Podział polityczny lądów i mórz

PODZIAŁ POLITYCZNY LĄDÓW I MÓRZ

Ziemia:
Powierzchnia całkowita: 510,071 milionów km2
Powierzchnia lądowa: 148,94 milionów km2 (29,2% powierzchni całkowitej)
Powierzchnia wodna: 361,132 milionów km2 (70,8% powierzchni całkowitej)

PAŃSTWA ŚWIATA:
Abchazja [1]
Afganistan
Albania
Algieria
Andora
Angola
Antigua i Barbuda
Arabia Saudyjska
Argentyna
Armenia
Australia
Austria
Azerbejdżan
Bahamy
Bahrajn
Bangladesz
Barbados
Belgia
Belize
Benin
Bhutan
Białoruś
Birma
Boliwia
Bośnia i Hercegowina
Botswana
Brazylia
Brunei
Bułgaria
Burkina Faso
Burundi
Chile
Chińska Republika Ludowa
Chorwacja
Cypr
Cypr Północny[2]
Czad
Czarnogóra
Czechy
Dania
Demokratyczna Republika Konga
Dominika
Dominikana
Dżibuti
Egipt
Ekwador
Erytrea
Estonia
Etiopia
Fidżi
Filipiny
Finlandia
Francja
Gabon
Gambia
Ghana
Górski Karabach[1]
Grecja
Grenada
Gruzja
Gujana
Gwatemala
Gwinea
Gwinea Bissau
Gwinea Równikowa
Haiti
Hiszpania
Holandia
Honduras
Indie
Indonezja
Irak
Iran
Irlandia
Islandia
Izrael
Jamajka
Japonia
Jemen
Jordania
Kambodża
Kamerun
Kanada
Katar
Kazachstan
Kenia
Kirgistan
Kiribati
Kolumbia
Komory
Kongo
Korea Południowa
Korea Północna
Kostaryka
Kuba
Kuwejt
Laos
Lesotho
Liban
Liberia
Libia
Liechtenstein
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Macedonia
Madagaskar
Malawi
Malediwy
Malezja
Mali
Malta
Maroko
Mauretania
Mauritius
Meksyk
Mikronezja (państwo)
Mołdawia
Monako
Mongolia
Mozambik
Naddniestrze[1]
Namibia
Nauru
Nepal
Niemcy
Niger
Nigeria
Nikaragua
Norwegia
Nowa Zelandia
Oman
Osetia Południowa[1]
Pakistan
Palau
Palestyna[3]
Panama
Papua-Nowa Gwinea
Paragwaj
Peru
Polska
Portugalia
Republika Południowej Afryki
Republika Środkowoafrykańska
Republika Zielonego Przylądka
Rosja
Rumunia
Rwanda
Sahara Zachodnia
Saint Kitts i Nevis
Saint Lucia
Saint Vincent i Grenadyny
Salwador
Samoa
San Marino
Senegal
Serbia
Seszele
Sierra Leone
Singapur
Słowacja
Słowenia
Somalia
Somaliland[1]
Sri Lanka
Stany Zjednoczone
Suazi
Sudan
Surinam
Syria
Szwajcaria
Szwecja
Tadżykistan
Tajlandia
Tajwan
Tanzania
Timor Wschodni
Togo
Tonga
Trynidad i Tobago
Tunezja
Turcja
Turkmenistan
Tuvalu
Uganda
Ukraina
Urugwaj
Uzbekistan
Vanuatu
Watykan
Wenezuela
Węgry
Wielka Brytania
Wietnam
Włochy
Wybrzeże Kości Słoniowej
Wyspy Marshalla
Wyspy Salomona
Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
Zambia
Zimbabwe
Zjednoczone Emiraty Arabskie

↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Państwo nieuznawane przez społeczność międzynarodową
↑ Państwo uznane jedynie przez Turcję
↑ Państwo kontrolowane przez Izrael

Państwa zajmują 99,8% lądów (bez Antarktydy), zamieszkuje je 99,8% ludności.

Państwo to zgodnie z prawem międzynarodowym jednostka podziału politycznego świata, której przysługuje pełna suwerenność, tj. nie podlega żadnej innej jednostce politycznej. Definicja ta nie uwzględnia jednak relacji państw z organizacjami międzynarodowymi takimi jak ONZ lub Unia Europejska, czy z silniejszymi państwami (np. w bloku państw socjalistycznych podległych ZSRR).

