Zaczyny i zaprawy

1. Zaczyn - mieszanina spoiwa (gipsu lub cementu) z wodą

2. Zaprawa budowlana - mieszanina spoiw i drobnoziarnistych kruszyw z wodą i z dodatkami
Do zapraw stosuje się prawie wszystkie rodzaje spoiw: wapno, cement, gips. Materiałem wiążącym mogą być także lepiszcza, np. glina, bitumy. Kruszywem do zapraw jest głównie piasek, ale może być także drobny żużel, trociny itp.

Woda do zapraw powinna pochodzić z wodociągów lub ze źródeł zdatnych do picia. Woda pobrana z sieci wodociągowej nie wymaga badań. Wykluczone jest użycie wody zanieczyszczonej (tłuszcze, muł, szczątki organiczne) i nadmiernie zasolonej (woda morska, mineralna, ścieki).

Zaprawę w stanie plastycznym przed rozpoczęciem wiązania określa się terminem zaprawy świeżej, a zaprawę w stanie stałym po odpowiednim okresie twardnienia – zaprawą stwardniałą.
Poszczególne składniki zapraw dozuje się objętościowo (zaprawy przygotowywane na budowie) lub wagowo (w wytwórniach zapraw). Jednak, na niewielkich budowach domów jednorodzinnych najczęściej stosuje się dozowanie objętościowo-wagowe: spoiwa odmierzane są wagowo, zaś piasek i woda objętościowo.

Ogólny podział zapraw jest wykonywany pod względem użytego spoiwa. W praktyce większe znaczenie mają zaprawy:
- cementowe (c),
- cementowo-wapienne (cw),
- wapienne (w),
- gipsowe (g),
- gipsowo-wapienne (gw),
- cementowo-gliniane (cgl).

Ze względu na zastosowanie zapraw w budownictwie wyróżnia się zaprawy murarskie, tynkarskie, szlachetne, ciepłochronne, wodoszczelne, żaroodporne, kwasoodporne itp.
Z technicznego punku widzenia zaprawy dzieli się na klasy – np. M03, M06, M1, M2, M4, M7, M12, M15, M20 (mogą być inne wielkości liczbowe jednak oznaczać one będą to samo). Liczba po symbolu M oznacza średnią 28-dniową wytrzymałość zaprawy na ściskanie, wyrażoną w MPa.

Inne rodzaje zapraw
- Zaprawy polimerowe – uzyskuje się przez zastosowanie jako wypełniacza żywic syntetycznych. Zaprawy te mają m.in. zwiększoną odporność na agresję chemiczną, większą wytrzymałość , szczególnie na rozciąganie i uderzenie, dobrą przyczepność do podłoża. Stosuje się je do wykonywania wypraw tynkarskich, zwłaszcza na zniszczonych podłożach, posadzek w budownictwie przemysłowym, do uszczelniania budynków itp.
- Zaprawy ogniotrwałe – stosowane do budowy obiektów pracujących w podwyższonej temperaturze. Do nich należą:
- Zaprawy szamotowe – wytwarzane ze zmielonego szamotu i gliny ogniotrwałej. Stosuje się je do łączenia elementów ogniotrwałych.
- Zaprawy krzemionkowe - wytwarzane ze zmielonego kwarcytu, piasku oraz gliny ogniotrwałej w ilości 20%. Stosuje się je do łączenia kształtek kamionkowych narażonych na działanie temperatury do 1200oC.
- Zaprawy termalitowe - wytwarzane z mieszaniny ziemi okrzemkowej i gliny ogniotrwałej. Stosuje się je do łączenia murów wykonywanych z cegły termalitowej pracujących w temperaturze do 900oC.
Dodatki do zapraw
- Dodatki uplastyczniające zaprawy cementowe to popioły lotne, mączki mineralne i żużlowe oraz związki chemiczne (np. Klutan). Oprócz wymienionych środkiem uplastyczniającym jest także wapno w każdej postaci. Większość tych dodatków zwiększa jednocześnie wodoszczelność zaprawy, ich wytrzymałość i odporność na korozję. Stosowanie dodatków należy ograniczać do 10% masy cementu.
- Dodatki przyspieszające wiązanie – są również stosowane głównie do zapraw cementowych. Najczęściej jest stosowany chlorek wapniowy CaCl2 (maksymalnie do 2% masy cementu). Inne środki to szkło wodne, soda (węglan sodowy) lub węglan potasowy. W znacznym stopniu przyspieszają wiązanie, ale na ogół poważnie zmniejszają wytrzymałość zaprawy, dlatego należy stosować je w niewielkich ilościach oraz sprawdzić doświadczalnie ich działanie. Zaletą tych dodatków jest to, że nie powodują korozji stali.
- Dodatki koloryzujące – rozjaśniające (białe mączki mineralne) i barwiące (odporne na alkalia barwidła mineralne), stosuje się do elewacyjnych zapraw tynkarskich, zwiększając walory estetyczne budowli. Dodatki te można mieszać z cementem lub dodawać bezpośrednio do wody zarobowej (w zależność czy są rozpuszczalne w wodzie.

Zastosowanie zapraw budowlanych
- Do budowy przegród budowlanych złożonych z elementów drobnowymiarowych;
- Do wypełniania wszelkiego rodzaju ubytków obiektów zarówno mieszkalnych jak i inżynierskich, np. spoiny, rysy;
- Do uszczelniania obiektów wymagających dużej szczelności, np. podziemne ściany budynków narażone na działanie wody gruntowej, ściany zbiorników na materiały płynne;
- Do ochrony elementów budynków przed wpływami zewnętrznymi z jednoczesną poprawą walorów estetycznych przez otynkowanie obiektu;
- Do produkcji przemysłowej elementów budowlanych