SYSTEM POLITYCZY - DEFINICJA POJĘCIA
System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu. Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje: 1) Koncepcja instytucjonalna – system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. J. Kowalski - system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki. 2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna – system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Karol B. Jankowski – System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną. 3) Koncepcja systemowa – istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym. Funkcje systemu politycznego: Politycznej socjalizacji: system polityczny ma za zadanie kształtowanie świadomości społecznej i organizacji społeczeństwa; kształci ludzi, by mogli pełnić w nim określoną rolę. Artykulacji interesów: wyrażanie interesów grup społecznych. Agregacji interesów: stworzenie pewnego interesu i doprowadzenie do wyjścia tych interesów podstawowych.
GŁÓWNE ELEMENTY SYSTEMU POLITYCZNEGO
SPOŁECZNOŚĆ - składa się z grupy zbieżnych i sprzecznych interesów; ORGANIZACJE ARTYKUŁUJĄCE I REPREZENTUJĄCE INTERESY TYCH GRUP – poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej, bądź wywieranie na nią nacisku; INSTYTUCJE WŁADZY PAŃSTWOWEJ; FORMALNE I ZWYCZAJOWE NORMY – regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemów politycznych.
KLASYFIKACJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
Systemy polityczne się klasyfikuje. Grupuje się je według istotnych podobieństw. Trzeba ustalić kryterium w jakim będziemy grupować systemy polityczne.
Za kryterium klasyfikacji systemów politycznych przyjęto kryterium podziału państw na państwa socjalistyczne i państwa kapitalistyczne. Inne kryterium klasyfikacji systemów politycznych to podział systemów politycznych na systemy demokratyczne i systemy niedemokratyczne.
8.Juan Linz (hiszpański politolog) powiedział, że wszystko co nie jest demokratyczne nie jest totalitarne. Może być niedemokratyczne i nie totalitarne. Powiedział on, że są państwa autorytarne, a nadto są też państwa, które są tradycyjnie niedemokratyczne.
Wg Arystotelesa – rządy jednostek, rządy niewielu, rządy wielu; wg Maxa Webera – racjonalno-legitywistyczny- sprawujacy władzę żądają posłuszeństwa wobec niej opierając się na podporządkowaniu wynikającym z norm prawnych legalnie określających zakres kompetencji jakimi dysponuje władza ; tradycjonalistyczny – opiera się na tradycji historycznej sankcjonującej teraźniejszość; charyzmatyczny – wywodzi się z prestiżu jednostek lub grup rządzących.
PANORAMA WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
SYSTEMY DEMOKRATYCZE - Podstawowe elementy demokracji: a) wolne uczciwie przeprowadzone wybory do ciał i instytucji, które tworzą prawo lub stanowią władzę wykonawczą (wybory parlamentarne i prezydenckie). Wybory muszą być przeprowadzane cyklicznie (cykliczność wyborów); b) musi w tych systemach istnieć jednocześnie wolność słowa i stowarzyszeń – możliwość swobodnego tworzenia organizacji, partii, wolność prasy, możliwość wypowiadania czegoś innego niż władze; c) muszą tu być rządy prawo gwarantujące, ochronę praw mniejszości. d) władza wybrana jest na określoną kadencję. System demokratyczny jest stopniowalny. Może być w większym lub mniejszym stopniu systemem demokratycznym, np. Polska jest w mniejszym stopniu niż Anglia systemem demokratycznym. Demokratyczność jest wyposażona w cechę stopniowalności. Jeżeli występują te 3 lub 4 elementy w danym państwie to możemy mówić o systemie demokratycznym. Systemy demokratyczne występują w dwóch podstawowych sprzecznych do siebie systemach – wg sposobu ukonstytuowania: a) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego); b) w postaci systemu prezydenckiego. Systemy polityczne demokratyczne występują w 3 postaciach: a) w postaci systemu prezydenckiego; b) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowy); c) w postaci systemu mieszanego.
SYSTEMY NIEDEMOKRATYCZE - występują w 3 postaciach: a) tradycyjne systemy (tradycyjne oligarchie) – chodzi tu o systemy, które nigdy nie były demokratyczne, które się zmieniają, ale jeszcze nie stały się demokratyczne, np. Arabia Saudyjska. W tych systemach społeczeństwo nie ma prawa głosu. Jest coś co jest namiastką Parlamentu, ale rządzi król. Władza należy do rodziny królewskiej. b) systemy totalitarne – to jest twór XX wieku. Wcześniej ich nie było. Systemy te tworzone są w świetle nauki. W systemach totalitarnych występuje totalny monopol państwa (władzy) na wszystko (na politykę i inne dziedziny życia). Państwo jest organizatorem, kontlorelem nauki, gospodarki, środków przemocy. Władza monopolizuje w swoich rękach decyzje we wszystkich sprawach. Występują organizacje masowego poparcia dla władzy, np. partie polityczne.
System totalitarny definiuje występowanie ideologicznej doktrynacji. Władza chce, żeby jej ideologia (światopogląd) był moją ideologią (światopoglądem). c) systemy autorytarne – to są takie systemy niedemokratyczne zadawalające się w istocie samym rządzeniem. Władza zadowala się rządzeniem. System autorytarny - to taki system, gdzie władza skupiona jest najczęściej w ręku elity (oligarchii wojskowej), rzadziej elity cywilnej. Dostęp do tej elity uzależniony jest od woli samej elity. Wyłączone są mechanizmy demokratyczne, zawieszona jest Konstytucja, rozwiązane są partie polityczne, nie ma wyborów prezydenckich. Wybory się nie odbywały w systemach autorytarnych. Systemy autorytarne – są niedoskonałymi systemami niedemokratycznymi.
Kryterium geograficzne pozwala na pewna schematyke: Europa zachodnia , Ameryka północna i poludniowa – ustabilizowana demokracja. Ameryka Łacińska – eksperymenty demokratyczne, tradycja republikańska, prezydencjonalizm, silna pozycja polityczna armii, przemienność rządów demokratycznych i dyktatur wojskowych lub cywilnych. Panstwa Europy środkowo-Wschodniej – transformacja polityczna i gospodarcza (Polska, Węgry, Czechy, Słowenia) pierwiastek władzy autorytarnej ( Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Serbia, Chorwacja, Ukraina czy Rosja). Państwa afrykańskie – reżimy polityczne – Uganda, Rodezja południowa, zair, Nigeria, Libia, Ghana, Mozabik, Angola; państwa demokratyzujące się – Tunezja, RPA, Egipt, Botswana. Azja – ustabilizowana demokracja – Japonia Izrael i Indie; państwa demokratyzujące się; dyktatury komunistyczne, reżimy teokratyczne – Iran, dyktatury autokratyczne czy sułtanizm postkomunistyczny.