Definicja prawna: Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
stałą ludność,
struktury karne,
suwerenną władzę,
określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,
zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

Większość państw powstała w XX wieku w wyniku procesów dekolonizacji, ruchów narodowowyzwoleńczych i zachodzących przemian społecznych: * w 1960 roku powstało 16 państw w Afryce * w 1991 roku powstało na terenie Europy i Azji 17 nowych państw w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego i Jugosławii.

NAJMŁODSZE PAŃSTWA:
Timor Wschodni 20.05.2002
Palau 01.10.1994
Erytrea 24.05. 1993
Czechy 01.01. 1993
Słowacja 01.01.1993
Jugosławia (Serbia i Czarnogóra) 27.04.1992
Bośnia i Hercegowina 01.03.1992
Kazachstan 16.12.1991
Turkmenistan 27.10.1991
Armenia 21.09.1991
Macedonia 17.09.1991
Tadżykistan 09.09.1991
Litwa 06.09.1991
Uzbekistan 01.09.1991
Kirgistan 31.08.1991
Mołdawia 27.08.1991
Białoruś 25.08.1991
Rosja 24.08.1991
Ukraina 24.08.1991
Łotwa 21.08.1991

TERYTORIA AUTONOMICZNE
Terytorium autonomiczne to fragment obszaru państwa, cieszący się mniejszą lub większą niezależnością od władzy centralnej, niejednokrotnie posiadający własne władze. Podobnie jak w przypadku terytoriów niesamodzielnych, zaliczenie niektórych terytoriów do autonomicznych jest umowne.

O powstaniu autonomii decydują m.in.:
1. uwarunkowania geograficzne - wyspiarskie położenie (np. Grenlandia, terytorium zależne Danii)
2. uwarunkowanie historyczne - np. w Szkocji
3. uwarunkowanie narodowościowe - np. w hiszpańskiej Katalonii i Baskonii
4. uwarunkowanie językowe - np. we włoskiej Dolinie Aosty i Friulii
5. uwarunkowanie ekonomiczne - np. na Sycylii i w hiszpańskiej Andaluzji.

Szkocja - dawniej niezależne królestwo, obecnie część Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Katalonia - region geograficzny i kraina historyczna na Półwyspie Iberyjskim, także wspólnota autonomiczna Hiszpanii.
Baskonia - kraina historyczna i obszar autonomiczny w północnej Hiszpanii, położony nad Zatoką Biskajską.
Sycylia razem z wyspami: Wyspy Liparyjskie, Egady, Wyspy Pelagijskie i Pantelleria tworzy od 1946 roku region autonomiczny we Włoszech.
Andaluzja - najludniejsza i druga pod względem powierzchni wspólnota autonomiczna Hiszpanii.
W nowożytnej Polsce jedynym obszarem autonomicznym było Województwo Śląskie do 1945 roku. Obszar ten posiadał szeroką autonomię z własnym parlamentem (Sejm Śląski) oraz z własnym skarbem narodowym (Skarb Śląski). Do kompetencji Sejmu Śląskiego należały wszystkie ustawy związane z tym obszarem, oprócz polityki zagranicznej i wojskowości.

TERYTORIA NIESAMODZIELNE I ZALEŻNE
Terytorium zależne - ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa. Terytoriami zależnymi są: kolonie, departamenty i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze.

Kolonia - Posiadłość państwa, nazywanego krajem macierzystym bądź metropolią, znajdująca się poza jego granicami i podlegająca bezpośredniej zależności politycznej i gospodarczej.
Lista terytoriów zależnych sporządzona przez ONZ zawiera 16 pozycji, brakuje na niej jednak między innymi Puerto Rico i enklaw hiszpańskich w północnej Afryce, które również często określane są mianem kolonii/terytoriów zamorskich.

