Wartość literatury starożytnej dla współczesnego odbiorcy.

Antyk zwany inaczej Starożytnością, to kultura Grecji od VIII w p.n.e. i Rzymu od I w p.n.e. do roku 476, w którym datuje się upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Archetypy i motywy antyczne obecne są w całej literaturze. To, że przetrwały i są często nadal aktualne czyni epokę starożytności doskonałą i niepowtarzalną. Taką ma wartość dla mnie, czyli współczesnego odbiorcy, co zamierzam zaraz udowodnić.

Literaturę grecką możemy podzielić na cztery okresy, w zależności od gatunku literackiego dominującego w danym czasie. Są to wieki epiki (VII wiek p.n.e.), liryki (VII-VI w p.n.e.), dramatu (V w p.n.e.) i epigramatu (III w p.n.e.).

Wiek epiki to początki literatury greckiej i nieodłącznie wiążemy je z imieniem Homera. Stworzył on dwie wielkie epopeje: „Iliadę” i „Odyseję”. „Iliada” opowiada o Ilionie, czyli Troi. Powstała na przełomie IX i VIII w p.n.e., jest oparta na micie o Troi. „Iliada” podzielona jest na 24 księgi, opiewa 40 dni z ostatniego, dziesiątego roku oblężenia Troi przez greków.

U źródła wojny tkwi intryga bogini Eris, która wymyśliła „Jabłko dla najpiękniejszej” – a Parys przyznał je Afrodycie. Ta w zamian obdarowała go miłością najpiękniejszej kobiety Heleny. Parys porywa Helenę do Troi. Mąż Heleny zbiera posiłki i atakuje miasto. Do zwycięstwa Greków przyczynił się znacznie Odyseusz. Jego przygody poznajemy w drugim z eposów homeryckich- „Odysei”. Opowiada ona o tułaczce Odyseusza, który wraca do domu (do Itaki) po zakończeniu wojny Trojańskiej. Wraca 10lat- przeżywa liczne i niezwykłe przygody np.: spotkanie z jednookim cyklopem czy wizyta u nimfy Kirke, która poczęstowała gości ziołami zapomnienia, zanim wraca do żony Penelopy.

„Odyseja” zawiera wszystko: zdradę, namiętność, poszukiwanie drogi życia, wierność, walkę siły z podstępami i przebiegłością, strach i odwagę człowieka. Odyseusz pozostał symbolem bohatera działającego przebiegłością i fortelami (to on wymyślił podstęp z koniem trojańskim).

Po raz pierwszy w literaturze spotykamy tu restropekcję i narrację bohatera.

Wiek liryki. Tutaj tworzy Tyrteusz, Anakreont i Safona. Tyrteusz reprezentuje Grecką poezję patriotyczną. W jego utworach pojawia się motyw miłości do ojczyzny i gotowość do walki w jej imieniu. Uważa, że śmierć w imieniu ojczyzny jest śmiercią piękną, i potępia tchórzostwo.

Safona to grecka poetka, która mieszkała i tworzyła na wyspie Lesbos. Swoje liryki pisała w oszczędnym i surowym dialekcie. W swoim dorobku ma 10000 utworów. Zajmowała tematyką miłosną i wiejską. Najpiękniejsze utwory poświęcone są na przykład Afrodycie.

Dramat, czyli tragedia wywodzi się z obrzędów ku czci Dionizosa, jego początki sięgają VI w p.n.e. Dionizje wielkie (miejskie) dały początek tragedii, Dionizje małe (wiejskie)- komedii. V w p.n.e. to złoty wiek teatru greckiego- wówczas tworzyli wielcy tragicy i powstały dzieła wystawiane po dziś dzień. Nazwa tragedia pochodzi od słów tragos-kozioł i ode-pieśń, czyli pieśń kozła (ludzie uczestniczący w Dionizjach często byli ubrani w koźle skóry). Istotą był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można było dokonać wyboru.

Za pierwszego dramaturga uważa się Tespisa, on to miał wprowadzić pierwszy dialog pomiędzy przewodnikiem chóru a chórem. Ajschylos w swych sztukach wprowadził drugiego aktora, Sofokles zaś trzeciego, plus dekoracje sceniczne.

Właśnie Tespis, Ajschylos i Sofokles byli najsłynniejszymi greckimi tragikami. Nam najbardziej znany jest Sofokles i jego utwór „Antygona”. Antygona to córka Labdakidów, została obdarzona tak samo nieszczęśliwym losem jak cały ród. Podjęła się jednak czynu, którego sława przetrwała tysiąclecia w imię miłości i w imię prawa jednostki do sprzeciwu- przeciwstawiła się władzy. Ta postawa i problem- istniejące w każdej epoce i w każdym ustroju zbudowanym przez ludzi. Dylemat, bo władza- tu uosabiana przez Kreona- też ma swoje argumenty- obrony racji stanu, ustanawianego prawa, autorytetu.

Problem wciąż żywy czy to w relacji Król-poddani, prezydent-społeczeństwo czy dyrektor-pracownicy.

Literatura rzymska również posiada wybitnych twórców: Wergiliusz jest autorem epopei rzymskiej „Emeidy”- opowieści o Enaszu. Epos rzymskiego twórcy, napisany jest na wzór eposów Homeryckich. W 12 księgach relacjonuje dzieje Enasza, który uciekł z płonącej Troi. Także czekała go tułaczka, trafił do Afryki, był gościem Królowej Kartaginy-Dydony, która pokochała Enasza i zabiła się, gdy ją opuścił. Enasz miał inny cel wyjawniony przez wyrocznię- założenie Rzymu. Ten bohater uosabia cnoty obywatelskie i poświęcenie dla misji dziejowej.

Najsłynniejszym poetą rzymskim był Horacy. Od niego pochodzi powiedzenie „ Non omnis morior” (nie wszystek umrę), był on bowiem świadom swej poetyckiej wielkości. Wiedział że jeżeli przetrwa jego poezja, to przetrwa on sam.

Horacy tworzył pieśni, satyry i listy poetyckie. Jego satyry były łagodne w tonie, subtelne. Wyszydzał w nich wady ludzkie a nie konkretnych ludzi stąd ich ponadczasowość.

Pieśni Horacego są na przemian wesołe i smutne. Widać wpływy filozofii epikurejskiej. Epikur twierdził, że aby być szczęśliwym należy wierzyć świadectwu zmysłów, nie uznawać sił ponadnaturalnych i dążyć do przyjemności. Nie znaczy to, że trzeba zaspokajać wszelki pragnienia- umiar i rozum są tu wyznacznikami postępowania.

Horacy porusza również motyw przemijalności ”Carpe diem”- chwytaj dzień, mówi wielki Rzymianin. W „Exegi monumentum aere perennius” mówi o swej twórczości „stworzyłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu”

Słowa Horacego „nie wszystek umrę” mogą stanowić podsumowanie całej kultury, tradycji i literatury starożytnej. Literatura czasu przedchrystusowego niesie ze sobą wartości i wzorce często ponadczasowe.

Archetypy i motywy antyczne są obecne w całej literaturze. Jak powiedział Norwid „Przyszłość ocala, co jej potrzebne”.

Literatura starożytna ocaliła dla nas wiele wartościowych historii, morałów nauk, postaci, co właśnie jest doskonałe. My i nasi przodkowie, często sięgamy po literaturę antyczną. Wierzę, że będą czyniły to czyniły również przyszłe pokolenia.