WYMIEŃ I SCHARAKTERYZUJ GŁÓWNE ZASADY DEMOKRACJI LIBERALNEJ
1) Zasada suwerenności społeczeństwa obywatelskiego – realizowana jest przez powszechne, równe, bezpośrednie i tajne wybory; 2) zasady pluralizmu – wielkość partii politycznych, wielkość frakcji ideowych w partiach politycznych i samorządach terytorialnych; wielkość grup interesu uzupełniający reprezentację terytorialną; 3) konstytucjonalizm – uznanie że władza państw jest ograniczona przez konstytucje; ochrona wolności obywateli ma gwarancje wyższe i mocniejsze, które wynikają z ustaw wyższych; 4) podział władzy – zapewnienie wzajemnego hamowania się i ograniczanie poszczególnych organów państwa; 5) szczególny status prawny obywatela w pństwie: zapewnia on prawo wyboru idei i opinii; prawo wyboru organizacji politycznej lub społecznej do której można należeć lub się z nią identyfikować; prawo do wyboru zakresu aktywności politycznej, a także prawo do braku aktywności politycznej; 6) światopoglądowa, religijna i moralna neutralność państwa i prawa – oznacza że aparat nie wyróżnia wyznania religijnego oraz koncepcji moralnej nawet gdy te wartości są popierane przez większość obywateli; chroni prywatność, ale nie bierze pod uwagę religii.
OMÓW KONCEPCJE TWZ PAŃSTWA PRAWA I JEGO GWARANCJE
Państwo prawa- (pojęcie węższe od państwa demokratycznego)-państwo praworządne konstytucyjne, w którym wzajemne stosunki między organami władzy państwowej a obywatelami i ich organizacjami są ściśle określone przez stabilne i w praktyce stosowane normy prawne. Koncepcja państwa prawa opiera się na założeniu, iż zadaniem prawa (przez które rozumie się ustawę) jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem państwa.
W państwie prawa najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa (zasada prymatu ustawy), jest ona obok konstytucji najważniejszym aktem prawnym. Instytucją stojącą na straży zgodności aktów prawnych z konstytucją oraz obowiązującymi ustawami jest sądownictwo konstytucyjne (w Polsce rolę tę pełni Trybunał Konstytucyjny). Również działalność administracji podlega w państwie prawa kontroli pod kątem legalności jej decyzji, czuwają nad tym niezawisłe sądy (sąd administracyjny).Według współczesnej koncepcji państwa prawa obowiązek działania zgodnie z prawem odnosi się do wszystkich organów państwa również do parlamentu jako władzy prawodawczej. Proponowane natomiast przez parlament rozwiązania prawne powinny odpowiadać nie tylko większości obywateli, ale także przestrzegać praw i wolności człowieka (prawa człowieka). W państwie prawa normom prawnym podporządkowany jest nie tylko obywatel, ale także władza państwowa. Najbardziej charakterystyczne cechy państwa prawa:1) zabezpieczenie wolności (ograniczenie wolności poprzez państwowe unormowanie – prawa człowieka granicą działania państwa); 2) równość wobec prawa (zniesienie podziałów stanowych); 3) pewność prawa (nadrzędność ustaw, postępowanie zgodne z przepisami prawa, sądowa ochrona prawna, zakaz stanowienia ustaw działających wstecz); 4) podział władzy (prawodawcza, wykonawcza, sądownicza).Zgodnie z konstytucją Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Gwarancje państwa prawa:1) ustrojowe: podział władzy; legalnie i swobodnie działająca opozycja; niezbywalność wolności obywatelskich; niezawisłość sądów. 2) legislacyjne - hierarchia aktów prawnych; nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych; rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych. 3) proceduralne - wielinstancyjność trybu rozstrzygania spraw; zasada odpowiedzialności indywidualnej; domniemanie niewinności oskarżonego; prawa oskarżonego w procesie karnym; badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem.
CO OZNACZA TERMIN SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE
W społeczeństwie obywatelskim państwo i związane z nim instytucje zmieniają swoją rolę, tak, aby wyzwalać aktywność obywateli i chronić ich interesy. Zasada pluralizmu, a wiec różnorodności w życiu politycznym, kulturalnym i ekonomicznym - to konsekwencja tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Jest to model społeczeństwa, w którym wszystkie grupy rasowe i etniczne, grupy zróżnicowane pod względem poglądów zachowują swoją odrębną tożsamość i mają względnie równa pozycję społeczną. Silne społeczeństwo obywatelskie – liczne, dobrowolne stowarzyszenia – firmy prywatne, organizacje społeczne; organizacje polityczne; organizacje kulturowe, gospodarcze; organizacje których celem nie jest osiągnięcie zysku ani władzy a poszerzenie obszarów racjonalnej debaty publicznej w celach i srodkach osiągania celów zbiorowych – TV i radio.
OMÓW WŁAŚCIWOŚCI WSPÓŁCZESNEJ DEMOKRACJI
Podstawowymi regulacjami prawnymi współczesnych systemów demokratycznych są: Konstytucja, czyli ustawa zasadnicza; Ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy;.Normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie partii politycznych; Prawo wyborcze; Akty wykonawcze do danych ustaw (wydawane przez konkretne resorty). We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą. Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą. Jest to instytucjonalne zabezpieczenie, zwane,, check and balance ” (kontrola i równowaga). Elementami niezbędnymi do kształtowania się nowoczesnego systemu demokratycznego są Trójpodział władzy; Wysoki poziom rozwoju gospodarczego, a w konsekwencji wzrost liczby wykształconych obywateli, którzy oczekują, że będą spełniać znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji politycznych; Tolerancja dla uzasadnionej odmienności poglądów - obywatele mają prawo wyrażania swoich poglądów nawet, gdy różnią się one od poglądów innych (przed traktowaniem swoich poglądów jako jedynie słusznych powinni wystrzegać się zwłaszcza ci, którzy sprawują władzę); Brak silnych podziałów w społeczeństwie - duże różnice w społeczeństwie prowadzą, bowiem do konfliktów, które mogą okazać się trudne do rozwiązania za pomocą metod demokratycznych. W państwach demokratycznych musi istnieć powszechny dostęp do informacji, niezbędnych przy podejmowaniu takich decyzji jak np. wybory przedstawicieli. Podawanie fałszywych informacji jest największym zagrożeniem dla tego systemu. Fundamentem i gwarantem stabilizacji systemu demokratycznego jest społeczeństwo obywatelskie.
