Socjologia

SOCJOLOGIA

1. PRZYRODNICZE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Przyrodnicze uwarunkowania życia społecznego nazywane są też biologicznymi. Wywierają wpływ na życie człowieka. Człowiek to istota społeczna, ale podlega prawom przyrodniczym takim jak: walka o przetrwanie, opieka nad potomstwem, hierarchia i dominacja osobników, porozumiewanie się, zorganizowana współpraca.
Czynniki przyrodnicze:
1/ biologiczne – procesy fizjologiczne
2/ geograficzne – środowisko
3/ demograficzne – od liczby cech ludzkich skupionych w zbiorowości zależy wiele procesów społecznych (procesy demograficzne zmieniają substancje człowieka).


2. EKONOMICZNE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Istnieje zespól elementów ekonomicznych koniecznych do utrzymania człowieka i całej zbiorowości przy życiu. Zespół warunków ekonomicznych, to sposób użytkowania zasobów środowisk. Narzędzia i maszyny, którymi ludzie się posługują w toku wykonywania pracy produkcyjnej. Są to środki zaspokajania potrzeb, są to umiejętności i sprawności, jakie rozwijają wśród pracujących przy organizacji pracy.
- praca i jej finał – produkcja dóbr materialnych takich jak jedzenie, ubrania – stanowią stałą i niezbędną podstawę życia społecznego.
Produkcja dóbr materialnych zależy od sił wytwórczych człowieka i społeczeństwa, czyli od jakości narzędzi, od umiejętności i kwalifikacji ( stanu tych sił wytwórczych).
Ludzie produkując oddziałują nie tylko na przyrodę, ale i na siebie pośrednio i bezpośrednio, świadomie i nieświadomie. Produkcja prowadzi do podziału pracy, wytworzonych dóbr, do organizacji pacy. W ten sposób tworzą się stosunki produkcji miedzy ludźmi.
Stosunki produkcji są złożoną siecią związków i zależności to przez nie powstaje złożona struktura ekonomicznych zależności między ludźmi, nad którą budują się inne układy stosunków i wzajemnych oddziaływań.


3. KULTUROWE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Kultura to ogól wytworów działalności ludzkiej. Materialnych i niematerialnych wartości, uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach i przekazywanych następnym zbiorowością ( kolejnym pokoleniom).

Kultura materialna – zwana kulturą bytu lub cywilizacji – to wszystkie wytwory społeczne służące zaspokojeniu naturalnych i bytowych potrzeb społeczeństwa. Obejmuje ona narzędzia pracy, przedmioty codziennego użytku, mieszkanie środki komunikacji i transportu.

Kultura niematerialna – zwana kulturą duchową, to wiedza, nauka, religia, idee, wartości i normy obyczajowe. Kultura niematerialna obejmuje wiedzę, przekonania wartości, normy, zwyczaje, obyczaje, znaki i symbole.
Kultura dała ludziom lepszy i szybszy sposób przystosowania się do zmian fizycznych, topologicznych i klimatycznych.

4. PRZEDMIOT I ZADANIA SOCJOLOGII

Termin socjologia dosłownie oznacza naukę o społeczeństwie. Został on wprowadzony do języka naukowego przez francuskiego filozofa Augusta Comte’a.
Przedmiotem socjologii są:
- przyczyny charakter, następstwa relacji międzyludzkich oraz mniej lub bardziej trwałych form, w jakich te relacje występują
- dynamika i procesy rozwoju
- siły skupiające i rozbijające zbiorowości
- zachowania, działania i losy ludzi, które zależą od ich powiązań z innymi ludźmi
- zmiany i przekształcenia zachodzące, w zbiorowościach.
Socjologia to nauka o społeczeństwie, zajmująca się faktami, zdarzeniami istotnymi dla człowieka, bada mechanizmy ludzkich zachowań. Socjologia bada trzy zasadnicze dziedziny: fakty istotne dla życia społeczeństwa, znamienne sytuacje, zdarzenia grupy.
Socjologia opisuje i wyjaśnia społeczne uwarunkowania i skutki społecznej działalności ludzi oraz skutki społeczne miedzy zbiorowościami i grupami społecznymi, oraz wewnątrz nich – konflikty, walkę, współpracę, współdziałanie.