Aktualnie za terytoria zależne uznawane są:
Sahara Zachodnia
Anguilla
Bermudy
Brytyjskie Wyspy Dziewicze
Kajmany
Falklandy
Montserrat
Wyspa św. Heleny
Turks i Caicos
Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
Gibraltar
Samoa Amerykańskie
Guam
Nowa Kaledonia
Pitcairn
Tokelau

Terytorium zamorskie - nazwa francuskiego terytorium zależnego o pewnej autonomii wewnętrznej, wprowadzona w 1946. 28 marca 2003 termin ten wyszedł z użycia, zastąpiony przez termin zbiorowość zamorska.
Terytoriami zamorskimi były w tym okresie trzy terytoria w Oceanii: Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska i Wallis i Futuna, oraz jedno w południowej części Oceanu Indyjskiego.
Kondominium - kolonia zarządzana wspólnie przed dwa lub więcej państw-metropolii. Taki status miały np. Nowe Hebrydy, które przed uzyskaniem niepodległości (jako Vanuatu) były wspólną posiadłością Wielkiej Brytanii i Francji. Inne kondominia to Canton i Enderbury współwładanie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, ekslawa Walvis Bay pod wspólną administracją RPA i Namibii. Oba już nie są posiadłościami kolonialnymi. W Europie kondominium francusko-hiszpańskim pozostaje nadal wysepka Isla de los Faisanes na granicznej rzece Bidassoa pod wspólnym zarządem władz miejskich Irun (Kraj Basków) i Hendaye (Francja).
Protektorat - jedna z form zależności politycznej, w której państwo posiadające własny ustrój uzależnione jest w swej polityce od państwa silniejszego (protektora). Protektorat zachowuje jako kraj niektóre swoje instytucje, rząd i administrację, ale znajduje się pod kontrolą obcego państwa, które prowadzi jego sprawy zewnętrzne np. politykę zagraniczną i gospodarczą.

Klasycznym przykładem protektoratu w dzisiejszym świecie jest Bhutan. Specyficzną formą są zaś minipaństwa, do których można zaliczyć:
Liechtenstein
Monako
San Marino

Terytoria mandatowe – terytoria odebrane po I wojnie światowej Niemcom i Turcji i powierzone, uchwałą Ligi Narodów, do administracji państwom zwycięskiej Ententy: Wielkiej Brytanii, Francji lub Belgii, a także Japonii, Australii, i Związkowi Południowej Afryki (ZPA, późniejsza RPA). Państwa te nazywane były mandatariuszami.

Były to:
terytoria mandatowe angielskie: Palestyna, Transjordania, Togo (część zachodnia), Kamerun (część północna), Tanganika (wcześniej Niemiecka Afryka Wschodnia);
terytoria mandatowe francuskie: Syria, Liban, Kraj Hatay, Togo (część wschodnia), Kamerun (część południowa);
terytoria mandatowe belgijskie: Ruanda-Urundi;
terytoria mandatowe japońskie: Mariany, Karoliny;
terytoria mandatowe australijskie: Nowa Gwinea Australijska (wcześniej Ziema Cesarza Wilhelma);
terytoria mandatowe ZPA: Afryka Południowo-Zachodnia (wcześniej Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia).

Po II wojnie światowej terytoria mandatowe przekształcono w terytoria powiernicze ONZ. Jedynie Afryka Południowo-Zachodnia pozostała formalnie terytorium mandatowym, gdyż Republika Południowej Afryki zaanaketowała ją i nie oddała pod powiernictwo ONZ. Pomimo wielu uchwał Zgromadzenia Ogólnego ONZ RPA nie opuściło tego terytorium, aż do roku 1990 - wtedy terytorium to ogłosiło niepodległość i znane jest jako Namibia.

Terytorium powiernicze ONZ - terytorium niesamodzielne zarządzane przez państwo lub kilka państw, zgodnie z systemem powierniczym ONZ - na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych oraz umów powierniczych. Nadzór nad powiernictwem sprawowało Zgromadzenie Ogólne ONZ i Rada Powiernicza ONZ.
Ostatnim terytorium powierniczym było Palau, które uzyskało samodzielność w październiku 1994 r.

ANTARKTYDA
Antarktyda – kontynent o powierzchni około 14 mln km2 znajdujący się na półkuli południowej Ziemi, w rejonie koła podbiegunowego. Według teorii tektoniki płyt, Antarktyda z terenów równikowych przemieściła się w ciągu milionów lat na obecny obszar i tu się zatrzymała.
Nie ma rządu. Obowiązuje Traktat Antarktyczny.