OMÓW CECHY ZNANYCH CI KONCEPCJI DEMOKRACJI
PROCEDURALNA KONCEPCJA DEMOKRACJI ( Schumpeter) przyjął: linią graniczną oddzielającą ustroje polityczne od niedemokratycznych jest fakt przeprowadzania cyklicznych i rywalizujących wyborów; demokracja to system rządów przedstawicielskich sprawowanych przez obieralnych liderów i urzędników; zasada większości jest podstawową regułą procesu decyzyjnego; system demokratyczny zapewnia fakt rywalizacji co najmniej dwóch partii politycznych i dwóch platform wyborczych; koncentracja władzy w rękach wąskiej grupy polityków.
MODEL POLIARCHI DAHLA – demokracja oznacza pewien stan idealny – nigdy nie został osiągnięty – jest wizją systemu, w którym wszyscy jeo członkowie uważają się za wzajemnie równych, cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności oraz posiadają wszystkie możliwości, zasady i instytucje niezbędne do rządzenia. Istnieje pewna oś, bieguny tej osi z jednej strony – idealna demokracja, z drugiej – idealna autokracja. Wszystkie systemy polityczne mieszczą się między tymi biegunami, najbliżej idealnej demokracji jest system poliarchii (odbywanie się wolnych i uczciwych wyborów, zagwarantowanie wolność słowa, alternatywność źródeł informacji).
MODEL WESTMINSTERSKI – lud stanowi zwykłą, choćby minimalną większość – koncentracja władzy wykonawczej w rękach jednopartyjnego i często większościowego gabinetu; dominacja rządu nad parlamentem; ograniczenie zakresu stosowania instytucji demokracji bezpośredniej (Wlk .Brytania, Nowa Zelandia); scentralizowana forma rządów – ograniczenie autonomii lokalnych; nieograniczona suwerenność parlamentu – parlament może swoją działalnością ustawodawczą regulować dowolną dziedzinę życia w państwie; większościowy system wyborczy – wybrany zostaje kandydat, który uzyskał więcej głosów niż którykolwiek z innych kandydatów; asymetryczny bikameralizm – w dwuizbowym parlamencie władza skupiona jest w izbie niższej, izba wyższa może jedynie hamować proces legislacyjny; system dwupartyjny – tylko dwie partie legalnie działające maja realne szanse zdobycia władzy; jednowymiarowość systemu partyjnego – miedzy partiami rywalizującymi o zwycięstwo występuje tylko jedna płaszczyzna niezgody ( z reguły polityka gospodarcza i społeczna).
MODEL DEMOKRACJI KONSOCJONALNEJ – wielka koalicja; występuje w Holandii, Belgii, Szwajcarii; Austrii; proporcjonalny system wyborczy (dostęp do parlamentu partii małych); segmentalna autonomia – pozwala na załatwienie maksymalnej liczby spraw dotyczących poszczególnych stref życia przez użyciu stworzonych ku temu instytucji.
MODEL DEMOKRACJI KONSENSUALNEJ – lud – wielka liczba ludzi – jak tylko jest to możliwe: tworzenie wielkich koalicji; wyraźna ochrona mniejszości; terytorialny i nie terytorialny federalizm oraz decentralizacja uprawnień; proporcjonalny system wyborczy; wielopartyjność; wielowymiarowość systemu partyjnego – występowanie kilku płaszczyzn niezgody między rywalizującymi partiami; separacja władzy – równowaga między rządem a parlamentem (Szwajcaria) – osłabienie pozycji rządu wobec parlamentu; zrównoważony bikameralizm – połączony z reprezentacją mniejszości – mniejszość wyłaniana jest inaczej niż w wyborach tradycyjnych – inny sposób powoływania wyższej izby parlamentu.
KONSTYTUACJA - POJĘCIE – TREŚĆ – SYSTEMATYKA – KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI USTAW
Konstytucja – constituale – ustanawiać, urządzać. Znaczenie socjologiczno-polityczne: układ sił politycznych istniejących w danym państwie, decydujący o treści prawa; znaczenie materialne: konstytucja materialna to całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte. Konstytucja formalna – akt pisany, ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, reguluje podstawy ustroju politycznego i społecznego. Uchwalana jest przez specjalny organ, zmieniana w szczególnym trybie. TREŚĆ – określa podstawy ustroju politycznego i społeczno-gosp państwa; określa zasady organizacji i powoływania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego; normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. ZMIANY: Rodzaje:a) elastyczne – giętkie ( nie są przewidziane żadne szczególne wymogi); b) sztywne – tryb szcególnych wymogów. SPOSOBY ZMIANY: w miejsce starej – nowa konstytucja; rewizja konstytucji (zmiana zasadnicza obowiązującej konstytucji); nowelizacja konstytucji ( zmiana niektórych jej postanowień bez naruszenia istoty ustroju). SYSTEMATYKA: wewnętrzny układ jej terści. Odpowiednie uporządkowanie jej postanowień, czyli podział na wyodrębnione części oraz układ artykułów tych częściach. SYSTEMATYKA OGÓLNA KONSTYTUCJI – podział na działy, części i rozdziały, kryterium ideologiczno-polityczne (wartości zasady przyjęte przez twórców konstytucji) przy określeniu relacji, organy aparatu państwowego. SYSTEMATYKA
SZCZEGÓŁOWA KONSTYTUCJI: układ poszczególnych rozdziałów, kryterium logicznego układu treści: organizacje, kompetencje organizacji, tryb funkcjonowania. Kontrola konstytucyjności ustaw: a) parlamentarna ( dziś w zaniku) – parlamenty za pomocą komisji parlamentarnych (opinie doradcze); b) poza parlamentarna – amerykański ( sądy powszechne) i poprzez powoływanie specjalnych komisji ( Trybunał Konstytucyjny).
CECHY DEMOKRACJI USTABILIZOWANEJ
Cechy: forma rządów: parlamentarna, prezydencka (USA), semiprezydencka (Francja); parlament jedno i dwu izbowy. Cechy wspólne: funkcjonują w podobnym otoczeniu ekonomicznym, społecznym, kulturowym; w państwie demokratycznym ustabilizowanym został osiągnięty wysoki poziom rozwoju ekonomicznnego- sprawnie działająca gosp rynkowa; interwencjonizm państwowy – zakres różny; demokracje liberalne; państwa potrafią wykazać się umiejętnością przezwyciężania sytuacji kryzysowych tylko na gruncie demokratycznych reguł gry; systemy zintegrowane-zapewniają niezbędny poziom spójności między wartościami, strukturami zachowaniami politycznymi; ten sam obszar cywilizacyjny i religijny; wysoki poziom konkurencyjności na rynku międzynarodowym – wzrost ekonomiczny, przemiany w strukturze społecznej – konformizm klasowy traci znaczenie, spadek liczby osób zatrudnionych w tradycyjnych sektorach; dojrzałe systemy polityczne, mechanizmy demokracji pojawiły się stosunkowo dawno: wytrzymały próbę czasu, upowszechniły się prawa wyborcze; wyjątkiem są Hiszpania, Portugalia, Grecja w których załamała się demokracja.
