdziale 7 kodeksu określenia, a w szczególności: "dozór celny", "kontrola celna", "magazyn czasowego składowania", "odprawa czasowa", "organ celny", "pozwolenie", "przedstawienie towaru organowi celnemu", "skład celny", "skład wolnocłowy", "stawka celna", "wolny obszar celny", "zamknięcie celne", "zgłoszenie celne", mają znaczenie nadane im w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiającym Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 302 z 19.10.1992), ostatnio zmienionym aktem dotyczącym warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 236 z 23.9.2003) oraz w rozporządzeniu Komisji (EWG) nr 2454/93/EWG z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającym przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 253 z 11.10.1993), ostatnio zmienionym rozporządzeniem nr 1335/2003/WE z dnia 25 lipca 2003 r. zmieniającym rozporządzenie (EWG) nr 2454/93 ustanawiające przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. UE L 187 z 26.7.2003). Określenie "należność celna" oznacza odpowiednio "należności przywozowe" i "należności wywozowe" w rozumieniu Wspólnotowego Kodeksu Celnego.
Użyte w rozdziale 7 kodeksu określenie "reglamentacja pozataryfowa" oznacza odpowiednio środki polityki handlowej ustanowione przez Wspólnotę Europejską w ramach wspólnej polityki handlowej postanowieniami wspólnotowymi stosowanymi w odniesieniu do wywozu lub przywozu towarów, takie jak środki nadzoru lub ochrony, ograniczenia ilościowe i zakazy przywozu oraz wywozu, a także środki administrowania obrotem towarami lub usługami z zagranicą, ustanowione przez właściwy organ administracji państwowej.”

oznacza to, że do rozpatrywania wspomnianych zagadnień będą miały zastosowanie zarówno przepisy zawarte w rodzimym kodeksie celnym, jak i te umieszczone w analogicznym kodeksie wspólnotowym. Należy przy tym zaznaczyć, że przez użycie określenia „mają znaczenie nadane im” pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego zostało określone wyraźnie, co o tyle komplikuje sytuację, że odpowiadające tym wyrażeniom definicje z polskiego kodeksu celnego są treściowo zbliżone, ale nie tożsame.
Pierwsza z przesłanek popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, wymienioną w kodeksie karnym skarbowym, jest wyłudzenie pozwolenia lub podobnego dokumentu:
„ 1. Kto wyłudza pozwolenie lub inny podobny dokument, dotyczący warunków obrotu z zagranicą towarami lub usługami, regulowany przez przepisy, o których mowa w art. 53 32 lub 33, przez podstępne wprowadzenie w błąd organu uprawnionego do wydania takich dokumentów,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
2. Tej samej karze podlega, kto używa dokumentu uzyskanego w sposób określony w 1.
3. Usiłowanie przestępstwa skarbowego określonego w 1 lub 2 jest karalne.
4. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

Bezpośrednie odniesienie do powyższego w polskim kodeksie celnym ma miejsce w:

„ 6. Wiążąca informacja taryfowa jest nieważna, jeżeli została wydana na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub nieprawidłowych bądź niekompletnych danych przedstawionych przez wnioskodawcę.”

oraz:

„ 8. Wiążąca informacja o pochodzeniu towaru jest nieważna, jeżeli została wydana na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub nieprawidłowych bądź niekompletnych danych przedstawionych przez wnioskodawcę.”

wprost określając sytuacje, w których możliwe jest zastosowanie postanowień art. 85 kodeksu karnego skarbowego, gdy tymczasem wspólnotowy kodeks celny:

„1. Decyzja korzystna dla osoby zainteresowanej zostaje uchylona, jeżeli została podjęta na podstawie nieprawidłowych lub niekompletnych informacji oraz jeżeli:
— wnioskodawca wiedział lub powinien był wiedzieć o tej nieprawidłowości lub niekompletności, i
— nie mogła zostać podjęta na podstawie prawidłowych i kompletnych informacji.(...)”

oraz określa, że:

„ (...) 3. Osoba, której udzielono informacji musi być w stanie udowodnić, że:
— w przypadku informacji taryfowej: towar zgłoszony odpowiada pod każdym względem temu, który jest opisany w informacji,
— w przypadku pochodzenia: dany towar i okoliczności decydujące o nabyciu pochodzenia odpowiadają pod każdym względem towarom i okolicznościom opisanym w informacji.(...)”

odmiennie kładzie akcenty, jeżeli chodzi o istotę wydania decyzji na podstawie pozwoleń lub innych dokumentów wyłudzonych na szkodę organu celnego.
Kolejne sankcje przewidziane zostały, w kodeksie karnym skarbowym, w stosunku do osoby, która przy przekraczaniu granicy, nie przedstawiła towaru lub właściwego zgłoszenia celnego:
„ 1. Kto, nie dopełniając ciążącego na nim obowiązku celnego, przywozi z zagranicy lub wywozi za granicę towar bez jego przedstawienia organowi celnemu lub zgłoszenia celnego, przez co naraża należność celną na uszczuplenie,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
2. Tej samej karze podlega sprawca, jeżeli przemyt celny dotyczy towaru w obrocie z zagranicą, co do którego istnieje reglamentacja pozataryfowa.
3. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru w obrocie z zagranicą, co do którego istnieje reglamentacja pozataryfowa, jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
4. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru w obrocie z zagranicą, co do którego istnieje reglamentacja pozataryfowa, nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
5.(uchylony)”
co odpowiada zapisowi w kodeksie celnym:

„Towary, które zgodnie z art. 36 1 pkt 1( tj. 1. Osoba wprowadzająca towary na polski obszar celny jest zobowiązana do niezwłocznego ich dostarczenia trasą określoną przez organ celny i zgodnie z jego instrukcjami (droga celna) do: 1) granicznego urzędu celnego albo miejsca wyznaczonego lub uznanego przez organ celny ) zostały dostarczone do granicznego urzędu celnego bądź miejsca wyznaczonego lub uznanego przez organ celny, powinny zostać przedstawione organowi celnemu przez osobę, która wprowadziła je na polski obszar celny, lub przez osobę, która przejęła odpowiedzialność za te towary po ich wprowadzeniu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

to w przepisach wspólnotowych powyższe zagadnienie:

„1. Towary wprowadzone na obszar celny Wspólnoty są objęte deklaracją skróconą, z wyjątkiem towarów przewożonych środkami transportu jedynie w tranzycie przez wody terytorialne lub przestrzeń powietrzną obszaru celnego bez postoju na tym obszarze.
2. Deklaracja skrócona jest składana w urzędzie celnym wjazdu. Organy celne mogą zezwolić na złożenie deklaracji skróconej w innym urzędzie celnym, o ile urząd ten natychmiast przekaże lub elektronicznie udostępni niezbędne dane urzędowi celnemu wjazdu. Organy celne mogą zezwolić, aby złożenie deklaracji skróconej zostało zastąpione złożeniem powiadomienia i dostępem do danych ze deklaracji skróconej w systemie komputerowym podmiotu gospodarczego.(...)”

rozbite jest na dwa osobne postanowienia:

„Towary wprowadzone na obszar celny Wspólnoty zostają przedstawione organom celnym przez osobę, która wprowadziła je na ten obszar lub, w zależności od przypadku, przez osobę, która przejęła odpowiedzialność za przewóz towarów po ich wprowadzeniu, z wyjątkiem towarów przewożonych środkami transportu będącymi jedynie w tranzycie przez wody terytorialne lub przestrzeń powietrzną obszaru celnego bez postoju na tym obszarze. Osoba zgłaszająca towary powołuje się na deklarację skróconą lub deklarację celną uprzednio złożoną w odniesieniu do tych towarów”

i, co najbardziej istotne, określają one bezwzględny obowiązek każdorazowego kontaktu z organami celnymi, podczas gdy w polskim prawie celnym taki obowiązek ma postać fakultatywną. Wspólnotowe prawo celne przewiduje także, analogicznie jak rodzimy kodeks celny:
„Jeżeli towary zostały nielegalnie wprowadzone na polski obszar celny lub zostały usunięte spod dozoru celnego, organ celny podejmuje wszelkie niezbędne działania w celu uregulowania ich sytuacji łącznie ze sprzedażą towarów.”

określony sposób postępowania z towarami, które zostały wprowadzone do obszaru celnego bez spełnienia powyżej wymienionych kryteriów:

„Jeżeli organy celne stwierdzą, że towary zostały wprowadzone na obszar celny Wspólnoty z naruszeniem przepisów lub zostały usunięte spod dozoru celnego, podejmują wszelkie niezbędne działania, łącznie ze sprzedażą towarów, w celu uregulowania ich sytuacji.”

Jako trzecią formę popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego kodeks karny skarbowy wymienia wprowadzenie w błąd organów celnych:

„ 1. Kto, przez wprowadzenie w błąd organu uprawnionego do kontroli celnej, naraża należność celną na uszczuplenie,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
2. Tej samej karze podlega sprawca, jeżeli oszustwo celne dotyczy towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, co do których istnieje reglamentacja pozataryfowa.
3. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, co do których istnieje reglamentacja pozataryfowa, jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
4. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, co do których istnieje reglamentacja pozataryfowa, nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

przy czym w polskim kodeksie celnym zagadnienie to regulowane jest zasadniczo przez wspomniany uprzednio art. 39 tegoż kodeksu, choć pewnym odniesieniem mogą być postanowienia:

„ 1. Każda osoba pośrednio lub bezpośrednio uczestnicząca w czynnościach związanych z wymianą towarową jest zobowiązana do dostarczenia organowi celnemu, na jego żądanie, w ustalonych terminach, dokumentów i informacji mających znaczenie dla kontroli celnej, w jakiejkolwiek formie, jak również do udzielenia niezbędnej pomocy.”

choć nie określa on wprost, że dokumenty i informacje przedstawione władzom celnym nie mogą wprowadzać tych organów w błąd. Podobnie zagadnienie to przedstawiono w prawie wspólnotowym:

„1. Jeżeli osoba występuje z wnioskiem do organów celnych o wydanie decyzji wymagającej zastosowania przepisów prawa celnego, dostarcza tym organom wszelkie dane oraz dokumenty niezbędne do jej podjęcia.”

przy założeniu stosowania opisanego wcześniej art. 8 tegoż kodeksu, a także dalszych jego przepisów:

„1. Decyzja korzystna dla osoby zainteresowanej zostaje cofnięta lub zmieniona, jeżeli, w przypadkach innych niż określone w art. 8, jeden lub kilka warunków wymaganych do jej wydania nie zostało spełnionych.
2. Decyzja korzystna dla osoby zainteresowanej może zostać cofnięta, jeżeli osoba, której ona dotyczy, nie podporządkuje się obowiązkowi, który nakłada na nią ta decyzja.(...)”

gdzie jednym z domyślnych warunków wymaganych do wydania decyzji celnej jest przedstawienie dokumentów lub informacji które nie powinny wprowadzać organów celnych w błąd.
W następnej grupie działań mogących prowadzić do popełnienia czynu zabronionego wymienia się zagadnienia związane z procedurą czasowej odprawy towaru:
„ 1. Kto, będąc uprawnionym do korzystania z procedury odprawy czasowej towaru objętego tą procedurą na podstawie zgłoszenia dokonanego w formie ustnej, nie dokonuje jego powrotnego wywozu lub nie podejmuje czynności w celu nadania temu towarowi nowego przeznaczenia celnego, przez co naraża należność celną na uszczuplenie,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
2. Tej samej karze podlega sprawca, jeżeli czyn zabroniony dotyczy towaru w obrocie z zagranicą, co do którego istnieje reglamentacja pozataryfowa.
3. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru w obrocie z zagranicą, co do którego istnieje reglamentacja pozataryfowa, nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2.”

gdzie za odprawę czasową rozumie się działania:

„ 1. Procedura odprawy czasowej pozwala na wykorzystywanie na polskim obszarze celnym towarów niekrajowych przeznaczonych do powrotnego wywozu bez dokonywania żadnych zmian, z wyjątkiem zwykłego zużycia wynikającego z używania tych towarów, z całkowitym lub częściowym zwolnieniem od należności celnych przywozowych i bez stosowania wobec nich środków polityki handlowej.(...)”

co jest niemal dosłownym powtórzeniem zapisów kodeksu wspólnotowego:

„Procedura odprawy czasowej pozwala na wykorzystanie na obszarze celnym Wspólnoty towarów niewspólnotowych przeznaczonych do powrotnego wywozu bez dokonywania żadnych zmian, z wyjątkiem wynikającego ze zużycia obniżenia ich wartości, z całkowitym lub częściowym zwolnieniem z należności celnych przywozowych i bez stosowania wobec nich środków polityki handlowej.”

przy czym kodeks wspólnotowy wprowadza dodatkowe obostrzenie, którego w polskim kodeksie celnym nie przewidziano:

„W przypadku braku możliwości zapewnienia identyfikacji przywożonych towarów, organy celne nie udzielają pozwolenia na zastosowanie procedury odprawy czasowej. Jednakże organy celne mogą wyrazić zgodę na zastosowanie procedury odprawy czasowej, nie upewniając się, czy towary mogą zostać zidentyfikowane, jeżeli uwzględniając rodzaj towarów lub zamierzony sposób ich wykorzystania, brak środków identyfikacyjnych nie spowoduje nadużycia tej procedury.”

Powstaje zatem pytanie, czy w związku z bezpośrednim odwołaniem się do definicji „odprawy czasowej” w treści art. 53 32, mającej znaczenie nadane im we wspólnotowym kodeksie celnym, znaczenie ma tylko sama definicja, jak wskazano prawie identyczna z polską, czy również wspomniane wyżej rozwinięcie w treści art. 139, w zakresie nie udzielania pozwolenia na stosowanie procedury odprawy czasowej.
Kodeks karny skarbowy przewiduje także stosowanie sankcji w przypadku zmiany celu, czy przeznaczenia lub innego warunku przy zastosowaniu zwolnień celnych:

„ 1. Kto w użyciu towaru zmienia cel, przeznaczenie lub nie zachowuje innego warunku, od którego uzależnione jest zwolnienie towaru w całości lub w części od należności celnej, w szczególności od cła, albo zastosowanie zerowej, obniżonej lub preferencyjnej stawki celnej,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
2. Tej samej karze podlega sprawca, jeżeli czyn zabroniony dotyczy towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, które zwolniono od reglamentacji pozataryfowej.
3. Jeżeli niepobrana należność celna lub wartość towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, które zwolniono od reglamentacji pozataryfowej, nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

Zapisy te mają znaczenie w powiązaniu z odpowiednimi zapisami w kodeksach celnych. O ile jednak kodeks rodzimy stosuje bardzo rozszerzony katalog zwolnień określonych treścią art. 1901-19042,, 19044-19048 i 191 z możliwością dalszego ich rozszerzenia:

„ 1. W wypadkach uzasadnionych:
1) ważnymi potrzebami społecznymi, interesem publicznym lub ekonomicznym kraju, w tym zwłaszcza koniecznością realizacji określonych programów celowych, dotyczących w szczególności podniesienia poziomu bezpieczeństwa publicznego, obronności państwa, zapobiegania i likwidacji skutków klęsk żywiołowych, krajowego systemu ratowniczego oraz utrzymania rezerw państwowych,
2) koniecznością ochrony praw nabytych na podstawie art. 190 1-3 Kodeksu celnego, w brzmieniu ustalonym przed dniem 1 stycznia 2002 r.,
3) koniecznością wykonywania umów międzynarodowych Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, zwolnienia od cła inne niż określone w art.1901-19041 Kodeksu celnego, a także tryb, warunki, normy ilościowe lub wartościowe, okres zwolnienia od cła oraz dokumenty wymagane do stwierdzenia podstawy stosowania tych zwolnień.
2. Zwolnienia, o których mowa w 1, mogą być wprowadzone na okres nie dłuższy niż do czasu przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej.”
o tyle prawo wspólnotowe takiego katalogu nie wymienia bezpośrednio ograniczając się do odesłania do przepisów wykonawczych:

„Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji, określa przypadki, w których ze względu na szczególne okoliczności udziela się zwolnień z należności celnych przywozowych lub należności celnych wywozowych przy dopuszczaniu do obrotu albo przy wywozie towarów.”

które mogą zmieniać listę towarów zwolnionych od cła nie w drodze zmiany rozporządzenia Rady, ale w trybie uzyskania w niej kwalifikowanej większości, co jest zabiegiem szybszym, a tym samym bardziej skorelowanym ze zmianą warunków otoczenia ekonomicznego.
Kolejnym czynem zabronionym, przewidzianym w kodeksie karnym skarbowym, jest niepodporządkowanie się dozorowi celnemu:

„ 1. Kto usuwa towar lub środek przewozowy spod dozoru celnego,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
2. Kto bez zgody uprawnionego organu usuwa, niszczy lub uszkadza zamknięcie celne,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

Wypada jednak zaznaczyć, że mimo pozornej zbieżności, definicje „dozoru celnego” różnią się znaczeniowo:

„(...)1) dozór celny . wszelkie działania podejmowane przez organ celny w celu zapewnienia przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów mających zastosowanie do towarów przywożonych na polski obszar celny lub z niego wywożonych,(...)”

oraz:

„(...)13) „dozór celny” oznacza ogólne działania prowadzone przez organy celne w celu zapewnienia przestrzegania przepisów prawa celnego oraz, w razie potrzeby, innych przepisów mających zastosowanie do towarów znajdujących się pod dozorem celnym;(...)”
co ponownie może stwarzać wątpliwości, czy pierwszeństwo zastosowania mają postanowienia polskiego, czy wspólnotowego prawa celnego.
Art. 91 kodeksu karnego skarbowego nie ma bezpośredniego odniesienia do uregulowań kodeksów celnych określając sankcje za współsprawstwo w naruszeniu przepisów celnych. W kolejnym artykule ustawodawca odnosi się do bezpodstawnego zwrotu należności celnej lub jej umorzeniu:

„ 1. Kto, przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ narażając na nienależny zwrot należności celnej lub umorzenie należności celnej należnej do zapłacenia,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie.
2. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot lub umorzenie należności celnej jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w 1
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
3. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot lub umorzenie należności celnej nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w 1
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

Podobnie, jak w cytowanych wcześniej przypadkach, regulacje w zakresie przypadków, kiedy powinien nastąpić zwrot lub umorzenie należności celnej są w omawianych kodeksach celnych podobne, to nawiązanie do innych przepisów nosi znamiona odrębności. W przepisach rodzimych:

„ 1. Należności celne są umarzane, jeżeli w chwili zarejestrowania kwota należności nie była prawnie należna lub gdy kwota ta została zarejestrowana pomimo zaistnienia wypadków określonych w art. 229 3.( tj. 3. Zarejestrowania retrospektywnego nie dokonuje się w wypadkach: 1) o których mowa w art. 226 2-4, 2) gdy kwota podlegająca zarejestrowaniu nie przekracza równowartości 10 euro, 3) gdy kwota należności prawnie należnych nie została zarejestrowana na skutek błędu organu celnego, pod warunkiem że błąd ten nie mógł zostać w żaden sposób wykryty przez dłużnika działającego w dobrej wierze i przestrzegającego przepisów dotyczących zgłoszenia celnego.
2. Należności celne są zwracane, jeżeli w chwili uiszczenia kwota tych należności nie była prawnie należna lub gdy kwota ta została zarejestrowana pomimo zaistnienia wypadków określonych w art. 229 3.
3. Należności celne nie podlegają zwrotowi ani umorzeniu, jeżeli okoliczności, które doprowadziły do zapłacenia lub zarejestrowania kwoty prawnie nienależnej, są wynikiem świadomego działania osoby zainteresowanej.”

a w prawie wspólnotowym:

„1. Należności celne przywozowe lub wywozowe podlegają zwrotowi, gdy okaże się, że w chwili uiszczenia kwota tych należności nie była prawnie należna lub że kwota ta została zaksięgowana niezgodnie z art. 220 ust. 2. ( tj. 2. Z wyjątkiem przypadków określonych w art. 217 ust. 1 akapit drugi i trzeci zaksięgowania retrospektywnego nie dokonuje się, gdy: a) pierwotna decyzja o nieksięgowaniu kwoty należności lub zaksięgowaniu kwoty niższej od prawnie należnej została podjęta na podstawie ogólnych przepisów unieważnionych późniejszym orzeczeniem sądowym; b) kwota opłat celnych należnych zgodnie z przepisami prawa nie została wykazana w rachunkach w następstwie błędu samych organów celnych, który to błąd nie mógł zostać w racjonalny sposób wykryty przez osobę zobowiązaną do uiszczenia opłat celnych działającą w dobrej wierze i przestrzegającą przepisów obowiązujących w zakresie zgłoszenia celnego. Jeżeli preferencyjny status towaru potwierdzony został w ramach systemu współpracy administracyjnej z udziałem organów państwa trzeciego, wydanie przez te organy świadectwa, o ile stwierdzono jego nieprawidłowość, stanowi błąd, którego w racjonalny sposób nie można było wykryć w rozumieniu pierwszego akapitu. Jednakże wydanie nieprawidłowego świadectwa nie stanowi błędu, jeżeli świadectwo zostało wystawione na podstawie niewłaściwego przedstawienia faktów przez eksportera, z wyjątkiem przypadku, gdy w szczególności jest oczywiste, że organy wydające świadectwo wiedziały lub powinny były wiedzieć, że towary nie spełniają warunków wymaganych do korzystania z preferencji. Osoba odpowiedzialna za uiszczenie opłat celnych może powołać się na dobrą wiarę, jeżeli może udowodnić, że w okresie przedmiotowych operacji handlowych zachował należytą staranność, aby upewnić się czy spełnione zostały wszystkie warunki korzystania z preferencji. Jednakże osoba odpowiedzialna za uiszczenie opłat celnych nie może powoływać się na dobrą wiarę, jeżeli Komisja opublikowała w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich opinię wyrażającą uzasadnione wątpliwości w odniesieniu do prawidłowego stosowania uzgodnień preferencyjnych przez kraj korzystający; c) przepisy przyjęte zgodnie z procedurą Komitetu zwalniają organy celne z obowiązku retrospektywnego zaksięgowania należności poniżej określonej kwoty.
Należności celne przywozowe lub wywozowe podlegają umorzeniu, gdy okaże się, że w chwili zaksięgowania kwota tych należności nie była prawnie należna lub że kwota ta została zaksięgowana niezgodnie z art. 220 ust. 2. Należności nie podlegają zwrotowi ani umorzeniu, w przypadku gdy fakty, które doprowadziły do zapłacenia lub zaksięgowania kwoty prawnie nienależnej, są wynikiem świadomego działania osoby zainteresowanej.
2. Należności celne przywozowe lub wywozowe są zwracane lub umarzane po złożeniu wniosku przed upływem trzech lat, licząc od dnia powiadomienia dłużnika o tych należnościach. Wniosek należy złożyć we właściwym urzędzie celnym. Termin ten może zostać przedłużony, jeżeli osoba zainteresowana udowodni, iż ze względu na nieprzewidziane okoliczności lub działanie siły wyższej nie mogła złożyć wniosku w terminie. Organy celne dokonują zwrotu lub umorzenia z urzędu, gdy same przed upływem tego terminu stwierdzą, że zaistniała jedna z okoliczności określonych w ust. 1 akapit pierwszy i drugi.”

Także w tym przypadku określenie który z kodeksów celnych bardziej przystaje do faktycznych uwarunkowań czynów określonych wymienionymi postanowieniami nie jest rzeczą oczywistą.
Artykuł 93 opiera się o regulacje w zakresie działalności wolnego obszaru celnego i prowadzeniu magazynu czasowego składowania:

„ 1. (uchylony).
2. Kto rażąco narusza przepisy prawa celnego w zakresie warunków działalności wolnego obszaru celnego, składu wolnocłowego lub składu celnego,
podlega karze grzywny do 240 stawek dziennych.
3. Karze określonej w 2 podlega także ten, kto rażąco narusza przepisy w zakresie warunków prowadzenia magazynu czasowego składowania.”

Użyte w obu kodeksach definicje wolnego obszaru celnego różnią się między sobą:

„ 1. Wolne obszary celne i składy wolnocłowe są to wydzielone części polskiego obszaru celnego, w których:
1) przy stosowaniu należności celnych przywozowych i środków polityki handlowej dotyczących przywozu towary niekrajowe traktowane są jako znajdujące się poza polskim obszarem celnym, chyba że zostały objęte dopuszczalną procedurą celną lub zostały wykorzystane niezgodnie z warunkami określonymi w przepisach prawa celnego,
2) wprowadzenie towarów krajowych powoduje skutki takie same, jak w wypadku ich wywozu, o ile przewidują to przepisy szczególne.(...)”

oraz, w kodeksie wspólnotowym:

„Wolne obszary celne i składy wolnocłowe są częściami obszaru celnego Wspólnoty lub pomieszczeniami znajdującymi się na tym obszarze, oddzielonymi od pozostałej jego części, w których:
a) towary niewspólnotowe traktowane są do celów stosowania należności celnych przywozowych i obowiązujących w przywozie środków polityki handlowej jako nieznajdujące się na obszarze celnym Wspólnoty, pod warunkiem że nie zostały dopuszczone do obrotu ani objęte inną procedura celną, ani też nie zostały użyte lub zużyte na warunkach nieprzewidzianych przepisami prawa celnego;
b) określone w szczególnych przepisach Wspólnoty towary korzystają, ze względu na ich umieszczenie w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym, ze środków stosowanych zwykle przy wywozie towarów.”