Traktat Antarktyczny, znany także jako Pakt lub Układ Antarktyczny to międzynarodowa umowa regulująca polityczno-prawny status Antarktydy - jedynego niezamieszkanego kontynentu. W porozumieniu tym Antarktyda zdefiniowana jest jako lądolód położony na południe od równoleżnika 60° S.

Traktat Antarktyczny podpisano 1 grudnia 1959 w Waszyngtonie, ale wszedł on w życie dopiero 23 czerwca 1961. Sygnatariuszami było 12 państw, które podczas Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1967-68) prowadziły badania geograficzne na Antarktydzie. Były to: Argentyna, Australia, Belgia, Chile, Francja, Japonia, Nowa Zelandia, Norwegia, RPA, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki. Traktat był pierwszym dokumentem ograniczającym działania zbrojne podczas "zimnej wojny".

Głównym celem paktu jest leżące w interesie całej ludzkości zapewnienie wykorzystania Antarktydy jedynie do celów pokojowych, tak, aby nigdy nie stała się ona przyczyną międzynarodowych konfliktów. Traktat zabrania jakichkolwiek działań o charakterze militarnym, lecz nie wyklucza przebywania na terytorium antarktycznym pracowników wojskowych. Dokument rozstrzyga też kwestie związane z roszczeniami terytorialnymi.

Corocznie odbywające się spotkania konsultacyjne umożliwiają sprawowanie kontroli nad działalnością człowieka na Antarktyce. Tylko 27 z 44 państw członkowskich może bezpośrednio uczestniczyć w dyskusji, zwane są one państwami doradczymi i są to oprócz 12 państw założycielskich: Brazylia, Bułgaria, Chiny, Ekwador, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Indie, Korea Południowa, Niemcy, Peru, Polska, Szwecja, Urugwaj, Włochy. Kraje te aktywnie uczestniczą w badaniach naukowych prowadzonych na tym kontynencie.

Kraje nie posiadające prawa do udziału w konferencjach: Austria, Czechy, Dania, Grecja, Gwatemala, Kanada, Kolumbia, Korea Północna, Kuba, Papua-Nowa Gwinea, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Turcja, Ukraina, Wenezuela i Węgry.











PODZIAŁ POLITYCZNY OBSZARÓW MORSKICH
Obszary morskie są dzielone na następujące strefy w kierunku od lądu do morza pełnego:
- morskie wody wewnętrzne,
- wody archipelagowe,
- morze terytorialne,
- strefa przyległa,
- strefa wyłącznego rybołówstwa,
- szelf kontynentalny,
- morze pełne.

Morskie wody wewnętrzne
Wody te stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego, nad którym państwo to sprawuje pełną władzę suwerenną. Wody wewnętrzne stanowią obszar położony między lądem a morzem terytorialnym. W ich skład wchodzą zatoki, tzw. zatoki i wody historyczne oraz wody portów.

Zatoki stanowią wody poddane suwerenności państwa nadbrzeżnego tylko wówczas, gdy odległość między brzegami zatoki nie przekracza 24 mil morskich. W zatokach większych tylko ich część ograniczona taką 24 - milową strefą jest uznawana za wody wewnętrzne. Wynika to z konwencji prawa morza z 1982r. stanowiącej, iż jeśli odległość między punktami, które wytyczają naturalne wejście do zatoki przy najdalszym odpływie przekracza 24 mile, to wytycza się linię prostą długości 24 mil poprzez zatokę w taki sposób, by zamknąć nią największą powierzchnie wód, jaką da się zamknąć linią o takiej długości. Tak więc wody zamknięte tą linią, patrząc od strony lądu, będą stanowiły wody wewnętrzne.

Zatoki i wody historyczne są to takie obszary, nad którymi dane państwo wykonuje od dawna swoją władzę tak jak na wodach wewnętrznych i jest to zwyczaj uznany przez inne państwa. Nie ma przy tym znaczenia szerokość takiej zatoki. Taką zatoką jest np. Zatoka Piotra Wielkiego, nad którą leży Władywostok.

Porty morskie są to obszary, położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia umożliwiające statkom postój oraz załadunek pasażerów i towarów. Istnieje podział na porty otwarte (handlowe), dostępne dla wszystkich statków oraz porty zamknięte, przeznaczone dla własnych statków danego państwa lub jego okrętów wojennych. Uważa się jednak, że państwo nie może zakazać wejścia do portu zamkniętego statkowi, który wskutek awarii lub sztormu znalazł się w niebezpieczeństwie.