Socjologia stawia sobie cele podstawowe i spełnia zasadnicze funkcje:
1/ funkcje poznawczą – budowanie wiedzy na temat świata społecznego, dzięki której łatwiej jest zrozumieć zjawiska i procesy zachodzące w społeczeństwie
2/ funkcje diagnostyczną – dostarcza wiedzy na temat stanu społeczeństwa, charakteryzuje zjawiska, stawia diagnozę w odniesieniu do jakiegoś fragmentu życia społecznego
3/ funkcja prognostyczna – może przewidzieć, co nastąpi w najbliższej przyszłości, lecz nie ocenia wydarzeń a tylko stwierdza fakt.
4/ funkcja socjotechniczna – udzielanie prostych porad
5/ funkcja demaskatorska – demaskuje i ujawnia rzeczywiste stany rzeczy, procesów, na które się zgadzamy.

5. POWSTANIE I ROZWÓJ SOCJOLOGII JAKO DYSCYPLINY NAUKOWEJ

Początki socjologii jako nauki sięgają przełomu XVIII i XIX wieku, gdy nastąpiły radykalne zmiany społeczne wywołane upadkiem feudalnej struktury społecznej i zastąpieniem jej kapitalistycznymi formami życia społecznego. Nastąpił rozwój klasy robotniczej, dało się zauważyć olbrzymie nierówności społeczne mające źródło w warunkach społeczno – polityczno –kulturalnych i materialnych.
Nazwę socjologia wprowadził po raz pierwszy August Conte w 1837 r. Conte uważany za ojca socjologii określił ją jako „królową nauk”. Chciał niezawodnego sposobu zdobywania i klasyfikacji wiedzy. Traktował też socjologię jako program naprawy społeczeństwa.
Kolejnym twórcą socjologii był Emil Durkheim, który zapoczątkował jej specjalizację. Po raz pierwszy twierdził, że przedmiotem nauki nie jest społeczeństwo, lecz fakty społeczne ( jak religia, język, prawo, moda, wzorce zachowania). Rozwinął teorię więzi społecznej.
Mianem twórców polskiej socjologii określa się: Józefa Supińskiego, Władysława Piłata, Ludwika Krzywickiego, Edwarda Abramowskiego, Józefa Chałasińskiego, Floriana Znanieckiego, Leszka Gumplowicza, współcześnie: Jana Szczepańskiego ( twórcę metody biograficznej w socjologii), Antoninę Kłoskowską i Zygmunta Baumanna.
DWA PODSTAWOWE ETAPY MYSLI SOCJOLOGICZNEJ:
1/ przednaukowy – początki, formowanie się podstaw socjologii Az do uzyskania statusu dziedziny naukowej
2/ naukowy, rozpoczęty formalnymi narodzinami socjologii, obejmuje jej rozwój cechujący się postępującą instytucjonalizacją i specjalizacją oraz kumulowaniem wiedzy teoretyczno – metodologicznej.

6. NIEKTÓRE TEORIE CZŁOWIEKA

1/ Naturalizm- Człowiek i społeczeństwo są częścią przyrody i podlegają jej prawom, dlatego uważa się, ze człowieka należy badać tak jak bada się przyrodę

2/ antynaturalizm
Uważa się, że człowiek różni się od zwierzęcia, a istota życia społecznego jest zasadniczo różna od zjawisk zachodzących w przyrodzie. Człowiek stworzył przyrodę, kulturę i naukę i ona decyduje o jego człowieczeństwie.

Inne orientacje teoretyczne to:
3/ pozytywizm
Badanie tego, co jest obserwowalne, daje się zobiektywizować, pozwala wyjść poza subiektywny obraz rzeczywistości. Przetwarzanie informacji statystycznie w ramach modeli statystycznych

4/ antypozytywizm
Prezentuje stanowisko humanistyczne, sugeruje badanie empiryczne lub zrozumienia albo introspekcji. Zwolennicy tego poglądu uważają, ze, aby zrozumieć świat społ. Nie wystarczy poznać tego, co jest obserwowalne, ale należy sięgnąć głębiej do wewnętrznych stanów jednostki. W praktyce badawczej jest to opis zjawisk społecznych poprzez charakterystykę jednostki.