przede wszystkim odesłaniem do innych przepisów w prawie wspólnotowym w przedmiocie stosowania środków stosowanych zwykle przy wywozie towarów nie do wszystkich towarów znajdujących się w wolnym obszarze celnym. Przy okazji omawiania tematu wolnego obszaru celnego warto zwrócić uwagę na grupę przepisów zawartych w rodzimym prawie celnym dotyczących zastosowania szczególnego rodzaju sankcji:

„ (...) 4. Organ celny może zakazać prowadzenia działalności w wolnym obszarze celnym w wypadku, gdy osoby:
1) kierujące działalnością podmiotu zostały skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przestępstwo gospodarcze lub za przestępstwo skarbowe,
2) zalegają z cłem, podatkami stanowiącymi dochód budżetu państwa lub składkami na ubezpieczenie społeczne albo jest wobec nich prowadzone postępowanie egzekucyjne, upadłościowe, likwidacyjne lub układowe,
3) prowadzą działalność niezgodnie z przepisami prawa celnego, a w szczególności prowadzą ewidencję niezgodnie z art. 179 (tj. 1. Osoba wykonująca w wolnym obszarze celnym działalność polegającą na składowaniu, obróbce, przerobie, sprzedaży lub kupnie towarów jest zobowiązana do prowadzenia ewidencji towarowej w sposób zatwierdzony przez organ celny. 2. Towary powinny zostać ujęte w ewidencji towarowej niezwłocznie po ich złożeniu w magazynach, na placach lub w innych miejscach prowadzenia działalności, o której mowa w 1. Ewidencję towarów należy prowadzić w sposób umożliwiający organom celnym identyfikację towarów oraz w sposób wykazujący ich przemieszczanie. 3. W wypadku przeładunku towarów w wolnym obszarze celnym dokumenty dotyczące tego przeładunku należy przechowywać do dyspozycji organów celnych. Krótkotrwałe składowanie towarów związane z takim przeładunkiem uważane jest za część przeładunku. 4. Minister właściwy do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia, ogólne warunki i wzory ewidencji prowadzonej w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym.).(...)

porównywalnych, z umieszczonym w szeregu kodeksów, środkiem karnym w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Ograniczenie swobody prowadzenia działalności gospodarczej, w przypadku nie spełniania przez podmiot powyżej określonych wymogów, nie dotyczą tylko działalności w wolnym obszarze celnym. Potrzebę nie pozostawania w konflikcie z prawem rodzimy kodeks celny stawia także podmiotom w kwestiach uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towarów:

„ 1. Organ celny może udzielić pozwolenia na stosowanie uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towarów osobom, które spełniają następujące warunki:
1) są osobami krajowymi w rozumieniu art. 3 1 pkt 11 lit. a) lub lit. b),
2) dokonują wywozu towarów od co najmniej 1 roku,
3) są podatnikami podatku od towarów i usług,
4) są podmiotami, których działalnością kierują osoby, które nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przestępstwo gospodarcze lub za przestępstwo skarbowe,
5) nie zalegają z cłem, podatkami stanowiącymi dochód budżetu państwa oraz składkami na ubezpieczenie społeczne, a także nie jest wobec nich prowadzone postępowanie egzekucyjne, upadłościowe, likwidacyjne lub układowe,
6) nie zostało im cofnięte pozwolenie na stosowanie uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towarów, ze względu na naruszenie przez nich przepisów prawa, w okresie ostatnich 3 lat.(...)”

zwolnienia z obowiązku złożenia zabezpieczenia przy przewozie towaru w ramach procedury tranzytu:

„ (...) 2. Zwolnienie określone w 1 wydawane jest w formie pozwolenia jedynie osobom spełniającym następujące wymogi:
1) mają swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania w kraju,
2) korzystają z procedury tranzytu co najmniej od roku,
3) znajdują się w sytuacji finansowej zapewniającej wywiązanie się z zobowiązań mogących powstać wobec organu celnego,
4) nie naruszyły w sposób istotny przepisów prawa celnego lub przepisów podatkowych,
5) podpisały, na odpowiednim formularzu, zobowiązanie do zapłacenia, na pierwsze pisemne żądanie organu celnego, kwoty należnej z tytułu dokonywania przewozów towarów objętych procedurą tranzytu.(...)”

prowadzenia składu celnego:

„ (...) 5. Pozwolenie na prowadzenie składu celnego udzielane jest tylko osobom, które spełniają następujące warunki:
1) są osobami krajowymi w rozumieniu art. 3 1 pkt 11 lit. a) i lit. b),
2) prowadzą działalność gospodarczą co najmniej od roku,
3) są podatnikami podatku od towarów i usług,
4) są podmiotami, których działalnością kierują osoby, które nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przestępstwo gospodarcze lub za przestępstwo skarbowe,
5) nie zalegają z cłem, podatkami stanowiącymi dochód budżetu państwa ani składkami na ubezpieczenie społeczne, a także nie jest wobec nich prowadzone postępowanie egzekucyjne, upadłościowe, likwidacyjne lub układowe,
6) złożą w formie, o której mowa w art. 199 1 pkt 1 lub 2, zabezpieczenie generalne należności celnych przywozowych lub celnych wywozowych, w związku ze stosowaniem procedury, w wysokości odpowiadającej zakresowi przewidywanej działalności,(...)”