Statki handlowe mogą zawijać do obcych portów otwartych bez specjalnych zezwoleń. Z chwilą wpłynięcia do obcego portu statek podlega władzy państwa, do którego należy port.

Natomiast okręty wojenne z reguły nie mogą zawijać do obcych portów bez zezwolenia państwa nadbrzeżnego. Jeśli jednak takie zezwolenie uzyskają, to w obcym porcie korzystają z pełnego immunitetu, co oznacza, że nie podlegają jurysdykcji państwa portu.

Wody archipelagowe
Prawo do ustanawiania takich wód mają państwa, które w całości składają się z archipelagów i pojedynczych wysp. Konwencja prawa morza z 1982r. uprawnia państwa archipelagowe do wytyczenia prostych linii podstawowych łączących najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne wysp. Wody leżące wewnątrz tych linii stanowią wody wewnętrzne państwa archipelagowego. Pozostałe państwa mają jednak prawo korzystania z przejścia archipelagowym szlakiem morskim.

Morze terytorialne
Jest to pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, położonych między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony, a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi z drugiej strony. Morze terytorialne rozciąga się zwyczajowo na szerokość 12 mil.

Państwo nadbrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną, a inne państwa mogą korzystać w tej strefie z prawa nieszkodliwego przepływu. Oznacza to, że obce statki mogą przepływać przez morze terytorialne, ale musi to być przepływ nieszkodliwy, a więc nie zagrażający pokojowi, porządkowi czy bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego.

Morska strefa przyległa
Strefa przyległa rozciąga się poza obszarem morza terytorialnego. Nie stanowi ona terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza przyległą do morza terytorialnego, w której państwo to posiada ściśle określone uprawnienia. Zazwyczaj rozciąga się ona na szerokość 24 mil. W strefie przyległej państwo może sprawować kontrolę konieczną dla zapobiegania naruszenia jego przepisów celnych, sanitarnych czy imigracyjnych oraz karania naruszenia tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym.

Strefa wyłącznego rybołówstwa
Jest to obszar, na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie rybołówstwa takie same uprawnienia, jak na morzu terytorialnym., tj. może zastrzec wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli. Dopuszczenie obcych rybaków na takie wody uzależnione jest od specjalnych zezwoleń (licencji), które mogą być odpłatne lub nieodpłatne.

Szelf kontynentalny
Są to płytkie obszary dna morskiego, zazwyczaj do głębokości 200 m, i jego podziemia, leżące poza granicami morza terytorialnego. Prawna regulację praw do szelfu określa konwencja genewska o szelfie kontynentalnym z 1952r. Każde państwo, które ma dostęp do szelfu sprawuje nad nim suwerenną władzę w celu poszukiwania i eksploatacji jego zasobów naturalnych. Granica szelfu jest z jednej strony określona przez głębokość dna morskiego (200 m) a z drugiej - przez możliwość eksploatacji zasobów naturalnych szelfu.

Prawa państwa szelfowego do jego zasobów mają charakter wyłączny, co oznacza, że nawet jeśli państwo to samo ich nie eksploatuje, to i tak nikt inny nie może podejmować eksploatacji bez wyraźnej zgody tego państwa.

Strefa ekonomiczna
Jest to obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa dla celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, wód morskich jak również dna morskiego i jego podziemia. Strefa ekonomiczna nie stanowi części terytorium państwa, lecz obszar szczególnego rodzaju. Państwo nadbrzeżne ma w stosunku do takiej strefy przede wszystkim uprawnienia gospodarcze. W przypadku zasobów mineralnych, to państwo nadbrzeżne ma takie same uprawnienia, jak do zasobów szelfu kontynentalnego. Natomiast w odniesieniu do zasobów odnawialnych, czyli żywych, państwa nadbrzeżne powinny stosować zasadę ich optymalnego wykorzystania. Jeśli więc państwo mające strefę ekonomiczną nie może w całości zagospodarować odłowu ryb, to powinno dopuścić rybaków obcych państw do nadwyżki połowowej. Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest okoliczność, że zasoby żywe są odnawialne.

