Wybrane państwo europejskie: Bułgaria

Opracowała: Justyna Dekundy

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Bułgaria (Republika Bułgarii) jest to europejskie państwo w północno-wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego, nad Morzem Czarnym. Na północy graniczy z Rumunią (608km),na zachodzie z Jugosławią i Macedonią (148km), na południu z Grecją (494km) i Turcją (240km). Bułgaria zajmuje powierzchnię 110,9 tys. km2 , zamieszkuje ją
8 240,4 tys. mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia wynosi: 81 os./km2. Najgęściej zaludniona jest Kotlina Sofilijska(powyżej
160 os./km2) oraz Nizina Tracka i centralna część Wyżyny Naddunajskiej. Stolicą Bułgarii jest Sofia(1 117 tys.). Główne miasta (1996): Płowdiw (344 tys.), Warna (301 tys.), Burgas (199 tys.), Ruse (168 tys.). Ludność miejska: 88%. Podział administracyjny: 9 okręgów (prowincji). Język urzędowy: bułgarski. Skład etniczny: Bułgarzy (85%), Turcy (8%), Romowie (3%), Macedończycy (2%), Ormianie (0,3%), Rosjanie (0,2%). Wyznania: bezwyznaniowcy (64%), prawosławni (27%), muzułmanie (8%), protestanci (0,5%), katolicy (0,4%), inni (0,1%). Jednostka monetarna: 1 lew = 100 stotinek. Analfabetyzm sięga 1%. Przyrost naturalny: ujemny (-6?, 1998). Jeden z najniższych na świecie. średnia długość życia: mężczyźni 68 lat, kobiety 75 lat.




USTRÓJ I ADMINISTRACJA

Bułgaria jest republika wielopartyjną z jednoizbowym parlamentem wybieranym co 4 lata- Zgromadzeniem Ludowym z 240 miejscami. Zgromadzenie Ludowe jest najwyższym organem władzy państwowej, reprezentującym wolę narodu i jego suwerenność, jednoczącym władzę ustawodawczą i wykonawczą oraz sprawującym najwyższą kontrolę. Rada Ministrów jest naczelnym organem wykonawczym i zarządzającym władzy państwowej, odpowiadającym za swoją działalność przed Zgromadzeniem Ludowym, w okresie między sesjami przed Radą Państwa. Rady Narodowe (okręgowe i gminne) są terenowymi organami władzy państwowej i samorządowej. Pod względem administracyjnym kraj dzieli się na okręgi-jest ich 28 oraz gminy.

SYMBOLE NARODOWE

GODŁO
W środku godła nad zębatym kołem widnieje lew na niebieskim tle, otoczony z obu stron kłosami zboża. Kłosy owinięte są trójkolorową wstęgą o barwach narodowych, niżej znajdują się: Czerwona wstęga ze złotymi liczbami-„681” i „1944”- oznaczającymi rok powstania państwa bułgarskiego i rok zwycięstwa socjalistycznej rewolucji. U góry powyżej lwa, Widoczna jest pięcioramienna czerwona gwiazda.

FLAGA
Flaga państwowa ma trzy poziome pasy: od góry-biały, czerwony i zielony. Na górnym, białym polu umieszczone jest godło państwa bułgarskiego.

HYMN
Hymn Bułgarii nawiązuje tekstem melodia do ludowych eposów i pieśni, wyraża piękno swej ziemi, chwałę bojowników o wolność i walkę o pokój.