Z teoretycznych orientacji wyróżniamy 6 podstawowych, które we współczesnej socjologii istnieją:
1/ FUNKCJONALIZM
Twórca B. Malinowski ( współcześni to: Tlcott, Parsons, Robert Merton). Zakładają oni, że społeczeństwo tworzy wspólna całość, a każda część pełni istotną funkcje. Jest to wzajemnie powiązany podsystem, a naturalnym stanem jest stan ładu i porządku. Natomiast wszelkie naruszające ten stan zjawiska są zagrożeniem dla funkcjonowania systemu. W ramach systemu funkcjonują odpowiednie podsystemy. Maja one na celu eliminowanie negatywnych zjawisk, albo łagodzenie skutków.
2/ TEORIE KONFLIKTU
Stanem naturalnym jest konflikt, a społeczeństwo nie tworzy spójnej całości, ale tworzy grupy o różnych sprzecznych czasem interesach. Grupy silniejsze potrafią przeforsować działania korzystne dla siebie i podporządkować grupy słabsze. Trwa ciągła walka, ale jednocześnie nie ma ona podłoża głównego zagrożenia, natomiast jest elementem rozwoju społecznego i motorem napędowym. Przedstawicielami teorii konfliktu są: K. Marks i Max Weber.
3/ TEORIE WYMIANY SPOŁECZNEJ
Różnią się od powyższych teorii. Postrzegają społeczeństwo jako zbiór jednostek. Uwzględniają perspektywizm indywidualistyczny. Społeczeństwo jest widziane jako sieć wzajemnych powiązań, międzyludzkich interakcji. Każda ze stron dąży do osiągnięcia celu jak najniższym kosztem.
4/ SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM
Ma ona podejście indywidualistyczne. Różni się tym, ze jednostka jest aktywna i świadoma działań i sytuacji. Nie jest biernym podmiotem. Dzięki temu jest w stanie zrozumieć innych ludzi, zinterpretować ich zachowanie i zareagować w odpowiedni sposób.
5/ TEORIA DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO
Człowiek jest podmiotem racjonalnym tzn. podejmuje takie działania, które zgodnie z jego wiedzą prowadzą do preferowania określonych celów. Przedstawicielem jest Florian Znaniecki.
6/ TEORIA FENOMENOLOGICZNA I ETNOMETODOLOGICZNA
W tych teoriach twierdzi się ze istnieją jedynie stany świadomości jednostek, a zadaniem socjologii jest poznanie jak to się dzieje, ze jednostki upodabniają się do siebie – działając wg wspólnych wzorów.

7/ OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA I JEJ ELEMENTY SKŁADOWE

Osobowość społeczna – to wynik procesu socjalizacji, to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka była wychowana i w których uczestniczy.
Elementy osobowości społecznej:
1/ elementy biogenne – to genetyka np. wzrost
2/ elementy psychogenne – jest to psychologiczne wyposażenie tj. inteligencja, pamięć, wola, wyobraźnia, temperament, spostrzegawczość
3/ elementy socjogenne – struktura norm wartości ( wyobrażenie o własnej osobie wytworzone zazwyczaj na podstawie innych ludzi), struktura pełnionych ról ( nasze wyobrażenia, co inni o nas sądzą), struktura jaźni ( subiektywna – jednostka sama dla siebie może być obiektem); odzwierciedlona – jak jednostka jest postrzegana przez innych ludzi)

8/ CHARAKTERYSTYKA TYPÓW OSOBOWOŚCI

Mamy do czynienia z 3 typami osobowości:
1/ osobowość przeciętna w sensie statystycznym
2/ osobowość przystosowana do warunków życia społecznego i zachowująca się zgodnie z kryteriami i wzorcami postępowania danej zbiorowości społecznej
3/ osobowość skoordynowana wewnętrznie i funkcjonująca sprawnie -miarą jej sprawności jest harmonijne przystosowanie się do warunków środowiska.

Możemy też podzielić osobowości następująco:
Twórcy – wnoszą idee, pomysły wynalazki, rozwiązania organizacyjne
Przeciętni – solidnie pracujący, nie modernizują niczego, robią swoje, bardzo dobrze,
Aktywni niepraktycznie – wandale, złodzieje,
Jednostki zdane na innych – starcy, inwalidzi, dzieci

Typy osobowości wg Hipokratesa
Sangwinik – żywe i zmienne usposobienie
Melancholik – mało uczuciowy i aktywny
Choleryk – pobudliwy, ale mało wytrwały w działaniu
Flegmatyk – mało pobudliwy, wytrwały i konsekwentny w działaniu

Typy osobowości wg Kretschmera ( związek budowy ciała z osobowością)
Pyknik – mały o okrągłych kształtach – łagodne usposobienie
Astenik – wysoki, wystające kości – mało życzliwy
Atletyk – dobrze zbudowany – zrównoważony psychicznie
Dysplastyk – nie kształtny, liczne anomalie w budowie wpływają na jego usposobienie

Typy osobowości wg Znanieckiego
Ludzie dobrze wychowani – kształtowani przez wychowawców z ideałami
Ludzie pracy – kształtowani przez warsztat pracy
Ludzie zabawy – kształtowani przez zabawę i grupę rówieśniczą
Ludzie zboczeńcy – kształtowani przez różne środowiska wychowawcze ( dewianci, margines społeczny, nonkonformiści)
Ludzie dobrzy i mądrzy – tworzący nowe systemy kulturowe