Morze pełne
Są to obszary, które nie podlegają władzy żadnego państwa i z których mogą korzystać wszyscy na zasadzie pełnej równości. W prawie międzynarodowym wykształciła się zasada wolności mórz, która przejawia się m.in. w:
- wolności żeglugi
- wolności przelotu,
- wolności układania kabli podmorskich i rurociągów,
- wolności budowania wysp i innych instalacji,
- wolności rybołówstwa,
- wolności badań naukowych.

Wolność żeglugi polega na możliwości swobodnego przepływu przez morze pełne. Statki znajdujące się na tym obszarze podlegają tylko jurysdykcji państwa bandery, a kontrole nad nimi mogą sprawować tylko okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki w postaci prawa powszechnej represji piractwa i prawa pościgu.

Piractwo, zwane rozbójnictwem morskim, jest uważane za zbrodnię prawa narodów. Każde państwo może więc zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać ich według swego prawa lub wydać władzy ojczystej.

Prawo pościgu jest to prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania statku poza granicami jego morza terytorialnego lub strefy przybrzeżnej, schwytania go na morzu pełnym, sprowadzenia do portu i ukarania. Prawo pościgu może być wykonywane wówczas, gdy obcy statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego. Pościg musi być gorący i nieprzerwany. Oznacza to, że pościg musi być rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek lub jedna z jego łodzi znajduje się na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym albo w strefie przybrzeżnej państwa nadbrzeżnego. Rozpoczęcie pościgu następuje przez sygnał optyczny lub dźwiękowy wzywający do zatrzymania. Jeśli obcy statek nie zastosuje się do tego - można go ścigać. Pościg musi również spełniać warunek ciągłości, a więc nie może być przerwany. Prawo pościgu przysługuje tylko okrętom wojennym i samolotom wojskowym albo innym upoważnionym do tego jednostkom.


Wolność eksploatacji bogactw morskich
Z zasady tej wynika, iż statki i obywatele każdego państwa mogą korzystać ze wszelkich bogactw morskich. Jedyne ograniczenia tej zasady wynikają obecnie ze względów natury ekologicznej. Podpisanych zostało wiele umów międzynarodowych, w których państwa zobowiązały się do racjonalnej eksploatacji bogactw morskich, ograniczenia połowów i przestrzegania okresów ochronnych.

Zasada wolności rybołówstwa w odniesieniu do morza pełnego nie ma jednak obecnie praktycznego znaczenia, gdyż tam, gdzie są najbogatsze łowiska, czyli w strefach przybrzeżnych - zasada ta nie obowiązuje. Natomiast na obszarach jej obowiązywania nie ma dużych zasobów rybnych.
Z PRAWNEGO PUNKTU WIDZENIA
Strefa przyległa

Wg konwencji genewskiej z 1958r. nie mogła sięgać dalej, niż 12 mil od linii podstawowej. Wtedy tez nie było określonej szerokości morza terytorialnego. Strefa przyległa traktowana była jako część morza otwartego, ale państwu nadbrzeżnemu przysługiwały określone przywileje. Strefa przyległa miała chronić interesy celne, handlowe, sanitarne oraz imigracyjne państw nadbrzeżnych. Pod kątem tych 4 dziedzin można było kontrolować statki pływające na obszarze strefy przyległej.
Strefy przyległe wywodzą się (wg niektórych) z tzw. stref alkoholowych, ustanawianych przez USA w okresie prohibicji. USA zawierały traktaty, na mocy których obce statki mogły przewozić pewną ilość alkoholu przeznaczoną na potrzeby załogi. USA ustanawiały limit alkoholu i mogły kontrolować jego przestrzeganie poza morzem terytorialnym, w tzw. strefach alkoholowych.

Wg Konwencji ONZ o Prawie Morza z 10 grudnia 1982r.
ROZDZIAŁ 4
STREFA PRZYLEGŁA
Artykuł 33
Strefa przyległa
1. W strefie przyległej do swego morza terytorialnego, zwanej strefą przyległą, Państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę konieczną dla:
a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw lub przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego;
b) karania naruszeń powyższych ustaw i przepisów popełnionych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego.
2. Strefa przyległa nie może rozciągać się poza 24 mile morskie od linii podstawowych, od których mierzona jest szerokość morza terytorialnego.