WARUNKI NATURALNE

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI
Rzut oka na mapę geograficzną Bułgarii pozwala wyróżnić cztery geomorfologiczne obszary:
1.pagórkowatą Równinę Naddunajską, zajmującą północną część kraju między Dunajem i Starą Płaniną (Bałkanem), 2.obszar staropłaniński (Bałkan), 3.obszar kotlin między pasmem Stara Płanina a masywem Riły i Rodopów, utworzony z licznych niskich i średniowysokich gór (Sredna Gora, Ruj, Milewska i Konjawska Płanina, Wiskjar, Witosza, Sakar i Stranża) oraz malowniczych kotlin wraz z Niziną Górnotracką, 4.obszar masywu gór Riły i Rodopów, obejmujący: Rodopy, Riłę, Pirin, Bełasicę i Osogowską Płaninę, doliny rzek Strumy i Mesty.
Równinę Naddunajską pokrywa gruba warstwa lessu. Występują tu zjawiska krasowe: zapadliska, leje, groty. Równina jest poprzecinana głębokimi dolinami rzek. W części zachodniej teren jest płaski (okręg Łomski), o krajobrazie bardziej monotonnym, w środkowej urozmaicony(liczne meandry rzek), we wschodniej (Łudogorie) występują wzgórza i płaskowyże(do 400 m n.p.m.) oraz Dobrudżansko Płato- kraina stosunkowo sucha(350-450 m n.p.m.), opadająca do Morza Czarnego wysokim klifowym wybrzeżem.
Stara Płanina (Bałkan) to łańcuch młodych gór, wypiętrzony w okresie ruchów alpejskich. Ciągnie się szerokim(do 50 km), otwartym ku północy, łukiem na dł. 530 km od rzeki Timok (tuż za granicą Jugosławii) aż do przylądka Emine na wschodzie. Ku północy góry opadają łagodnie, rozczłonkowane przez szerokie doliny dopływów Dunaju. Ku południowi opadają stromo, poprzecinane wąskimi dolinami rzek o urwistych ścianach Malowniczości krajobrazu dodają lasy występujące do 2000m n.p.m. Ponad piętrem lasów-rozległe hale.
Bałkan zachodni zbudowany jest ze skał wylewnych-porfirów i andezytów. Cziprowsko-Berkowska Płanina-z łupków i wapieni. Koznica Wraczanska Płanina- to pasma wapienne; Rżana i Murgasz-to góry krystaliczne. Najwyższy szczyt Midżur ma 2168 m n.p.m. Przejścia ułatwiają przełęcze: Św. Nikola (1380 m n.p.m.), Petrochanski (1440 m n.p.m.), Witinja (965 m n.p.m.), dolina rzeki Iskry.
Od przełęczy Zlatiszki prohod (1365 m n.p.m.) do przełęczy Wratnik, obniżając się ku wschodowi, ciągnie się Bałkan
Środkowy (185 km), zbudowany głównie z łupków krystalicznych i wapieni; najwyższy szczyt-Botew (2376 m n.p.m.). Komunikacyjnie trudniej dostępny; przecinają go przełęcze: Trojanski
(1520 m n.p.m.), Jasenski (1330 m n.p.m.),
Spiczewski (1170 m n.p.m.).
Bałkan wschodni utworzony jest głównie z fliszu i wapieni. Występują tu zjawiska krasowe. Stopniowo obniża się do obszarów równinnych. Najwyższy szczyt-Byłraka(1181m n.p.m.).
Sredna gora jest południowym odgałęzieniem Bałkanu; zbocza opadają łagodnie ku Nizinie Górnotrackiej, bardziej stromo ku północy. Sredna Gora jest pasmem rozczłonkowanym, równoległym do Bałkanu Środkowego; zbudowana przeważnie ze skał krystalicznych, wylewnych oraz wapieni i fliszu; szczyty łagodne, najwyższy-Bogdan
(1604 m n.p.m.).
Na południe od Bałkanu występuje kilka kotlin: Sofilijska-otoczona od północy Sofilijską Płaniną (część Bałkanu),od wschodu Ichtimanską Sredną Gorą, od południa masywem Witoszy, od zachodu pasmem Ljulin; dalej na wschód, między Starą Płaniną i Sredną Gorą, leża kotliny zapadliskowe: Złatiszko-Pirdopska (700m n.p.m.), Karłowska (400m n.p.m.) oraz największa-Kazanłycka
(350 m n.p.m.) Urodzajne gleby i łagodny klimat kotlin umożliwiły rozwój sadownictwa, ogrodnictwa, uprawę oleistych róż, lawendy i mięty.
Drugi ciąg kotlin znajduje się w południowo-zachodniej Bułgarii, wzdłuż rzeki Strumy: Kjustendiłska, Stanke-Dinitrowska, Błagojewgradzka i w rejonie Petricz.
Południe i południowy zachód Bułgarii zajmują góry: Riła, Pirin i Rodopy. Wypiętrzone i potrzaskane uskokami w okresie młodszych fałdowań alpejskich, zbudowane są ze starych skał krystalicznych, łupków i granitów, młodszych wylewnych (andezytów i trachitów). Pokrywają je lasy liściaste i iglaste, wyżej-hale. Między zapadliskami dolin rzek Strumy i Mesty znajdują się górskie masywy: Riła i Pirin. Lodowcowa rzeźba, turnie, liczne kotły, jeziora i monery upodabniają je do Wysokich Tatr. Górne partie pokryte są śniegiem prawie przez cały rok. Najwyższy szczyt Riły-Musała (2925 m n.p.m.) jest równocześnie najwyższym w Bułgarii. Z Riły wypływają rzeki Marica i Iskry. Pirin jest mniejszym masywem; zbudowany z wapieni posiada liczne szczyty powyżej 2700 m n.p.m.; najwyższy-Wichren (2915 m n.p.m.).
Nizina Górnotracka to obniżenie tektoniczne w kształcie klina (dł. 250km) między Rodopami, pasmem Sakar ni Strandżą od południa a pasmem Sredna Gora i Bałkanem wschodnim od północy. Jego dno to rozległa równina (średnio 168 m n.p.m.); w części zachodniej bardziej płaska, we wschodniej-pagórkowata.
Ze względu na dogodny klimat, urodzajne gleby oraz nawadnianie Nizina Górnotracka jest głównym obszarem rolniczym w Bułgarii. W części zachodniej przeważa sadownictwo, warzywnictwo, uprawa winorośli i roślin technicznych, w części wschodniej-uprawa zboża oraz bawełny i hodowla.

