„O poprawie Rzeczypospolitej” i „Kazania sejmowe” jako propozycja naprawy ojczyzny.

W literaturze odrodzenia pojawiał się często temat państwa, bowiem szlachta w latach 40-XVIw. Toczyła walkę o reformy państwa nie tylko na sejmach, ale także poza szeregami poselskimi. Najbardziej liczącym się głosem w tej społecznej dyskusji był program Andrzeja Frycza Modrzewskiego, któremu potomni nadali przydomek „ojca polskiej myśli demokratycznej”. Swoje projekty reform zawarł w dużym dziele zatytułowanym „ o poprawie Rzeczypospolitej”. W pięciu księgach omawia tu zasady obyczajów, praw, życia kościelnego i szkolnego. Modrzewski prezentował nowoczesną koncepcję państwa, uważa że celem państwa jest zapewnienie obywatelom spokojnego i szczęśliwego życia. Ostro występował przeciwko sądom, domagał się równości wszystkich wobec prawa sądowego. Oburzył Modrzewskiego fakt, ze szlachcic za zabicie człowieka płaci karę pieniężną, a nie szlachcic za to samo przewinienie musi oddać głowę. Żądał wzmocnienia władzy królewskiej, aby ukrócić samowolę feudałów. Oprócz tego zadął ograniczenia wpływu duchowieństwa. Domagał się zmian w nauczaniu, udostępnienie nauki młodzieży męskiej wszystkich stanów. Modrzewski ostro potępił wojny zaborcze- niesprawiedliwe. Dopuszczał tylko wojny w obronie niepodległości i te nazwał sprawiedliwymi.
W podobnym dramatycznym tonie na temat spraw państwa wypowiada się ks. Piotr Skarga, autor „Kazań sejmowych”. Piotr Skarga napisał 8 kazań, których nigdy nie wygłosił. W kazaniu I ostrzega przed drążącymi krajowi niebezpieczeństwami i ostrzega, że pogrążona w grzechu Rzeczypospolita nie jest wieczna i może przeminąć bez śladu. W Kazaniu II przystawia 6 chorób grzebiących ojczyznę. Są to: brak miłości do ojczyzny, dbanie tylko o własne interesy:- niesprawiedliwe prawa: -brak zgody politycznej; -herezje, anarchia religijna; -osłabienie władzy królewskie: nienawiść wobec Boga; społeczeństwo w kazaniu tym Skarga porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Klęska kraju jest równoznaczna z klęską jej obywateli. Bowiem na dno nie idzie sam tonący okręt, ale również jego bohaterowie. Wzywa więc Skarga do ratowania kraju, bo ojczyzna to matka, wobec której każdy ma obowiązek troski i opieki. Jako mówca polityczny w pełni tego słowa znaczeniu pragnął Skarga zredukować rolę sejmików, izby poselskiej i ograniczyć przywileje szlachty, wzmacniając tym samym władzę królewską. Był on przeciwnikiem ówczesnego życia szlachty, piętnował takie wady jak cudzołóstwo, zwyczaj picia piwa oraz ubieranie się w jedwabne, drogie stroje.