oraz zwolnienia z obowiązku złożenia zabezpieczenia przy korzystaniu z procedury uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń:

„ (...) 2. Zwolnienie określone w 1 wydawane jest w formie pozwolenia osobom spełniającym następujące wymogi:
1) mają swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania w kraju,
2) korzystają z procedury uszlachetniania czynnego od co najmniej roku,
3) ich sytuacja finansowa i posiadany majątek zapewniają wywiązanie się z zobowiązań mogących powstać wobec organu celnego,
4) nie naruszyły w sposób istotny przepisów prawa celnego lub przepisów podatkowych,
5) podpisały, na odpowiednim formularzu, zobowiązanie do zapłacenia, na pierwsze pisemne żądanie organu celnego, kwoty należnej z tytułu przywozu towarów objętych procedurą uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń.(...)”

Rzuca się w oczy, w wymienionych wyżej rozwiązaniach, szczegółowość regulacji, szczególnie, że podobne ograniczenia wspólnotowy kodeks celny kwituje lakonicznym stwierdzeniem:

„ (...) 3. Osobom, które nie gwarantują przestrzegania przepisów niniejszego Kodeksu, dostęp do wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego może zostać zabroniony.(...)”

Określone w polskim kodeksie celnym obowiązki:

„ 1. Każdy towar, który ma być objęty procedurą celną, powinien zostać zgłoszony do tej procedury.”

jak również:

„ 1. Organ celny po zwolnieniu towarów może z urzędu lub na wniosek zgłaszającego dokonać kontroli zgłoszenia celnego.
2. Po zwolnieniu towarów organ celny, w celu upewnienia się o prawidłowości danych zawartych w zgłoszeniu celnym, może w szczególności kontrolować dokumenty i dane handlowe dotyczące operacji przywozu lub wywozu towarów objętych zgłoszeniem, jak również późniejszych operacji handlowych dotyczących tych towarów. Kontrole te mogą zostać przeprowadzone u zgłaszającego bądź u każdej innej osoby bezpośrednio lub pośrednio związanej z tymi operacjami, jak również u każdej innej osoby posiadającej takie dokumenty i dane. Organ celny może również przystąpić do kontroli towarów, jeżeli istnieje jeszcze możliwość ich okazania.
3. Jeżeli z kontroli zgłoszenia celnego po zwolnieniu towaru wynika, że przepisy regulujące procedurę celną zostały zastosowane w oparciu o nieprawdziwe, nieprawidłowe lub niekompletne dane lub dokumenty, organ celny podejmuje niezbędne działania w celu właściwego zastosowania przepisów prawa celnego, biorąc pod uwagę nowe dane.”

objęte również regulacją prawa wspólnotowego, przy różnicy w zapisie jeżeli chodzi o zgłoszenie celne:

„Towary wprowadzone na obszar celny Wspólnoty zostają przedstawione organom celnym przez osobę, która wprowadziła je na ten obszar lub, w zależności od przypadku, przez osobę, która przejęła odpowiedzialność za przewóz towarów po ich wprowadzeniu, z wyjątkiem towarów przewożonych środkami transportu będącymi jedynie w tranzycie przez wody terytorialne lub przestrzeń powietrzną obszaru celnego bez postoju na tym obszarze. Osoba zgłaszająca towary powołuje się na deklarację skróconą lub deklarację celną uprzednio złożoną w odniesieniu do tych towarów.”

i kontrole celną:

„1. Zgodnie z warunkami określonymi obowiązującymi przepisami, organy celne mogą przeprowadzić wszystkie kontrole, które uznają za niezbędne dla zapewnienia prawidłowego stosowania przepisów celnych i innych przepisów dotyczących wjazdu, wyjazdu, tranzytu, przewozu i końcowego wykorzystania towarów w obrocie pomiędzy obszarem celnym Wspólnoty a państwami trzecimi oraz obecności towarów nieposiadających statusu wspólnotowego. W przypadkach przewidzianych w porozumieniu międzynarodowym możliwe jest przeprowadzenie kontroli celnej w państwie trzecim w celu prawidłowego zastosowania przepisów wspólnotowych.
2. Kontrole celne inne niż kontrole wyrywkowe opierają się na analizie ryzyka z wykorzystaniem technologii automatycznego przetwarzania danych w celu rozpoznania i oszacowania wielkości ryzyka oraz ustalenia niezbędnych środków do oceny ryzyka w oparciu o kryteria ustalone na poziomie krajowym, wspólnotowym i, jeśli takie są dostępne, międzynarodowym. Określenie systemu ramowego wspólnego zarządzania ryzykiem oraz ustalenie wspólnych kryteriów i obszarów kontroli priorytetowej następuje zgodnie z procedurą komitetu. Państwa Członkowskie opracowują, we współpracy z Komisją, system komputerowy do wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem.(...)

mają swoje odniesienie w postanowieniach kodeksu karnego skarbowego, określającego postępowanie w przypadku wystąpienia czynu zabronionego mającego związek z wymienionymi obowiązkami:

„ 1. Kto wbrew obowiązkowi nie udziela ustnych lub pisemnych wyjaśnień mających znaczenie dla kontroli celnej lub nie udostępnia wymaganych dokumentów dotyczących obrotu z zagranicą towarami lub usługami,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
2. Tej samej karze podlega ten, kto w inny sposób osobie uprawnionej do przeprowadzania czynności kontrolnych lub dozoru celnego udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej, w szczególności kto odmawia wykonania czynności przygotowawczych do kontroli celnej lub nie dopełnia obowiązku niezwłocznego dostarczenia towaru do miejsca wskazanego przez organ celny.
3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w 1 lub 2
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

Czynem zabronionym, według kodeksu karnego skarbowego, jest także nie przechowywanie dokumentów przez okres wskazany w przepisach celnych:

„ 1. Kto wbrew obowiązkowi nie przechowuje dokumentów mających znaczenie dla kontroli celnej,
podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych.
2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w 1
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”

choć adresat tego przepisu może mieć problem z pytaniem, który z kodeksów określa właściwą datę jako graniczną do dyspozycji organów celnych. W polskim kodeksie celnym:

„Osoby posiadające dokumenty mające znaczenie dla kontroli celnej powinny je przechowywać przez 5 lat i udostępniać na każde żądanie organu celnego. Termin ten rozpoczyna swój bieg z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym:
1) zostało przyjęte zgłoszenie celne o dopuszczenie do obrotu, jeżeli chodzi o towary dopuszczone do obrotu w innych wypadkach niż określone w pkt 2, lub zostało przyjęte zgłoszenie celne do wywozu,
2) przestają być pod dozorem celnym towary dopuszczone do obrotu w związku z zastosowaniem zerowej lub obniżonej stawki ze względu na przeznaczenie albo podlegające zwolnieniu od należności celnych przywozowych ze względu na przeznaczenie,
3) zostaje zakończona odpowiednia procedura celna, jeżeli chodzi o towary objęte inną procedurą celną niż określone w pkt 1 i 2,
4) towary zostały wyprowadzone z wolnego obszaru celnego.”

podczas, gdy kodeks wspólnotowy:

„Osoby, których to dotyczy, przechowują do celów kontroli celnej przez okres określony obowiązującymi przepisami i nie krócej niż trzy lata dokumenty wymienione w art. 14, (tj. Do celów stosowania przepisów prawa celnego każda osoba pośrednio lub bezpośrednio uczestnicząca w operacjach dokonywanych w ramach wymiany towarowej dostarcza organom celnym, na ich żądanie i w ewentualnie wyznaczonym terminie, wszelkie dokumenty i informacje, w jakiejkolwiek formie, jak również udziela im wszelkiej niezbędnej pomocy.) w jakiejkolwiek by były postaci. Okres ten rozpoczyna swój bieg z końcem roku, w którym:
a) przyjęto zgłoszenie o dopuszczenie towarów do obrotu lub zgłoszenie do wywozu – w przypadku towarów dopuszczonych do obrotu w innych przypadkach niż stanowi lit. b) lub w przypadku towarów zgłoszonych do wywozu;
b) towary przestają być pod dozorem celnym – w przypadku towarów dopuszczonych do obrotu z zastosowaniem zerowej lub obniżonej stawki należności celnych przywozowych ze względu na przeznaczenie;
c) odpowiednia procedura celna zostaje zakończona – w przypadku towarów objętych innymi procedurami celnymi;
d) towary opuszczają przedsiębiorstwo – w przypadku towarów umieszczonych w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym; Bez uszczerbku dla przepisu drugiego zdania art. 221 ust. 3 w przypadku, w którym kontrola celna przeprowadzona w zakresie długu celnego wykaże konieczność wprowadzenia korekty zaksięgowania tego długu, dokumenty są przechowywane w czasie przekraczającym wymieniony termin, przez okres umożliwiający jego skorygowanie i sprawdzenie.”

co oznacza, że wskazany w art. 95 okres przechowywania dokumentów mających znaczenie
dla organów kontroli celnej nie jest w pełni dookreślony. Artykuł 96 tegoż kodeksu określa obowiązki nadzoru nad działalnością przedsiębiorstwa lub innej jednostki organizacyjnej w zakresie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami.
Powyższa próba porównania wybranych zagadnień kodeksu karnego skarbowego dotyczących przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami z regulacjami prawnymi zawartymi w polskim i wspólnotowym kodeksie celnym wskazuje na mniejsze lub większe różnice występujące w obu dokumentach dotyczących wspomnianych zagadnień. Celowym byłoby wyeliminowanie tych różnic. Szansę taką stwarza ogłoszony 30 listopada 2005 r. projekt zmodernizowanego wspólnotowego kodeksu celnego, jako element realizacji tzw. strategii lizbońskiej. W art. 1 wniosek ten proponuje:
„Niniejsze rozporządzenie ustanawia Wspólnotowy Kodeks Celny, zwany dalej „Kodeksem”, określający reguły i procedury ogólne stosowane w odniesieniu do towarów wprowadzanych na obszar celny Wspólnoty lub z niego wyprowadzanych. Przepisy niniejszego Kodeksu stosuje się w sposób jednolity na całym obszarze celnym Wspólnoty, nie naruszając przepisów w innych dziedzinach dotyczących prowadzonej wymiany handlowej.”
Kodeks ten ma zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2009 r. Czy będzie to oznaczało uchylenie postanowień rodzimego Kodeksu celnego? Czas pokaże...