KLIMAT
Na obszarze Bułgarii wyróżnia się cztery strefy klimatyczne. Strefa kontynentalna obejmuje Równinę Naddunajską; przejściowa Nizinę Górnotracką oraz równiny wzdłuż rzek Mesty i środkowej Strumy; górska-wszystkie wysokie góry, nadmorska-wąski pas wzdłuż Morza Czarnego. Równoleżnikowy układ gór ułatwia dopływ wilgotnego powietrza, jednocześnie zatrzymuje ciepłe powietrze z południa.
Na Równinie Naddunajskiej zima jest łagodna, lato ciepłe, niewielkie opady roczne. Na Nizinie Górnotrackiej występuje ciepłe lato (lipiec-20C) i krótkotrwała, łagodna zima o małych opadach. Na obszarach wysokich gór zima jest mroźna i długa przy znacznych opadach śniegu, lato chłodniejsze z dużymi opadami deszczu. Na Wybrzeżu Czarnomorskim zima jest łagodna, z małymi opadami, długa i ciepła jesień oraz gorące, słoneczne lato (lipiec-ok.25C). Wiatry są w Bułgarii zmienne, przeważnie zachodnie i północno-zachodnie. Południowe wieją dolinami rzek Strumy, Maricy i Mesty.
Średnia roczna temperatura w kraju wynosi od +14C (rejon Petricz) do -3C (szczyt Musała). Pokrywa śnieżna na Wybrzeżu czarnomorskim leży 10-20 dni, w górach- do 200 dni. Grubość pokrywy w górach- do 3 m, na wybrzeżu 2-5 cm. Średnie roczne opady: w górach-650-1200 mm, na pozostałych terenach-450-650 mm.