9/ KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI I JEJ ELEMENTY SKŁADOWE

Osobowość wg Jana Szczepańskiego, to zespól trwałych cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływów kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Nie ma precyzyjnej ostrej definicji osobowości, jest jednak określonym zespołem cech właściwych ludziom, struktura oparta na wzajemnych zależnościach cech od siebie i hierarchii.
Składa się z następujących elementów:
- elementy społeczne – kulturowy ideał osobowości ( nasze wychowanie, zachowanie, moralność), rola społeczna ( względnie stały i spójny system zachowań będący reakcjami na zachowania innych ludzi).
- elementy psychiczne – jaźń subiektywna ( wyobrażenia o sobie) i odzwierciedlona, ( co inni myślą o nas)
- elementy biologiczne – związane z natura człowieka ( instynkty wrodzone i społeczne)

10/ MIKRO I MAKROSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA OSOBOWOŚCI

Formowanie się osobowości odbywa się w grupach pierwotnych: rodzinie, grupie rówieśniczej, społeczności lokalnej. - Mikrospołeczność
Rodzina wywiera wpływ na jednostkę od momentu narodzin przez cały okres dzieciństwa, jest podstawową grupą, zaspokaja potrzeby materialne, psychiczne i społeczne, zapewnia poczucie bezpieczeństwa.
Grupa rówieśnicza – zabawowa kształtuje poczucie równości i sprawiedliwości, dziecko uczestniczy w nich na zasadzie partnerskiego współdziałania i współzawodnictwa.
Sąsiedzkie społeczności lokalne – zaliczane do grup pierwotnych narzucają określony system wzorów wartości i norm, w warunkach względnej izolacji społeczności lokalnych wszystkie potrzeby jednostki były zaspokajane w ramach tej społeczności.

Makrospołeczność - Instytucje zawodowo – wychowawcze – pełnią funkcje socjalizacyjne w społeczeństwach uprzemysłowionych – żłobki, przedszkola, szkoły, uczelnie. A także kino, teatr, domy kultury
Wzrasta uzależnienie osobowości jednostki od ról odgrywanych przez nią w ramach organizacji formalnych.

11/ ZJAWISKA I PZEJAWY ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH

Szekspir napisał kiedyś „cały świat jest sceną a wszyscy ludzie aktorami, każdy ma swoje wejście i wyjście w przeznaczonym dla siebie czasie gra wiele ról”.
Zachowania społeczne to interakcje - każdy z nas staje się człowiekiem dzięki interakcjom z innymi ludźmi. Poprzez interakcje zdobywamy osobowość, uczymy się funkcjonować w społeczeństwie i kierować własnym życiem. Interakcje przebiegają w ramach struktur społecznych, w których duże znaczenie mają grane przez ludzi role. Zycie społeczne wymaga od nas gry a podczas tej gry wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi.

Zachodzące w procesie socjalizacji oddziaływania grup reprezentujących określone podkultury mogą sprzyjać wytworzeniu się u jej członków działania aspołecznego – szkodliwego i sprzecznego z obowiązującymi w danej kulturze normami i zasadami postępowania.
Źródła działania aspołecznego
- wpływ podkultury,
- indywidualne właściwości psychofizyczne jednostki,
- zaburzenia procesów emocjonalnych,
- cechy osobowości,
- zdeformowany obraz własnej osoby
- zbyt silna potrzeba uznania społecznego
Przykładem działania aspołecznego jest agresywne zachowanie się dziecka w stosunku do rówieśników.
Można wyróżnić następujące rodzaje postaw aspołecznych
- izolacja – unikanie kontaktów społecznych z otoczeniem, brak współdziałania przy realizacji zadań grupowych
- egocentryzm – nadmierna koncentracja uwagi na własnej osobie, domaganie się dla siebie świadczeń przy równoczesnym braku na rzecz innych – dziecko chce być stale chwalone, nagradzane, wyróżniane
- wrogość – nieżyczliwe nastawienie wobec ludzi, podejmowanie szkodliwych dla nich działań, przeszkadzanie, utrudnianie, wydawanie szkodliwych opinii.
- egoizm – działanie do zaspokojenia swoich potrzeb i realizacji osobistych celów kosztem innych, lekceważenie i łamanie zasad praworządności, samowola
- sadyzm – sprawianie przykrości, zadawanie bólu jako źródło doznawanej przyjemności, chęć bezwzględnego panowania nad innym człowiekiem, poniżanie
Niektóre z postaw aspołecznych mogą być w pewnych okolicznościach społecznie neutralne: ani pożyteczne, ani szkodliwe.
Przejawianie postaw aspołecznych jest szkodliwe, dlatego konieczne jest oddziaływanie resocjalizujące, zmierzające do eliminowania postaw aspołecznych i wytworzenia u takiej jednostki zdolności do działania prospołecznego.
Do prawidłowego funkcjonowania najważniejsze są normy społeczne, poglądy, własne idee, system wartości własne zachowania i inni ludzie.
Brak kontaktu prowadzi do różnego rodzaju stanów alienacji:
- anomia – przekonanie, że normy społeczne nie pełnią funkcji regulacyjnych, nie są prawami życia społecznego (wg Merona – anomia – to załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej występujące, gdy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami a możliwością działania zgodną z nimi.
- bezsens i sens życia – poznawcze i emocjonalne oderwanie od wartości prowadzi do przeświadczenia o braku sensu życia
- bezradność- nasze zachowanie zależy od nas samych, lecz jest sterowane przez siły zewnętrzne np. los, fatum
- samowyobcowanie – rezygnacja z własnych idei i poglądów na rzecz idei innych, jest przeciwieństwem autonomii
- osamotnienie i izolacja – niska samoocena, poczucie pustki i niezrozumienia, niemożność nawiązania kontaktów z innymi, odczucie zagubienia