CECHY DEMOKRACJI NIESUTABILIZOWANEJ - NISKONSOLIDOWANEJ - NIEDOJRZAŁEJ
Cechy: podział władzy, rządy prawa, ochrona obywateli – państwa demokratyczne mimo ułomności praktyk politycznych; brak monarchii; rywalizacja między nieustabilizowanymi systemami partyjnymi; standardy właściwe demokracji liberalnej nie uzyskały monopolu wśród norm budujących życie publiczne; eksperyment demokracji – krótki; dąży się do kontroli nad środkami masowego przekazu ( zwłaszcza telewizji); stanowiska publiczne są zawłaszczane przez zwycięskie partie; podziały wyznaniowe; zaszłości polityczne z przeszłości mają wpływ na funkcjonowanie państwa; występują tendencje do koncentrowania władzy w rękach jednostki (prezydent lub premier); podziały etniczne i religijne; nadal występuje wrogość i podział polityczny; funkcjonowanie w niesprzyjającym otoczeniu ekonomicznym, społecznym i kulturowym (Eur Środkowa i Wschodnia).
CECHY AUTORYTARYZMU USTABILIZOWANEGO – SKONSOLIDOWANEGO
Oznacza dostosowanie wszystkich elementów reżimu politycznego: wartości i norm odnoszących się do uzyskania i sprawowania władzy z rozwiązaniami instytucjalno -proceduralnymi i zachowaniami politycznymi. CECHY: przyporządkowanie jednostek szerszym grupom społecznym, do których należą ( klasie, narodowi, wspólnocie wyznaniowej, rasie); konieczność stworzenia i utrzymania ładu społecznego ( także za pomocą represji); koncentracja władzy; bez alternatywność polityczna (zmiana polityki musi być wyrazem woli ośrodka przywódczego); zanegowanie wartości i instrtuacji demokracji liberalnej, zwłaszcza instytucji przedstawicielstwa; przykłady: komunizm, faszyzm, współczesnie występuje w: Chinach, Wietnamie, Kubie, do niedawna w krajach Ameryki Łacińskiej.
CECHY AUTORYTARYZMU NISKONSOLIDOWANEGO - NIEUSTABILIZOWANEGO
Oznacza taki stan w którym na skutek zaplanowanej nieszczelności systemu, niezamierzonych efektów działań ekipy rządzącej lub jej nieudolności – pojawia się choćby ograniczona możliwość ekspresji niezadowolenia społecznego i postanowienia żądania zmiany reguł politycznej gry. Autorytaryzm ten dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji. CECHY – stwarza warunki dla zorganizowania się sił pro demokratycznych i przejęcia przez nie władzy, celem ustanowienia i konsolidacji nowych reguł gry politycznej; występuje w państwach w których istnieją pozory rywalizacyjnych wyborów.
SZARA STREFA POLITYCZNA I JEJ CECHY
Występuje w państwach w których przez pewien czas występuje mieszanka demokratyczno-autorytarna. Zależy od systemu ekonomicznego, kultury. Cechy szarej strefy politycznej to: koncentracja władzy w rękach prezydenta pochodzącego z wyborów; wyborcza dominacja partii władzy; pozbawienie wyborów do parlamentu realnego znaczenia politycznego; zablokowanie możliwości kształtownia się opozycji; uchybienie w przestrzeganiu praw człowiek. Czas trwania państwa w szarej strefie może być różny, nie wiadomo co się tam wydarzy.
GŁÓWNE INSTYTUCJE WSPÓŁCZESNYCH DEMOKRACJI
FORMA PARLAMENTARNO-GABINETOWA - charakterystyczna dla monarchii i republiki: urząd głowy państwa – wybieralny prezydent bądź monarcha; władza wykonawcza – prawo uczestniczenia w procesie ustawodawczym przez pośrednie inicjatywy legislacyjne rządu, rząd politycznie odpowiedzialny przed parlamentem (egzekutywa powołuje parlament, ale jeśli utraci zaufanie większości parlamentarnej to może być odwołana przed upływem kadencji na mocy parlamentarnego wotum nieufności, egzekutywie przysługuje prawo rozwiązania parlamentu w czasie kadencji połączone z obowiązkiem natychmiastowego rozpisania nowych wyborów; zasada współzależności i współdziałania rządu i parlamentu; premier powołuje gabinet; dwie grupy środków kontroli parlamentu nad rządem, pierwsza – minimalne środki kontroli parlamentu (pytania poselskie, interpelacje, plenarna debata nad polityką rządu); druga – środki kontroli będące możliwością przewagi parlamentu nad rządem ( urząd komisarza parlamentarnego, aktywność komisji parlamentarnych, kontrola wstępna nad projektami rządowymi)
FORMA PREZYDENCKA – szczególna konstrukcja władzy wykonawczej – brak rozdziału zadań między prezydenta a premiera; nie występuje Rada Ministrów jako samodzielny, kolegialny organ administracji; szczególnie silna pozycja prezydenta jako głowy państwa – głowa państwa, szef rządu, szef administracji specjalnej, lider swojej partii, najwyższy dowódca armii, ważny uczestnik decyzji budżetowych i legislacyjnych; formalne i realne respektowanie rozdzielenia władzy ustawodawczej i wykonawczej, sekretarze stanu są powoływani przez prezydenta i przed nim ponoszą odpowiedzialność, parlament nie może żądać dymisji sekretarza stanu ani prezydenta; prezydent i jego ministrowie nie mają formalnie inicjatywy ustawodawczej; obowiązek korzystania przez prezydenta przy niektórych nominacjach z rady i zgody senatu – powołanie wiceprezydenta.
DEMOKRACJA KANCLERSKA – kanclerz ma znacznie większe kompetencje niż premierzy państw, w których występuje system parlamentarno-gabinetowy; kanclerz osobiście kieruje Federacyjnym Urzędem Kanclerskim (organ pomocniczy kanclerza), kanclerz może osobiście sterować wywiadem’ konstruktywne wotum nieufności – parlament aby odwołać kanclerza musi jednocześnie uchwalić większością głosów wotum nieufności dla aktualnego szefa rządu oraz wyrazić poparcie dla konkretnej kandydatury nowego kanclerza; szczególna pozycja kanclerza w przypadku powoływania rządu (na wniosek kanclerza prezydent formalnie powołuje ministrów, decyzje ministrów podjęte przez kanclerza nie wymagają akceptacji parlamentu.
