Historia sztuki: architektura: starożytnej Grecji (ogólnie oraz budownictwo świeckie!)

ARCHITEKTURA STAROŻYTNEJ GRECJI

Nazwa „Grecy” została nadana przez Rzymian. Sami Grecy nazywali siebie Hellenami. Tworzyli bardzo niejednolite społeczeństwo, aczkolwiek kultura i wierzenia poszczególnych szczepów były do siebie bardzo zbliżone.

OKRESY
 geometryczny: 1100-700 r. p.n.e. (architektura zachowana szczątkowo; nazwa pochodzi od ornamentyki w ceramice)
 archaiczny: X-V w. p.n.e.
ustalenie życia osiadłego / rozpętanie długoletnich wojen z Persją.
 klasyczny: V-IV w. p.n.e.
rozkwit sztuk plastycznych, teatru, nauk ( !punkt kulminacyjny: 449-zał. Aten) / powolny upadek polityczny: państwa -> gr. prowincje rzymskie
 hellenistyczny: III-I w .p.n.e.
(złączone elementy greckie z rozwijającą się sztuką rzymską; budowle charakteryzuje : reprezentacyjność, indywidualność, racjonalizm).

Form architektonicznych okresu archaicznego nie możemy określić ze względu na słaby rozwój ówczesnego budownictwa, którego ślady nie przetrwały do naszych czasów. Natomiast liczne dokumenty z okresu klasycznego pozwolą nam na dokładne poznanie kultury i architektury greckiej.

MATERIAŁ BUDOWLANY

 kamień ciosany (np. marmur): reprezentacyjne i zamożniejsze domy
 drewno, cegła: uboższe dzielnice

MURY: nawet o dobrze wyrównanych powierzchniach, powlekano często bardzo cienką warstwą gipsu, którą wygładzano i kolorowano.

KONSTRUKCJE :
(na przestrzeni ww. okresów bardzo się nie zmieniły, więc możemy mówić o jedności stylu)
 mur o licach pionowych
 kolumny
 belki stropowe drewniane (kamienne w reprezentacyjnych)
 dachy kryte dachówką paloną lub cienkimi płytami gipsowymi
 rzadkie sklepienia; przeważnie w podziemiach
 posadzki: zaprawa gipsowa lub wapienna z mozaiką


MIESZKANIA

OKRES KLASYCZNY

Przeciętny dom grecki (na przykładzie domu z Dystos)
1. skromne rozmiary (60 m kw.)
2. budulec: głównie suszona cegła (rzadziej kamień)
3. zdarzały się dwupiętrowe
4. korytarz z dwojgiem drzwi (tworzą przedsionek)
5. wąski dziedziniec wewnętrzny (na dziedzińcu studnia w centralnej części)
6. długa, prostokątna sala
7. dwa mniejsze pokoje
8. prawie kwadratowy dziedziniec otoczony z trzech stron różnymi pomieszczeniami
9. pomieszczenie otwarte w stronę dziedzińca na całej szerokości oddzielone kolumnadą (zazwyczaj trzy kolumny)
10. wąska komora najprawdopodobniej ze schodami w górę

Bogatszy dom grecki (na przykładzie domu z Aten)
1. powierzchnia większa niż 250m. kw.
2. budulec: suszona cegła
3. dom na kamiennym cokole i/lub fundamentach
4. podwórka ze studniami
5. wejście przez długi korytarz
6. andron – męski pokój, największy i najbardziej wystawny
7. małe pomieszczenie (na E od dziedzińca), gliniana podłoga z dwoma ściekami do odprowadzania wody; możliwe, że łazienka
8. pomieszczenie z wejściem od ulicy; prawdopodobnie sklep, warsztat, magazyn
9. w większości dwukondygnacyjne
- brak znajomości struktury dachu


Najlepiej znane są domy z Olintu, miasta strefowego (in. szeregowego lub per strigas) z V w.
ICH ZASADNICZE CECHY :
- kwadratowy plan domu
- zgrupowanie pomieszczeń wokół prostokątnego dziedzińca wewnętrznego
- pastas – podłużna sala otwierająca się kolumnadą na dziedziniec
- zazwyczaj jedno wejście (obok pomieszczenie dla odźwiernego)
- gnaikonitis – izba kobiet (?)
- andron – pokój męski przylegający do dziedzińca (czasem z mozaikową posadzką i malowanymi ścianami)
- z pastasu wejście do sypialni (talamos), ojkosu (pomieszczenie, w którym skupiało się życie rodzinne), kuchni, łazienek, spiżarni na tyłach domu
- dziedziniec wewnętrzny brukowany
- pomieszczenie z kominem

Rolą dziedzińca było dostarczanie światła; okna od ulicy tylko na piętrze.