12/ POJĘCIE I KLASYFIKACJA GRUP SPOŁECZNYCH

Grupa społeczna to dwie lub więcej jednostek, między którymi istnieje określony stosunek społeczny. Wg Szczepańskiego grupą jest pewna ilość osób, najmniej 3, powiązanych systemami stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasada odrębności.

KLAYFIKACJA GRUP:
a/ Grupy pierwotne i wtórne
- pierwotne- pojawiły się w społeczeństwie jako pierwsze np. rodzina, grupa przyjaciół
- wtórne – pojawiły się w późniejszych fazach rozwoju społeczeństwa np. partia grupa studencka

b/ ze względu na rozmiar grupy
- małe – zlokalizowane w 1 miejscu obcujące ze sobą bezpośrednio np. rodzina
- duże – komunikowanie odbywa się ze sobą za pomocą pośredników np. naród

c/ ze względu na stopień trwałości więzi łączącej członków grupy
- krótkotrwałe - podróżni
- długotrwałe – grupy narodowe, zawodowe, klasa szkolna

d/ ze względu na charakter członkowstwa
- dobrowolne – grupa koleżeńska
- niedobrowolne – grupa rodzinna, narodowa, etniczna – niezależnie od swojej woli należy się do nich

d/ ze względu na stosunek do innych ludzi wynikający z przynależności do grupy
- wewnętrzna – np. zespół muzyczny – członek grupy się z nią identyfikuje
- zewnętrzna – grupa, do której przynależności jednostka nie akceptuje

e/ ze względu na znaczenie więzi grupowej
- grupy odniesienia – jednostka może nie należeć do danej grupy, ale identyfikuje się z nią i do której pragnie należeć

f/ ze względu na typ więzi łączącej członków grupy
- formalna – o przewadze więzi bezosobowych nad osobistymi np. partia polityczna
- nieformalna – członkowie utrzymują ze sobą stosunki nie z konieczności, ale z własnej ochoty przebywania wśród tych ludzi np. grupa rówieśnicza


13/ STRUKTURA I RODZJE GRUP SPOŁECZNYCH

Struktura grupy:

Funkcjonowanie grupy tworzy sieć wzajemnych oddziaływań, które determinują zachowania i działania jej członków. Charakter relacji i zależności zależą od funkcjonowania danej grupy. Udział poszczególnych osób w realizacji zadania jest różny. Każdy ma wyznaczone zadania cząstkowe, które musi realizować, a wszystkie z nich po zrealizowaniu tworzą wykonanie określonego zadania.
Struktura grupy to – układ wszystkich elementów, nie tylko członków i zasada ich wzajemnego podporządkowania.
Wyróżniamy - mikrostrukturę – rodzina
- mezostrukturę – społeczność lokalna, zakład pracy
- makrostrukturę –klasa społeczna

Podstawowymi elementami charakteryzującymi grupę są:
- liczebność grupy - jej członkowie, każda grupa składa się z określonej ilości osób, nie ma górnej granicy liczebności ( dolna granica z punktu widzenia psychologicznego to 2 osoby, z punktu widzenia socjologa to minimum 3 osoby w grupie)

- poczucie odrębności - identyfikacja z grupą - ludzie są świadomi przynależności, że tworzą pewną odrębną całość od innych – F. Znaniecki nazywa to: posiadaniem świadomości „My” i zasadą odrębności

- system własnych wartości, – co jest godne pożądania w danej grupie - grupa określa wzory moralne, zespół oczekiwań dotyczący zachowań cech osobowościowych kierowanych pod adresem jednostki wchodzącej w jej skład. Wzór moralny łączy się z zespołem wartości i norm.