SYSTEM SEMIPREZYDENCKI – dualizm władzy wykonawczej; sposób powoływania prezydenta: wybory bezpośrednie lub przez kolegium elektorów; niezależny od parlamentu czas trwania kadencji prezydenta, prezydent posiada kompetencje umożliwiające podejmowanie decyzji politycznych w zakresie polityki wewnętrznej i zewnętrznej; uprawnienia prezydenta w stosunku do rządu i parlamentu; brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed parlamentem; rząd nie pełni funkcji doradczych względem prezydenta; rząd jest odpowiedzialny politycznie zarówno przed parlamentem jak i prezydentem.
SYSTEM KONWENTU – RZĄDU ZGROMADZENIA – Szwajcaria jako przykład – rząd szwajcarski (Rada Związkowa) działa pod przewodnictwem prezydenta jako komisja wykonawcza parlamentu związkowego w całej konfederacji szwajcarskiej; zakaz rozwiązywania parlamentu przed skończeniem kadencji; nie ma wyodrębnionego organu w postaci głowy państwa, prezydent kieruje pracą rządu, spełnia niezbędne funkcje reprezentacyjne, funkcję prezydenta pełni rotacyjnie ( co roku 1 z 7 członków Rady Związkowej pełni tą funkcję); łączy demokrację przedstawicielską z demokracją bezpośrednią; partie konkurują ze sobą po wyborach.
ROLA PARLAMENTU WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE
Reprezentuje interesy indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości wyłonionej w wyborach. Wyposażony jest w szereg funkcji z których najistotniejszą jest władza ustanowienia ustaw. Do podstawowych kierunków działań parlamentu należą: ustawodawstwo; kreacja rządu; kontrola rządu. Niezbywalne prawa parlamentu: uchwalanie ustaw i ustanowienie podatków.
FUNKCJE PARLAMENTÓW
FUNKCJA USTROJODAWCZA – polega na określeniu ustroju państwa, zwłaszcza poprzez uchwalenie konstytucji; FUNKCJA USTAWODAWCZA – istotnym elementem działalności
parlamentu jest tworzenie prawa. Z funkcją ustawodawczą wiążę się PROCES USTAWODAWCZY, który obejmuje kolejno: inicjatywę ustawodawczą; debatę nad projektem na posiedzeniach plenarnych; rozpatrzenie projektu przez izbę; przesłanie projektu ustawy do drugiej izby; sankcjonowanie przez głowę państwa promulgację, czyli opublikowanie ustawy w oficjalnym organie w określonym ustawowo terminie. FUNKCJA KREACYJNA - polega na uczestnictwie parlamentu w formowaniu organów państwowych i w kontroli działalności władzy wykonawczej w wielu krajach o republikańskiej formie rządów (poza republikami prezydenckimi) parlamenty decydują lub współdecydują o wyborze głowy państwa. FUNKCJA KONTROLNA - W systemach parlamentarnych rządy są formowane z poparciem większości parlamentarnej. Parlamenty wykonują swoją funkcję kontrolną wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków oddziaływania: w systemie parlamentarnym są to: debata wstępna tzn. dyskusja nad proponowaną polityką rządu; sprawozdania z realizacji zadań; komisje parlamentarne; komisarz parlamentarny (ombudsman), kontrolujący decyzje z punktu widzenia ich legalności i trafności; pytania i interpelacje poselskie; wniosek o wotum nieufności. W systemie prezydenckim zasadniczą formą kontroli administracji są różnego rodzaju komisje parlamentarne; podkomisje parlamentarne.
STRUKTURA PARLAMENTÓW
Struktura organizacyjna parlamentu, jego pełnomocnictwa oraz porządek pracy są określone w konstytucji i w specjalnym prawodawstwie. Parlament pracuje zwykle na sesjach zwyczajnych lub nadzwyczajnych. Posiedzenia zwoływane są z reguły przez większość deputowanych lub przez władzę wykonawczą. Posiedzenia parlamentu są z reguły publiczne.
W praktycznej działalności parlamentu ważną rolę odgrywają jego organy: ORGANY KIEROWNICZE - mogą być jednoosobowe (np. speaker w WB Izbie Gmin, w USA w Izbie Reprezentantów) ; mogą być kolektywne, kompletowane na podstawie proporcjonalnej reprezentacji frakcji partyjnych (np. we Francji). ORGANY POMOCNICZE – są nimi komisje:
KOMISJE STAŁE – są tworzone na początku każdej kadencji i działają w całym okresie pełnomocnictw parlamentu. KOMISJE NADZWYCZAJNE – są powoływane w celu rozpatrzenia określonej sprawy lub kompleksu spraw (np. komisja ds. młodzieży w niektórych parlamentach państw europejskich). KOMISJE ŚLEDCZE – są tworzone np. w celu wyjaśnienia faktu naruszenia prawa przez urzędników państwowych.
Deputowani gromadzą się w KLUBACH (FRAKCJACH) PARTYJNYCH. Samodzielną frakcję tworzy od kilku do kilkudziesięciu deputowanych np. 8 w japońskiej Izbie Reprezentantów; np. 30 w Zgromadzeniu Narodowym Francji; np. 15 w polskim Sejmie
GŁOWA PAŃSTWA – JEJ POZYCJA O KOMPETENCJE WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE
Instytucja głowy państwa powstała w późno feudalnym systemie politycznym. Jest to organ jednoosobowy: w monarchiach – monarcha; w republikach – prezydent.
Ale znane są również kolegialne (wieloosobowe) głowy państwa np. Rada Państwa w NRD i PRL oraz Rada Najwyższa w ZSRR. Głowa państwa ma za zadanie być arbitrem pomiędzy władzą ustawodawczą a sądowniczą i wykonawcza. Powinna być ponad podziałem, apolityczna.
MONARCHA JAKO GŁOWA PAŃSTWA
MONARCHA - z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna; Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna; W wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny prestiż władzy, jest symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach społecznych. Trzy funkcje ustrojowe współczesnych monarchów: Ceremonialno – reprezentacyjna: umacnianie społecznego prestiżu władzy. Spotkanie z monarchą nobilituje – atmosfera charyzmy i szacunku. Ułatwia kontakty polityczne i gospodarcze; Integracyjna: monarcha jest symbolem jedności państwa, jednakowo tratuje obywateli; Potencjalnej rezerwy politycznej: w momentach szczególnych, kryzysowych uruchamia się prerogatywy królewskie czyli nieczynne uprawnienia monarchy z konstytucji. Może to być wykonywane tylko wówczas, gdy monarcha i jego dwór są apolityczne.