WODY
Do zlewisk Morza Czarnego należy 57% powierzchni kraju, do Morza Egejskiego-pozostałe 43%. Do Morza Czarnego (na terenie Rumunii) wpada Dunaj- jedyna żeglowna rzeka w Bułgarii (471km) z dopływami: Łom (93km), Ogosta (144km), Iskyr (368km),Wit (189km), Osym (314km), Jantra (286km), Rosica (164 km) i Rusenski Łom (197km) oraz kilkoma mniejszymi. W strefie pobrzeża do Morza Czarnego wpadają: Prowadijska reka (119km), Kamczija (245km), Redecka reka (69km), Wwleka (147km) i kilka mniejszych. Do Morza Egejskiego (na terytorium Grecji) wpadają: Marica (322km w granicach Bułgarii, na ogólną długość 525 km) z głównymi dopływami: Topołnica (155km), Tundża (350 km), Arda (241km), Mesta (126km), Struma (290km).
Wielkie zasoby energii wodnej rzek Bułgarzy wykorzystują do elektryfikacji i nawadniania. Wzniesiono ponad 2000 zapór i zbiorników; największy-Iskyr, na południowy wschód od Sofii (30km2). W wielu rejonach kraju zbudowano nowoczesne systemy nawadniające obszary 24% uprawnej ziemi. Liczne sztuczne zbiorniki zagospodarowano dla celów sportowych i wypoczynkowych.
Największe jeziora: Limanowe (płytkie zatoki odcięte mierzeją, powstałe u ujścia rzek)-Burgaskie (pow. 28 km2 , głęb. do 1m); lagunowe (część morza odcięta przez mierzeję)-Atanasowskie (15 km2), Pomorijsko (7 km2), Mandrenskie (34 km2), Warneńskie(17 km2-głęb.19m). Nieliczne jeziora krasowe spotyka się na obszarze Łudogoria i Dobrudży. Małe jeziora polodowcowe występują w Pirinie i Rile, na wysokości 1900-2400 m n.p.m.
Bułgaria znana jest ze swoich cenionych od wieków źródeł wód mineralnych, wykorzystywanych już za czasów rzymskich. Obecnie zajmuje jedno z czołowych miejsc w Europie pod względem obfitości wód mineralnych; ponad 550 źródeł. Ich temperatury wynoszą od 10C do 103C. Woda z 400 źródeł wykorzystywana jest do lecznictwa, także do ogrzewania szklarni. Powszechnie znane są uzdrowiska: Bankja, Chisar, Kjustendił, Welingrad, Sandanski, Nareczen, Saparewa Bania, Momin prohod i inne.

SZATA ROŚLINNA
Około 29% obszaru kraju zajmują lasy (stoki gór, przedgórza i wyżyny). Na niższych piętrach rośnie: brzoza, grab, jesion, klon, lipa, osika. Dąb występuje do 1000 m n.p.m., lasy bukowe i liściasto-iglaste- do 2000 m, bory sosnowo- świerkowe- 2300 m, powyżej-kosodrzewina, do 2500 m-wysokogórskie hale (polany).
Północną część równiny Naddunajskiej porasta roślinność wschodnioeuropejska. Wzdłuż Dunaju występują lasostepy z dominacją drzewostanu środkowoeuropejskiego.
Lasy typu śródziemnomorskiego zajmują południowo0wschodnie obszary kraju, rosną także w dolinie Mesty i Strumy (buk wschodni, dąb szkarłatny, drzewo terbintowe, kasztan jadalny, migdałowce i figowce). Roślinność typu śródziemnomorskiego i pontyjskiego można spotkać na Pobrzeżu Czarnomorskim. W górach Strandża i Sakar (między Maricą i Tundżą), wśród bukowych lasów rosną stale zielone krzewy laurolistne, cyprysowe i mirtowe.





ŚWIAT ZWIERZĘCY
Na dużych obszarach leśnych żyją: dziki, jelenie, lisy, sarny i wilki; w wysokich partiach gór kozice, brunatne niedźwiedzie. Ze zwierząt futerkowych występują: borsuki, kuny, łasice, rysie, tchórze, zające, wydry.
Z ptaków spotyka się: bażanty, dropie, dzikie kaczki, kuropatwy, orły, sepy. Na nadmorskich jeziorach-ibsy i łabędzie. Pelikany- w rezerwacie Srebrna nad Dunajem. Z gadów węże i żółwie
W Dunaju występują następujące gatunki ryb: sumy jesiotrowate i okoniowate, w rzekach górskich-pstrągi. Nadmorskie limany i laguny obfitują w ryby morskie. Morze Czarne, dość ubogie w faunę, posiada ponad 180 gatunków ryb; tylko 60 gatunków odławia się. Do największych należą: walenie, delfiny: foki występują w rejonie przylądka Kaliakra.