- zadania grupy - grupa określa, jacy powinni być jej członkowie i stawia bardziej lub mniej konkretne wymagania np. dotyczące wyglądu zewnętrznego. Wymogi obejmują też, np. cechy fizyczne: wzrost, płeć, waga itp. (każdy stara się w większym lub mniejszym stopniu przestrzegać zasad)

- ośrodki skupienia - terytorium, lokal, odznaka, emblemat, sztandar, pieczęć

Funkcjonujemy równolegle w różnych grupach. Uczestniczymy w życiu różnych grup (członkowie rodziny, klubu społecznego, zakładu pracy). To kształtuje naszą tożsamość. Ludzie, z którymi jesteśmy w integracji odgrywają ogromna rolę w tworzeniu tego, jacy jesteśmy i jak postrzegamy otaczający nas świat.
Badania nad małymi grupami pokazują, jak ważna jest obecność innych osób. Dzięki grupie jesteśmy kimś określonym, utożsamiamy się z tą grupą ( jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pytanie, kim jestem). Takie funkcjonowanie jest obarczone obowiązkiem np. odpowiedniego zachowania się. Jednostka musi spełniać określone zadania i wymogi, które są jej stawiane.
Każda zbiorowość ma określony wpływ na członka grupy, ale nie każda zbiorowość jest grupą.

14/ SPOŁECZNE ROLE I POZYCJA W GRUPIE

Rola społeczna - to jeden z elementów osobowości społecznej, jest to względnie stały i spójny wewnętrznie system zachowań przebiegających wg wzoru obowiązującego w danej grupie. System przepisów i oczekiwań dotyczący pożądanego zachowania jednostki w konkretnych sytuacjach, związanych z jej pozycją społeczną.
Jednostka może pełnić wiele ról społecznych, nie ma uniwersalnego modelu roli społecznej, są one impersonalne, gdyż mogą je wykonywać różne osoby, od których wymaga się tych samych zachowań np. rola syna, męża, ojca, pracownika, brata

Pozycja społeczna – miejsce w strukturze społecznej, wyznaczone przez układ norm i wartości, której towarzyszą społecznie formułowane oczekiwania, wymogi, przywileje.
Każdej pozycji jest przypisana rola, każda też pozostaje w ścisłym związku ze statusem społecznym jednostki
Rola i pozycja społeczna składają się na strukturę społeczną.

15/ POZYCJA SPOŁECZNA – PRZYWÓDCY I PODWŁADNI

Pozycja społeczna – to miejsce w strukturze społecznej, wyznaczone przez układ norm i wartości, której towarzyszą społecznie formułowane oczekiwania, wymogi, przywileje.
Każdej pozycji jest przypisana rola, każda też pozostaje w ścisłym związku ze statusem społecznym jednostki.

Przywódca – to jednostka wyróżniająca się szczególnym ugruntowanym instytucjonalnie autorytetem, zajmująca wysoką pozycję społeczną, może narzucać innym swój punkt widzenia, inicjuje interakcje w grupie, spełnia rolę głównego czynnika integrującego
Rodzaje przywództwa: - formalne – dyrektor szkoły
- nieformalne – gospodarz klasy
- nominalne – królowa
- pozycjonalne – starosta grupy
Podwładny – zajmuje niższą pozycję, nie ma wpływu na podejmowane decyzje, musi podporządkować się liderowi.

Wg Webera istnieją 3 idealne typy przywództwa:
- tradycyjne – pozycje przywódcy kształtuje tradycja – np. monarchia
- legalne – stosunki są regulowane szeregiem reguł prawnych
- charyzmatyczne – przywódca to człowiek obdarzony niezwykłymi zdolnościami oddziaływania na innych. Jego pozycja jest rezultatem wpływu na otoczenie, jest przede wszystkim mistrzem, nauczycielem, wodzem. Członkowie zajmują pozycję uczniów, wyznawców. Stosunek między przywódcą a grupą ma charakter psychologiczny, SA to oceny, wyobrażenia i oczekiwania członków grupy.