PREZYDENT JAKO GŁOWA PAŃSTWA
PREZYDENT - w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję. Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są: wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo; wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów, wybrane przez społeczeństwo (np. USA, Argentyna); wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (np. Liban, Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli organów samorządu lokalnego (np. Włochy) czy delegatów parlamentów krajowych (RFN). Poza konstytucyjne sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów autorytarnych i totalitarnych i bardzo często są następstwem wojskowych zamachów stanu (państwa afrykańskie i latynoamerykańskie).W państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana:
w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA); w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy).W państwach realnego socjalizmu prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii komunistycznej (Wietnam, Rumunia, ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w systemie politycznym
SPOSOBY WYBORU PREZYDENTA, WARUNKI UBIEGANIA SIĘ O TEN URZĄD I DŁUGOŚĆ KADENCJI
Sposoby wyboru prezydenta: wybory bezpośrednie; wybory pośrednie bez udziału parlamentu (USA, Argentyna, Finlandia) – kolegium elektorskie wybierane przez wyborców a nie parlament; wybory pośrednie z udziałem parlamentarzystów – prezydent wybierany przez parlament – tylko; wybór prezydenta przez kolegium elektorskie złożone z członków parlamentu i przedstawicieli samorządów lokalnych – Włochy; wybór prezydenta przez członków parlamentów federacyjnych i delegatów parlamentów krajowych.
Warunki ubiegania się o urząd: prezydentem państwa może zostać osoba, która posiada określony w ustawie zasadniczej wiek ( w Polsce może to być osoba która najpóźniej w dniu wyborów ukończyła 35 lat), posiada obywatelskie państwa, którego prezydentem chce zostac, posiada świadectwo pochodzenia, nie jest osobą karaną, ani jej wybór nie jest ograniczony ustawą.
Długość kadencji: najczęściej 4 lub 5 lat, jednakże bywaja i kadencje siedmioletnie np. we Francji.
RZĄD I JEGO ROLA WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE
Rząd to organ władzy wykonawczej. Do jego zadań należy wykonywanie ustaw. Obecnie poszerzone zostało jego znaczenie. Stał się samo prawodawcą i regulatorem procesów o charakterze ekonomiczno-społecznym. Naczelne kompetencje rządu to: kierowanie rozległym aparatem państwowym (rząd decyduje i wpływa na obsadę personalna); wykonywanie ustaw; oddziaływanie na ustawodawcza aktywność parlamentu poprzez prawo inicjatywy ustawodawczej, a także przez bezpośredni wpływ na prces ustawodawczy; działalność związana z bezpośrednim tworzeniem prawa ( uchwalanie aktów normatywnych w celu wykonania ustawy); opracowywanie i wykonywanie budżetu; projektowanie i urzeczywistnienie polityki zagranicznej.
SPOSOBY KSZTAŁTOWANIA SKŁADU RZĄDU
Kandydaci na premierów kierują się: konflikty między różnymi frakcjami we własnej partii; konflikty między regionami i narodowościami występującymi w państwie; konflikty między grupami wyznaniowymi; konflikty między różnymi grupami oligarchii finansowej bez której zaufania żaden rząd nie może liczyć na sukcesy polityczne.
Rząd wraz z premierem to czasowo ograniczony układ sił politycznych jaki wyłonił się w wyniku wyborów. Cechą rządu jest to, że działa kolegialnie i ponosi odpowiedzialność solidarną, która to nie wyklucza odpowiedzialności indywidualnej premiera lub poszczególnych ministrów. Na czele rządu stoi premier, ale może stac również prezydent. O powłaniu szefa rządu mogą zdecydować uzgodnienia międzypartyjne, może być wyłoniony po wyborach i pochodzić z partii, która aktualnie wygrała wybory. Pozycja premiera (mocna i słaba): ministrowie pracują pod władzą premiera, wypełniają jego polecenia; ministrowie wraz z premierem służą tzn premier pełni funkcję przewodniczącego organu kolegialnego.
WARIANTY STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ RZĄDU I JEGO KOMPETENCJE
I EUROPEJSKI – kontynentalny – w skład rządu wchodzą wyżsi kierownicy resortów i centralnych agencji administracji o ogólnokrajowym zasięgu działania; ministrowie z premierem tworzą jeden kolegialny urząd w którym nie wyodrębnia się prezydium lub kolegium rządu, które miałoby realną władzę.
II SZWEDZI – również w Finlandii – wszyscy ministrowie tworzą rząd, ale w Szwecji i Finlandii nie jest operatywnym zwierzchnikiem.
III ANGLOSASKI – rząd i gabinet nie są tożsame – czyli gabinet nie jest częścią rządu, skład określany jest przez premiera, posiada realną władzę.
PARLAMENT WOBEC WŁADZY WYKONAWCZEJ
Większość parlamentarna zatwierdzająca rządowe projekty ustaw działa pod dyktando swojego kierownictwa politycznego tworzącego rząd, rozwinęło się rządowe ustawodawstwo, rozszerzył się zakres ingerencji rządu .
OMÓW FORMY DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ ( REFERENDUM, VETO LUDOWE, INICJATYWA LUDOWA, PLEBISTYT) I JEGO ZNACZENIE
INICJATYWA LUDOWA – polega na tym, że określona prawnie liczba osób może wszcząć postępowanie administracyjne (ustawodawcze); inicjatywa prawodawcza wywodząca się od społeczeństwa. Kraje to: Polska, Szwajcaria, Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Tadżykistan, Macedonia. Projekt ustawy musi być podpisany przez określoną liczbę osób, później trafia do parlamentu, który albo ustawę przyjmuje, albo jej nie przyjmuje (wówczas automatycznie Referendum – poza Polską i Tadżykistanem).
REFERENDUM – głosowanie za projektem określonego politycznego rozstrzygnięcia lub przeciw niemu; najlepsza instytucja, najlepsza forma demokracji bezpośredniej, najbardziej znaczący udział ludności w wykonywaniu władzy; jest najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii. Ograniczenie - Nie wszystkie kwestie mogą być poddane referendum (np. moralności nie można przegłosowywać; kara śmierci, aborcja); Referendum daje ograniczone możliwości wyboru (tak-nie). Referendum jest drogie.
VETO LUDOWE – przeciwieństwo inicjatywy ludowej. Prawo obywateli do zainicjowania przyjęcia lub odrzucenia jakiejś ustawy, ogłasza się wtedy referendum.
PLEBISCYT – powszechne głosowanie ludności danego państwa lub jakiegoś terytorium mające na celu określenie przynależności tego terytorium do jednego z dwu państw. Plebiscyt jest formą realizacji prawa narodów do samostanowienia. W niektórych państwach (np. w Szwajcarii, Francji) nazwą plebiscyt określa się referendum.
WYBORY JAKO ZJAWISKO POLITYCZNE
Wybory – forma powoływania obywateli do pełnienia funkcji w organach państwa, a także w samorządnych organizacjach społecznych, za pomocą głosowania. Wybory są koniecznym elementem demokracji i powinny spełniać następujące warunki: powszechność, równość, bezpośredniość i ewentualnie proporcjonalność. Wyniki ustala się korzystając z konkretnego systemu wyborczego (większościowego lub proporcjonalnego). Wybory odbywają się regularnie i są rywalizacyjne.