GOSPODARKA

Bułgaria należy do słabiej rozwiniętych państw Europy. Gospodarka oparta jest na przemyśle i rolnictwie. Rozwinął się tam przemysł elektromaszynowy (produkcja obrabiarek, maszyn górniczych, urządzeń nawadniających), metalurgiczny (huty cynku i ołowiu oraz miedzi), elektroniczny, środków transportu (produkcja taboru kolejowego, statków, ciągników, tramwajów, wozów akumulatorowych), petrochemiczny (rafinerie ropy naftowej), chemiczny (produkcja nawozów i tworzyw sztucznych), farmaceutyczny, kosmetyczny, włókienniczy, spożywczy. Bułgaria zajmuje 1. miejsce na świecie w produkcji i eksporcie olejku różanego. Rozwinięte rybołówstwo. Głównym bogactwem naturalnym jest węgiel kamienny i brunatny, rudy cynku, ołowiu, miedzi, soli kamiennej, rudy żelaza i ropa naftowa. Struktura użytkowania ziemi: użytki rolne stanowią 56% powierzchni, grunty orne i sady - 37,4%, użytki zielone, głównie łąki i pastwiska - 18,2%. Ponad 20% gruntów ornych jest sztucznie nawadnianych. Uprawia się: zboża (pszenica, kukurydza, jęczmień), słonecznik, tytoń, bawełnę, rośliny pastewne, buraki cukrowe, warzywa (pomidory, ogórki, papryka, rośliny dyniowate), winorośl, owoce (jabłonie, brzoskwinie, śliwy). W Kotlinie Kazanłyckiej rozwinięta uprawa roślin dostarczających olejków eterycznych, głównie lawendy, róż i mięty. Hodowla owiec, bydła, trzody chlewnej, kóz, koni, osłów oraz mułów. Rybołówstwo i leśnictwo słabo rozwinięte. Energia elektryczna produkowana jest w ok. 60% w elektrowniach cieplnych, 30% w jądrowych i 10% w hydroelektrowniach. Bardzo dobrze rozwinięta turystyka. Corocznie do Bułgarii przyjeżdża ponad 8 mln turystów. Głównym regionem turystycznym jest wybrzeże Morza Czarnego: Warna, Złote Piaski, Słoneczny Brzeg, Nesebyr, Pomirie, Burgas, Sozopol. W górach ośrodki sportów
zimowych: Borowec, Pamporowo. Liczne uzdrowiska z wodami mineralnymi: Momin Prochod, Chisaria, Bankia, Welingrad, Sandanski. Komunikacja dobrze rozwinięta, największą rolę odgrywa transport samochodowy (36,7 tys. km dróg w tym 33,7 tys. asfaltowych) oraz kolejowych (4 292 km). Ważną rolę odgrywa transport morski, główne porty: Warna, Burgas, Bałczik, Nesebyr, Pomorie, Sozopol. Międzynarodowe porty lotnicze w Sofii oraz Burgas. Dochód narodowy: 4 100 USD na 1 mieszkańca (1997). Zadłużenie: 10 mld USD (1997). Struktura zatrudnienia: przemysł (42,3%), usługi (38,1%), rolnictwo (19,0%). Handel zagraniczny: eksportuje się głównie produkty rolne (23,4%), m.in. konserwy, wyroby tytoniowe, wina, warzywa i owoce oraz paliwa (21,1%) i maszyny (18,1%), natomiast importuje: paliwa (42,6%), maszyny (22,6%), produkty chemiczne (9,4%) oraz surowce mineralne. Głównymi partnerami handlowymi są: kraje byłego ZSSR, Niemcy, Włochy, Grecja.

TURYSTYKA
Ważnym działem gospodarki Bułgarii jest turystyka; 1989 Bułgarię odwiedziło 8,2 mln turystów zagr., a wpływy z turystyki wyniosły 271 mln dol. USA. Po 1992 (wprowadzenie obowiązku opłat wizowych dla grup wycieczkowych) — zmniejszenie ruchu turystycznego. Głównym regionem turystycznym jest wybrzeże Morza
Czarnego; najważniejsze kąpieliska morskie: Albena, Złote Piaski, Św. Konstantyn (Drużba), Warna, Słoneczny Brzeg, Nesebyr, Pomorie, Burgas, Sozopol. W górach Riła, Rodopach i Bałkanach rozwinęły się popularne ośrodki sportów zimowych, m.in. Borowec, Pamporowo. Liczne są uzdrowiska z wodami mineralnymi (Momin Prochod, Chisaria, Bankia, Welingrad, Sandanski i inne).