Państwo może mieć 12 mil morza terytorialnego i 12 mil strefy przyległej.
Strefa przyległa nie jest częścią morza otwartego. Wchodzi w skład wyłącznych stref ekonomicznych. Uprawnienia państwa pozostały te same, tzn. ochrona interesów celnych, handlowych, sanitarnych i imigracyjnych. Do państwa należy jurysdykcja w zakresie tych spraw.
W Polsce morską strefę przyległą zw. morskim pasem przyległym, wprowadziło rozporządzenie Prezydenta RP z 21 października 1932r. Szerokość strefy wynosiła 3 mile. Wobec rozszerzenia polskiego morza terytorialnego do 12 mil, Polska nie ma morskiej strefy przyległej.

Strefy rybołówcze
– powszechnie ustanowione na podstawie Konwencji genewskiej. Obejmowały one:
1. strefy wyłącznego rybołówstwa – uprawnienia miało wyłącznie państwo nadbrzeżne
2. strefy preferencyjnych uprawnień rybołówczych – państwo nadbrzeżne rezerwuje sobie podstawowe uprawnienia, ale na określonych zasadach dopuszcza też innych użytkowników, np. ustalając obszary czy terminy połowów.
3. strefy ochrony rybołówstwa – państwo nadbrzeżne wprowadza przepisy o charakterze ekologicznym, np. żeby nie było wyjałowienia stref rybołówczych, np. ustalenie rozmiarów sieci.

Strefy wyłącznego rybołówstwa
Obszar morski, na którym państwo nadbrzeżne ma w dziedzinie rybołówstwa takie same uprawnienia, jak na swoim morzu terytorialnym. Szerokość stref wyłącznego robołówstwa jest różna, ale średnio wynosi ona 12 mil, czasem jednak sięga 200 mil.
W Polsce S.W.R wynosiła wg ustawy z 12 lutego 1970r. (w życie 1 stycznia 1971r.) 12 mil. Kolejna ustawa z 17 grudnia 1977r. (w życie 1 stycznia 1978r.) stanowi, że szczegółowy przebieg zewnętrznej granicy tej strefy określają umowy międzynarodowe.

Strefy ekonomiczne

Wg nowej Konwencji z 1982r. ustanowione zostały strefy ekonomiczne
Artykuł 57
Szerokość wyłącznej strefy ekonomicznej
Wyłączna strefa ekonomiczna nie może sięgać dalej niż 200 mil morskich od linii podstawowych, od których mierzona jest szerokość morza terytorialnego.

Oznacza to, iż obszar mórz otwartych zmniejszy się o 40%

Na Konwencji pojawiły się 3 stanowiska:
1. część państw opowiadała się za max. Uprawnieniami państwa nadbrzeżnego w strefie ekonomicznej – „grupa terytorialistów”, chcieli oni zbliżenia strefy ekon. Do mórz terytorialnych w sferze prawnej
2. państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym chciały min. Uprawnień państwa nadbrzeżnego. Ich zdaniem strefy ekonomiczne powinny max. Zbliżyć się pod względem prawnym do morza otwartego.
3. stanowisko pośrednie – sytuacja prawna strefy ekonomicznej, jako sytuacja prawna strefy „sui generis” o szczególnym statusie prawnym. A konwencja miałaby określać zasady korzystania z tych stref.

Ta koncepcja została przyjęta na Konwencji z 1982r.

Artykuł 55
Specjalny status prawny wyłącznej strefy ekonomicznej
Wyłączna strefa ekonomiczna jest to obszar położony na zewnątrz morza terytorialnego i przylegający do tego morza, który podlega specjalnemu statusowi prawnemu ustalonemu w niniejszej Części, zgodnie z którym prawa i jurysdykcja Państwa nadbrzeżnego oraz prawa i wolności innych Państw regulowane są przez odpowiednie postanowienia niniejszej Konwencji.

Art. 56 określa prawa i obowiązki państw nadbrzeżnych oraz jurysdykcję w strefach ekon.