POJĘCIE PRAWA WYBORCZEGO I SYSTEMU WYBORCZEGO
PRAWO WYBORCZE – zespół uprawnień wyborczych przysługujący każdemu obywatelami oraz ogól zasad regulujących powoływanie wybieralnych organów państwowych i samorządowych zawartych w konstytucji i ordynacjach wyborczych. Czynne prawo wyborcze – prawo wybierania. Bierne prawo wyborcze – prawo wybieralności.
SYSTEM WYBORCZY – procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczenie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty. Podstawowe systemy wyborcze to: większościowy – mandat zdobywa ten spośród Kandytów, który uzyskał więcej głosów niż inni. Wyróżnić tutaj można system większości bezwzględnej – warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym. Większości względnej – mandat otrzymuje ten kandydat który uzyskał większą liczbę głosów niż inni. Inny system wyborczy to system proporcjonalny – który polega na rozdziale mandatów pomiędzy partie ( lub ugrupowania) dokonywany w sposób taki iż mandaty rozdziela się proporcjonalnie do liczby ( odsetka) uzyskanych przez nie głosów.
WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY I JEGO CECHY
WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY – polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ten kandytat, który zebrał określoną prawem większość głosów w danym okręgu, np. wybory parlamentarne USA, WB, Francja a także wybory do Senatu w Polsce. Większość bezwzględna – warunkiem jest otrzymania przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu ( 50% +1 głos). Większość względna – mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większa ilość głosów niż inni.
Cechy: większość względna – rywalizacja na ogół w okręgach jednomandatowych; zwyciężcą jest ten, który uzyskał największa ilość głosów; do zwycięstwa w okręgu nie jest wymagane osiągnięcie większości bezwzględnej. Większość bezwzględna: jeśli żaden z kandydatów jej nie uzyska, przeprowadzana jest druga tura wybrów.
PROPORCJONALNY SYSTEM WYBORCZY I JEGO CECHY
Rozdział mandatów pomiędzy partie lub ugrupowania, dokonuje się proporcjonalnie do liczby (odsetka) uzyskanych przez nie głosów. Podział mandatów ustalany jest wg metody d’Hondta bądź Sainte-Lague.
Cechy: okręgi mandatowe; procent uzyskanych mandatów jest bezposrednią konsekwencją rozmiaru poparcia; dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne pokonanie wywali, a jedynie osiagnięcie określonego pułapu, tzw progu naturalnego; w systemach tych formuły wyborczej istotna rolę odgrywają m.in. rozmiar okręgu, klauzula zaporowa czy wyrównawcza dystrybucja mandatów; system proporcjonalny wystepuję w dwóch podstawowych odmianach: wariantu list wyborczych i systemu pojedynczego głosu przechodniego.
UNIWERSALNE ZASADY SYSTEMU WYBORCZEGO
ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU GŁOSOWANIA: POWSZECHNE - ZASADA POWSZECHNOŚCI - każdy obywatel, który spełnił prawem przewidziane warunki (prawnoformalne), ma czynne i bierne prawa wyborcze: RÓWNE - równość – oznacza, że każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów; głos każdego wyborcy znaczy tyle samo; TAJNE – oznacza że głosowanie jest jako prawo oddania głosu w sposób ukryty przed osobami trzecimi; BEZPOSREDNIE – oznacza ze wyborcy głosują bezpośrednio na kandydatów którzy w wyniku głosowania uzyskuja mandat.
PARLAMENTARYZM I PREZYDENCJALIZM W EUROPIE ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ
Analizując rozwój demokratyzacji w państwach postkomunistycznych tej części Europy, dochodzimy do przekonania, iż mimo atrakcyjności reżimu prezydenckiego odpornego na kryzysy polityczne i zapewniającego wyższy profesjonalizm rządzenia, większość państw o nieskonsolidowanej demokracji zdecydowała się na formę parlamentarną jako uznaną za bardziej przydatną dla krajów wkraczających na drogę demokracji. Zainteresowanie wzbudził wzorzec semiprezydencjalizmu, kojarzący silną pozycję głowy państwa z formalnymi elementami wzajemnej zależności władzy ustawodawczej i wykonawczej. We wszystkich tych krajach głowa państwa nie tylko pochodzi z wyborów powszechnych, ale również wyposażona jest w kompetencje dający znaczny wpływ na działanie parlamentu oraz rządu. Semiprezydencjalizm w Europie Środkowej i Wschodniej jest bardzo zróżnicowany i zalezy między innymi od następujących czynników: wpływu rodzimej tradycji parlamentarnej i akceptacji sytuacji (Czechy,Słowacja); kontekstu sytuacyjnego ( Węgry).
W państwach tych prezydencjalizm jako odzwierciedlenie modelu amerykańskiego nie istnieje. Parlamentaryzm w czystej postaci odnajdziemy w Czechach i na Węgrzech, parlamentaryzm z elementami prezydencjonalizmu zaś w Bułgarii i Polsce po roku 1997.
PARLAMENTARYZM I JEGO CECHY
Parlamentaryzm – system rządów, w którym zgodnie z koncepcją podziału władz, parlament odgrywa rolę ustawodawcy i sprawuje kontrole nad rządem. Współcześnie ukształtowała się przewaga parlamentu nad rządem lub gabinetu nad parlamentem. Systemy rządów parlamentarnych: parlamentarno-gabinetowy (w krajach europejskich); gabinetowo-parlamentarny – Wielka Brytania i parlamentarno-komitetowy – Szwajcaria, parlament tutaj jest organem najwyższym w państwie, reprezentuje naród i wykonuje władzę w jego imieniu. Rząd wybierany jest przez parlament, przed nim odpowiada i wykonuje jego decyzje (działa jak komitet wykonawczy).
W systemie parlamentarnym legislatywa wyłaniana jest w drodze wyborów powszechnych i ma decydujący wpływ na proces tworzenia rządu. Głowa państwa – prezydent, król – powołuje premiera, a na jego wniosek innych członków rządu. Premier musi uzyskać poparcie większości parlamentu. Zazwyczaj jest on przedstawicielem partii, która zdobyła największą liczbę miejsc w parlamencie. Głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoją działalność, ale wraz z członkami rządu ponosi odpowiedzialność konstytucyjną. Ponadto premier (jak to jest w Wielkiej Brytanii) może zaproponować królowej rozwiązanie izby niższej parlamentu (izby Gmin). W praktyce rząd może zawsze doprowadzić do rozwiązania parlamentu po to, aby rozpisać wybory w czasie dla swojej partii najbardziej korzystnym. Wskazuje to na przewagę gabinetu nad parlamentem.