Są 4 sposoby podejmowania decyzji:
- sytuacja władzy –rozkaz, podwładni nie biorą udziału w podejmowaniu decyzji
-sytuacja kompromisu – rokowania dyplomatyczne, przyjęcie stanowiska względnie wspólnego dla wszystkich stron
- sytuacja głosowania – uzgodnienie różnicy stanowisk i przegłosowanie opcji
- sytuacja interakcji - decyzja powstaje w wyniku wypracowania wspólnego stanowiska

16/ GŁÓWNE FUNKCJE RODZINY
a/ funkcja prokreacyjna – polegająca na powiększaniu się rodziny i całego społeczeństwa
b/ funkcja produkcyjna ( materialno – ekonomiczna) – realizowana na rzecz rodziny umożliwia zaspokojenie podstawowych potrzeb jej członków, a na rzecz społeczeństwa dostarcza pracowników, siły twórcze i wytwórcze
c/ funkcja usługowo – opiekuńcza – służy zaspokajaniu potrzeb bytowych i usług codziennych ( wyżywienie, czystość mieszkania) członkom rodziny i zapewnieniu opieki tym członkom rodziny, które nie są w pełni samodzielne ze względu na wiek, chorobę, czy kalectwo
d/ funkcja socjalizacyjna – ma na celu przygotowanie członków rodziny do życia w społeczeństwie i pełnienia określonych ról: roli ojca, brata, męża, żony czy matki. Ma też na celu przekazywanie dorobku kulturowego, zwyczajów, obyczajów, obowiązujących wzorów zachowań i wartości moralnych
e/ funkcja psychohigieniczna – pozwala na zaspokojenie podstawowych potrzeb emocjonalnych takich jak miłość, przynależność, poczucie bezpieczeństwa. Zapewnia też równowagę emocjonalną

17/ WAŻNIEJSZE CECHY RODZINY WSPÓŁCZESNEJ ORAZ JEJ ROLA SPOŁECZNA

Rodzina współczesna to najczęściej rodzina dwupokoleniowa, mała. Jest to rodzina partnerska, więzi rodzinne są bardzo luźne. Dzieci zazwyczaj szybko uniezależniają się od rodziców. Można też zaobserwować w niej zanik autorytetu ojcowskiego, a w niektórych rodzinach, ( co gorsze) walkę o autorytet (matka – ojciec). Rodzice na ogół pracują poza domem, następuje, więc zanik wspólnego gospodarstwa. Widoczna jest również zmiana pozycji dziecka – to wartość sama w sobie, w którą warto inwestować.
We współczesnych rodzinach dwupokoleniowych daje się również zauważyć wzrost wymagań, co do jakości życia rodzinnego.
W wielu rodzinach współczesnych naczelnym dobrem stała się jakość życia a nie trwałość rodziny. Można zaobserwować gwałtowny rozwój masowej kultury konsumpcyjnej, wygodnictwo, życie dla przyjemności, kult pieniądza, przywiązywanie dużej wagi do pracy oraz do własnej kariery.
Na takie przemiany w życiu rodzin współczesnych wpłynęły zmiany zachodzące w całym społeczeństwie takie jak: praca zawodowa kobiet, zmiany w kulturze materialnej związane z osiągnięciami techniki jak również ułatwienie dostępu do środków komunikowania się i podróżowania.
Coraz mniej czasu poświęca się członkom rodziny, a wzajemne stosunki pomiędzy nimi, więzi uczuciowe i emocjonalne słabną. Znacznie częściej zaobserwować można: wzrost konfliktów małżeńskich, ( co prowadzi do wzrostu ilości rozwodów), wzrost zatrudnienia kobiet (nie tylko z pobudek ekonomicznych, ale tez z dążności do ciekawszego życia i chęci samorealizacji), rozbieżność norm i wartości u poszczególnych członków rodziny, odrębność form aktywności i zainteresowań w rodzinie.
Coraz częściej widzimy rozwody, rodziny niepełne, czy konkubinaty.

Rola społeczna współczesnej rodziny to: wychowanie dzieci, kontynuowanie tradycji, włączanie w kulturę, przekazywanie dziedzictwa, socjalizacyjna

18/ STRUKTURA RODZINY I WEWNĄTRZRODZINNE STSUNKI SPOŁECZNE

Struktura rodziny to wg Adamskiego, stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowania małżeńsko – rodzinne.

Tyszka sądzi, że strukturę rodziny określa liczba i jakość członków rodziny, układ ich pozycji i ról społecznych, siła więzi, podział czynności oraz struktura władzy i autorytetu, a także rozkład miłości i względów.

