ONZ - założenie i struktura

ONZ – ZAŁOŻENIE I STRUKTURA

Organizacja Narodów Zjednoczonych, to uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.

ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka.

POWSTANIE

Idea powołania nowej organizacji, padła jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943. Jej głównym pomysłodawcą był prezydent USA Franklin Roosevelt, a jej nazwę zaproponował premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill.

W drugiej połowie 1944 przedstawiciele Francji, Chin, Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR spotkali się w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji.
25 kwietnia 1945 roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w San Francisco, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata - pierwszych członków organizacji. Za członka ONZ od założenia uznawana jest też Polska, której przedstawiciele z powodów politycznych nie mogli uczestniczyć w konferencji w San Francisco. Podczas konferencji, 26 czerwca, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, akt prawny regulujący działalność ONZ.

Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia 24 października 1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa (Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Powołanie ONZ położyło jednocześnie kres działalności Ligi Narodów, która rozwiązała się formalnie 18 kwietnia 1946, przekazując pełnienie swej misji nowej organizacji.

W grudniu 1945 Senat i Kongres USA wystosowały propozycję, aby siedziba ONZ mieściła się w Nowym Jorku, co zostało przez organizację zaakceptowane. Budynek siedziby głównej otwarto 9 stycznia 1951 roku na terenach podarowanych ONZ przez Johna Rockefellera, gdzie mieści się do dziś. Część instytucji funkcjonuje jednak w innych miastach świata, m.in. w Genewie, Hadze i Wiedniu.

CZŁONKOSTWO

Członkiem ONZ, wg artykułu 4. Karty NZ może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i - zdaniem ONZ - "jest w stanie je wypełniać".
Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na wniosek Rady Bezpieczeństwa.

Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja w 1965 roku, powróciła jednak do Organizacji już rok później.

Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja nie miała dotąd miejsca. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością 2/3 głosów).

Za członków pierwotnych ONZ uznano 51 państw:
- państwa, które wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę NZ, albo
- państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę NZ, (np. Polska).

Obecnie członkami ONZ jest 191 państw. Do ONZ nie należą m.in. Watykan i Palestyna, które posiadają status obserwatora.

GŁÓWNE ZADANIA

1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.
2. Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.
3. Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań.
4. Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

ORGANY ONZ

- Zgromadzenie Ogólne - składa się z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich
- Rada Bezpieczeństwa - najważniejszy organ ONZ, którą tworzy pięciu członków stałych: Chiny, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Rosja reprezentująca Wspólnotę Niepodległych Państw oraz dziesięciu członków niestałych wybieranych na kadencję dwuletnią (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy). Ostatni raz Polska była członkiem Rady Bezpieczeństwa 1995–1997. Do najważniejszych kompetencji Rady Bezpieczeństwa należą: wyłączne prawo nakładania sankcji politycznych i ekonomicznych oraz decyzje użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków. Kompetencje te są przejawem dominacji mocarstw, bowiem Rada Bezpieczeństwa jest centralnym ogniwem systemu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymania światowego status quo.
- Rada Gospodarcza i Społeczna- zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka, przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych.
- Rada Powiernicza - obecnie praktycznie nie działa
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
- Sekretariat - organ wykonawczy pod przewodnictwem sekretarza generalnego, obecnie jest nim Kofi Annan od 1997 r.

Z ONZ współpracuje szereg wyspecjalizowanych organizacji, m.in. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia czy Światowa Organizacja Handlu.

OPERACJE POKOJOWE

ONZ odgrywa ważną rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych, często jednak nie potrafiła zapobiec konfliktom zbrojnym zagrażającym pokojowi i stworzyć skutecznie działający system bezpieczeństwa zbiorowego. Interweniowała przeciw siłom komunistycznym podczas kryzysu koreańskiego (1950–53), a także w Kongu (1960–61) w czasie operacji pokojowych 1960–64; dopiero od lat 60. są zawierane układy prowadzące stopniowo do rozbrojenia. ONZ stanowi płaszczyznę spotkań państw o różnych ustrojach i ma pewne osiągnięcia w dziedzinie polityki, m.in.: przyczynienie się do powstrzymania działań zbrojnych bryt.-fr.-izrael. przeciwko Egiptowi (1956), pokojowe przekazanie Irianu Zach. Indonezji (1963), akcja sił ONZ na Cyprze (1964), uchwalenie rezolucji 22 XI 1967 w sprawie wycofania wojsk Izraela z terytoriów okupowanych, działalność mająca na celu zapewnienie pokoju na Bliskim Wschodzie i powołanie 1973 Doraźnych Sił Pokojowych ONZ, w skład których wchodzi też Polska.

Jednak aktualnie ONZ przeżywa głęboki kryzys, ma ogromne zadłużenie, a państwa członkowskie nie płacą składek. Przez dłuższy czas swojej składki nie płaciły również Stany Zjednoczone (25% całości składek), żądając w ten sposób gruntownej reformy tej organizacji. Jedną z przyczyn kryzysu jest rozbudowana biurokracja. Ostatnie spektakularne akcje ONZ, jak wojna w Zatoce Perskiej czy akcja w Somalii, w niczym nie zmieniły sytuacji. Wypadki w byłej Jugosławii (Jugosłowiańska wojna domowa) wyraźnie wskazują na niedowład wielu organów i agend ONZ. Siły ONZ miały zaprowadzić pokój w dawnych republikach związkowych Jugosławii, poniosły fiasko i zostały zastąpione przez siły NATO.