PREZYDENCJALIZM I JEGO CECHY
Prezydencki system – forma rządów przyjeta w konstytucji Stanów Zjednoczonych, w republikach Ameryki Łacińskiej oraz niektórych państwach Afryki i Azji. Zakłada daleko posunietą niezależność władzy prezydenta, powoływanego w wyborach powszechnych. Prezydent pełni funkcję głowy państwa i kieruje rządem. Władza wykonawcza nie jest politycznie odpowiedzialna przed parlamentem. Jedyne mechanizmy zależności obu władz to veto prezydenta wobec ustaw uchwalanych przez parlament oraz odpowiedzialność prezydenta, a także jego ministrów za naruszenie konstytucji i prawa przed parlamentem ( tzw odpowiedzialność prawna).
WYKAŻ PODOBIEŃSTWA I RÓŹNICE POMIĘDZY PREZYDENCJONALIZMEM A SEMIPREZYDENCJONALIZMEM
Podobieństwa: wpływ mechanizmów korporatywistycznych, umożliwiający aktywny udział grup interesu w podejmowaniu decyzji politycznych; sposób wyłaniania głowy państwa; konstytucyjne określona i niezależna od woli parlamentu kadencja urzędu prezydenta; uczynienie z prezydenta podmiotu polityki oznaczające faktyczne przewodzenie rządowi; brak odpowiedzialności politycznej głowy państwa przed parlamentem; odpowiedzialność prawna za naruszenie konstytucji i polityczna – przed wyborcami.
Różnice: rozdzielenie władzy wykonawczej (prezydenjalizm - tylko prezydent, semi -prezydent oraz premier z rządem); faktyczna pozycja prezydenta uzależniona od istnienia lub braku istnienia przychylnej mu większości w parlamencie; prezydent wyposażony jest w uprawnienia ograniczającą władzę ustawodawczą parlamentu, np. może przedterminowo rozwiązać parlament ( z inicjatywy rządu); możliwe jest obalenie rządu przez parlament poprzez uchwalenie wotum nieufności.
SCHARAKTERYZUJ TOTALITARNY SYSTEM POLITYCZNY
Państwo, które usiłuje kontrolować wszystkie dziedziny życia obywateli i wpływać na nie. Cechy: autokratyczna struktura władzy skupiona w rękach jednostki, nie grupy; rozbudowany system kontroli poprzez stworzenie równoległych partyjnych i państwowych organów do kontroli tymi samymi dziedzinami życia społecznego; wszechobecność państwa w maksymalnie wielu dziedzinach życia obywateli; również w sferach życia prywatnego; nadmierne wykorzystywanie tajnej policji politycznej; rozbudowany system terroru; powszechna indoktrynacja, wykorzystywanie wszystkich środków oddziaływania na ludzką świadomość; eksponowanie dominacji państwa i jego celów nad jednostką i jej życiem osobistym; uzasadnione konieczności wzmacniania państwa wszelkimi metodami, powoływanie się na cele socjalne, narodowe lub historyczne; uniformalizacja form życia społecznego osiagana poprzez ujednolicenie organizacji i instytucji działań społecznych, nieufność wobec wszelkich więzi nieformalnych; centralizacja systemy gospodarczego i polityki gospodarczej.
SCHARAKTERYZUJ PATERNALISTYCZNE SYSTEMY POLITYCZNE
Ukształtowany został w europejskim systemie kulturowym. Dalekowschodni system bazuje na postkonfucjańskim systemie wartości. Jego główne cechy to: zespołowość ( kult przodków, kult śmierci); jednostka jest bardzo ważna – nie samoistnie, ale jako część składowa; zespół jest wartością nadrzędną; jednostka musi służyć zespołowi; absolutna lojalność jednostki wobec własnego zespołu ( specyficzne podejście do obcych); tradycjonalizm (traktowanie norm obyczajowych bardzo poważnie); konformizm (szczerość wobec własnej społeczności (należy szczerze ujawniać uczucia i czyny szlachetne, a przemilczeć to co niegodne); progmatyzm (do rządzenia niezbędna jest wiedza); synkretyzm (łącznie różnych poglądów religijnych); brak pojęcia grzechu i zbawienia; poparcie kultu pro-rodzinnego; religia jest sprawą prywatną.
SCHARAKTERYZUJ TEOKRATYCZNE SYSTEMY POLITYCZNE
Legitymowanie władzy państwowej boskim pochodzeniem. Systemy religijne wykorzystują władzę państwową z właściwymi jej instrumentami przymusu do egzekwowania podporządkowania się nakazom moralnym religii oraz wymogom obrzędowym dominującej w państwie religii. Bezpośrednie sprawowanie władzy przez kapłana i związane z tym traktowanie norm religijnych jako norm prawa (Iran, Afganistan).
Teokracja według prof. Kołakowskiego – 3 aspekty: Oznacza ona całkowite lub prawie całkowite rządy kleru i faktyczne niesienie różnicy między władzą religijną a władzą świecką; Może oznaczać sytuację, że odróżnienie między władzą duchową i świecką jest utrzymane, kościół nie zamierza stąpić rządów cywilnych, ale zgłasza pretensje do kontroli wszystkich poczynań władz cywilnych o ile mają znaczenie moralne-władza kościelna jest nadrzędnym autorytetem moralnym i naczelnym arbitrem; Żądanie by przymus prawny narzucał pod groźbą kary przestrzeganie wszystkich reguł jakie kościół lub inna wiara zarządzi wiernym. To co jest grzechem w sensie kościoła staje się także przestępstwem w prawie świeckim.
Teokratyczne tendencje i systemy właściwie są tylko dla społeczeństw zdominowanych przez tendencje monoteistyczne.
SCHARAKTERYZUJ DYKTATURY WOJSKOWE
Junta (dyktatura wojskowa) inaczej zwana komisją, radą, komitetem, zebraniem. Grupa osiągająca władzę w drodze przewrotu, puczu. Najczęściej jest to junta wojskowa, a jej rządy mają charakter dyktatorski. Junty cywilne to rozpowszechniony w Ameryce Łacińskiej sposób sprawowania władzy, sięgający do tradycji XIX wieku walk o niepodległość. W XX wieku rządy junty wiązały się najczęściej z bezprawiem, łamaniem praw człowieka, usuwaniem opozycji, torturami. W rzeczywistości ich pojawienie się było zawsze świadectwem kryzysu politycznego i pogłębiało go, jeśli wojskowi nie zdecydowali się na ewolucję w kierunku demokracji. Zasada dyktatury to drastyczne ograniczenie lub całkowita likwidacja suwerenności społeczeństwa obywatelskiego, status prawny obywateli jest naruszony, niepewny, zakres wolności wyboru, idei, partii, form organizacji publicznej-ograniczony z mocą prawa lub bezprawnych praktyk aparatu władzy.