Artykuł 56
Prawa, jurysdykcja i obowiązki Państwa nadbrzeżnego w wyłącznej strefie ekonomicznej
1. W wyłącznej strefie ekonomicznej Państwu nadbrzeżnemu przysługują:
a) suwerenne prawa w celu eksploatacji i eksploracji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi jak i nieożywionymi dna morza i jego podziemia oraz pokrywających je wód, jak również odnośnie innych przedsięwzięć w zakresie gospodarczej eksploracji i eksploatacji strefy, takich jak wykorzystanie w celach energetycznych wody, prądów i wiatrów;
b) jurysdykcja przewidziana w odpowiednich postanowieniach niniejszej Konwencji odnośnie:
i/ ustanawiania i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji;
ii/ badań naukowych morza;
iii/ ochrony i zachowania środowiska morskiego;
c) inne prawa i obowiązki przewidziane w niniejszej Konwencji.
2. Korzystając ze swych praw i wykonując swe obowiązki w wyłącznej strefie ekonomicznej na podstawie niniejszej Konwencji, Państwo nadbrzeżne powinno uwzględniać w sposób należyty prawa i obowiązki innych Państw i powinno postępować w sposób zgodny z postanowieniami niniejszej Konwencji.
3. Prawa ustanowione w niniejszym artykule odnośnie dna morza i jego podziemia powinny być wykonywane zgodnie z Częścią VI.

Uprawnienia państw nadbrzeżnych:
- prawo eksploatacji zasobów strefy (biolog, min)
- prawo prowadzenia badań naukowych
- prawo wznoszenia sztucznych wysp oraz instalacji

Art. 58 określa prawa i obowiązki innych państw w wyłącznej strefie ekonomicznej:

Artykuł 58
Prawa i obowiązki innych Państw w wyłącznej strefie ekonomicznej
1. Z zastrzeżeniem odpowiednich postanowień niniejszej Konwencji wszystkie Państwa, zarówno nadbrzeżne jak i śródlądowe, korzystają w wyłącznej strefie ekonomicznej z wymienionych w artykule 87 wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i rurociągów oraz innych zgodnych z prawem międzynarodowym sposobów korzystania z morza wiążących się z tymi wolnościami w zakresie używania statków morskich i powietrznych oraz podmorskich kabli i rurociągów, zgodnych z innymi postanowieniami niniejszej Konwencji.
2. Artykuły od 88 do 115 oraz inne odnośne zasady prawa międzynarodowego mają zastosowanie do wyłącznej strefy ekonomicznej o tyle, o ile nie są sprzeczne z niniejszą Częścią.
3. Korzystając ze swych praw i wykonując swe obowiązki w wyłącznej strefie ekonomicznej na podstawie niniejszej Konwencji, Państwa powinny w należyty sposób uwzględniać prawa i obowiązki Państwa nadbrzeżnego oraz przestrzegać ustaw i przepisów wydanych przez Państwo nadbrzeżne, zgodnie z postanowieniami niniejszej Konwencji i innymi zasadami prawa międzynarodowego o tyle, o ile nie są sprzeczne z niniejszą Częścią.


Są to” wolności komunikacyjne”:
- wolność żeglugi
- wolność przelotu
- wolność układania kabli i rurociągów na dnie morza

Państwo nadbrzeżne morze dopuścić państwo o niekorzystnym położeniu geograficznym do tych nadwyżek, o których uzna, że samo nie jest w stanie z nich skorzystać.

Wyłączną strefę ekonomiczną RP ustanowiła ustawa z 21 marca 1991r. o obszarach morskich. Strefa ta jest położona na zewnątrz morza terytorialnego i przylega do tego morza. Obejmuje wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi. Granice polskiej wyłącznej strefy ekonom. Określają umowy międzynarodowe: między Polską a ZSRR o rozgraniczeniu morza terytorialnego (wód terytorialnych), strefy ekonomicznej, strefy rybołówstwa morskiego i szelfu kontynentalnego na M. Bałtyckim z dnia 17 lipca 1985r., umowa w sprawie rozgraniczenia szelfu kontynentalnego i stref rybołówczych między Polską a Szwecją z 10 lutego 1989r. oraz umowa między Polską a NRD w sprawie rozgraniczenia obszarów morskich w Zatoce Pomorskiej z dnia 22 maja 1989r.
Do czasu zawarcia umowy o rozgraniczeniu obszarów morskich między Danią a Polską pozostają w mocy postanowienia ustawy o polskiej strefie rybołówstwa morskiego, w rozumieniu polskiej wyłącznej strefy ekonomicznej.