OKRES HELLENISTYCZNY

1. bogatsze domy
2. wewnętrzne podwórka z podcieniami kolumnowymi
3. mozaikowe posadzki i dekoracje malarskie na ścianach w pomieszczeniach reprezentacyjnych
4. pomieszczenie reprezentacyjne ma często formę megaronu z tympanonem w fasadzie
i kolumnowym przedsionkiem na froncie(zazwyczaj wychodzącym na podwórko)
5. eskedra – pokój z siedzeniami

Ze względu na kształt działki (parceli) istniały domy o nieregularnym kształcie. Bogato wyposażone domy pojawiają się dopiero za panowania rzymskiego.



MIASTO

Ma głównie charakter obronny, więc budowane było na wzgórzach. Na początku schemat miasta nie miał regularnego charakteru, ponieważ dostosowywany był do krętych ścieżek.
Planowe zakładanie miast zaczyna się dopiero w V w. p.n.e. Takimi miastami są np. Priene, Delos, Efez, Milet.
Miasta greckie w epoce klasycznej wyznaczone były na prostokątnej siatce ulic. Zabudowane miasta greckie stanowiły zwartą masę domów rozstawionych wzdłuż uliczek, pozbawionych całkowicie zieleni, która otaczała najwyżej miasto na zewnątrz. Na skrzyżowaniu głównych ulic najczęściej leżała agora, czyli plac-rynek, ośrodek życia publicznego otoczony kramami, magazynami, budynkami użyteczności publicznej i frontonami świątyń.
W pobliżu rynku wznosił się grecki ratusz z salą obrad, czyli buleuterion.
W centrum stawiano reprezentacyjną świątynię. Bramy miejskie oflankowane były parami wież. W ośrodkach kultowych miały raczej charakter reprezentacyjny niż obronny np. Olimpia, Eleysis.
Ateny natomiast były typowym miastem obronnym nie rozplanowanym.


BUDOWLE KOMUNALNE
- agora
- buleuterion
- prytanejon – budynek dla wysokich urzędników (prytanów)
- strategejon – budynek dla wodzów wojskowych
- gimnazjon i palestra – budynek i plac do ćwiczeń sportowych
- nimfeum – ozdobna budowla wznoszona przy źródle; służyła do kultu nimf, bóstw wodnych
- tolos – budowla kamienna wznoszona na planie koła, nad którą usypywano duży kopiec ziemi; do jej wnętrza prowadził długi wąski korytarz. Funkcja grobowca władców bądź inna kultowa.
- stoa – budowla wydłużona z podcieniem kolumnowym o różnym przeznaczeniu(miejsce spotkań, kramy, administracja, szkoły i in.)

MIASTO STREFOWE z okresu VIII-VII i epoki klasycznej. Niemal kwadratowe równe wielkości działki, z częściowo wymiennymi typami domów, mogą być zestawiane w ciągi dwuszeregowych insul obejmujących do osiemnastu działek w szeregu.

Na płaskowyżu układ krzyżowo-szachownicowy; ulice przecinają się pod kątem prostym.

PERYSTYL: wewnętrzny dziedziniec czasami z ogrodem otoczony kolumnadą, położony w głębi domu.

AKROPOLIS : dosłownie „Wysoki Zamek” lub „Górne Miasto”
 twierdza położona na wzgórzu
 mury o zarysie zniekształconej elipsy
 wokół niego powstały Ateny => kształt murów podobny do kształtu murów twierdzy
 nie tylko wojskowa forteca, ale również zespół najważniejszych świątyń; mieściła skarbiec państwowy
 charakter handlowy; teren płaski; dążność do układu regularnego
 główne ulice równoleżnikowo, ze względu na świątynie orientowane na E
 krzyżowały się z nimi arterie N-S
 np. Selinunt

*Hippodamos z Miletu: pierwszy urbanista gr. posługujący się przesłankami naukowymi. (twórca Pireus, Rhodos, Thurioi)

TEATR GRECKI: (rysunek)
początkowo wbudowany w zbocze Akropolu

A - orchestra: kolisty plac
B - Pa – parodoi: boczne wejścia
C -
D -
E -
F -
G - ołtarz Dionizosa
Pr- prohedria: rzędy z honorowymi miejscami
K - koilon (cavae): widownia z rzędami siedzeń
P - proskenion: portykowa hala z trojgiem drzwi i z 4 PINAKES=wymienne ściany kulis(do dawnych dramatów z obowiązkowym chórem w O
L - logejon: wystawiano tam nowe sztuki; druga kondygnacja; nad proskenionem
T - thyromaty: malowane iluzjonistycznie kulisy