Można wyróżnić różne typy rodziny:
a/ ze względu na liczbę partnerów
- monogamiczne
- poligamiczne

b/ ze względu na hierarchię prestiżu władzy
- patriarchalne
- matriarchalne
- egalitarne

c/ ze względu na dziedziczenie nazwiska i majątku
- matrylinearne – po żonie
- patrylinearne – po mężu

d/ ze względu na wielkość i stopień pokrewieństwa wchodzących w jej skład członków
- rodzina dwupokoleniowa - mała
- rodzina trójpokoleniowa - duża
- rodzina rozszerzona - występująca głownie na wsiach

Stosunki wewnątrzrodzinne:
- małżeństwo partnerskie, demokratyzacja stosunków wewnątrzrodzinnych
- stosunki pomiędzy rodzicami i dziećmi ( dziecko ma centralną pozycję w rodzinie, jest sensem i celem życia rodzicielskiego)
- stosunki między rodzeństwem


19/ POJĘCIE I ROLA PROCESÓW SOCJALIZACYJNYCH ROZWOJU JEDNOSTKI

Wśród czynników wpływających na kształtowanie jednostki wyróżnia się uwarunkowania:
Biogenne, psychogenne, socjogenne.
Socjalizacja jest składnikiem czynników, właśnie tych ostatnich. Jest to proces uspołeczniania, polegający na przekształcaniu przez instytucje społeczne jednostki biogennej w jednostkę społeczną, uczeniu jej norm, wartości, zasad uznawanych przez daną zbiorowość.

Socjalizacja wg socjologów to przede wszystkim:
- proces przekształcania biologicznego noworodka w aktywnego uczestnik życia społecznego
- proces uczenia się życia w społeczeństwie wśród innych
- wychowanie, czyli to wszystko, co wpływa na potencjalnego człowieka

Fazy socjalizacji:
- pierwotna – zasadniczy etap obejmujący dzieciństwo i wczesna młodość, w tym okresie jednostka przyswaja główne i podstawowe informacje oraz umiejętności potrzebne do sprawnego społecznego funkcjonowania. Towarzyszą jej silne związki uczuciowo – emocjonalne
- wtórna – nigdy niekończący się etap socjalizacji, obejmujący wiek młody i dojrzałość (życie dorosłe), wiąże się z poznawaniem złożoności świata społecznego, niezbędny w procesie zmiany ról społecznych, jedną z jej odmian jest socjalizacja antycypacyjna, – czyli proces uwewnętrzniania postaw, norm, wartości i wzorów zachowań funkcjonujących w kulturze – jest to faza mało intensywna

W toku socjalizacji:
- jednostka uczy się społecznie aprobowanych sposobów kierowania swoimi popędami
- uzyskuje sprawności techniczne niezbędne do życia w określonym społeczeństwie
- staje się zdolna do pożądanych sposobów komunikowania się z innymi ( język i kultura)
- kształtują się sposoby odczuwania i wyrażania emocji
- jednostka uczy się odgrywania ról społecznych, przyswaja wzory osobowe i kulturowe ideały osobowości

Wpływ socjalizacji na jednostkę może być
- pozytywny
- negatywny
Zależnie od treści norm, zasad postępowania i wzorów osobowych aprobowanych przez daną grupę.
Rozwój osobowości, ( czyli zaistnienie jakościowych jej przemian) występuje, gdy obecny jej stan można uznać za wyżej zorganizowany niż stan poprzedni.
Rozwój osobowości następuje w wyniku socjalizacji i wychowania, procesy te wprowadzają i czynią z jednostki biologicznej osobę społeczną, przystosowaną do życia i zachowań w grupie społecznej, zachowującej się zgodnie z pożądanym modelem.

20/ RELIGIA W UJĘCIU TEORII KONFLIKTU

Teorie konfliktu opisują wewnętrzne napięcia społeczne, które mogą spowodować zmiany w społeczeństwie.




21/ ZMIANY SPOŁECZNE W KONTEKŚCIE RELIGII

Religia jest pozytywną siłą w życiu społeczeństwa. Ponieważ spełnia ona ważne funkcje społeczne, istnieje w jakiejś formie we wszystkich społeczeństwach.

Spójność społeczeństwa – religia spaja społeczeństwo, ponieważ zapewnia wspólne przekonania, wartości i normy, na podstawie, których ludzie mogą stworzyć wspólną tożsamość. Staje się ona silą konsolidującą, ustanawiającą wspólne podstawy życia społecznego. Jest spoiwem społecznym, który wiąże grupy, zapewniając im wspólny system wartości.
Nadanie sensu życia – religia podejmuje problem życia i śmierci, wskazuje jak ludzie powinni żyć, określa sens życia i wyjaśnia, co dzieje się z ludźmi po śmierci. Jest jedyna instytucją potrafiącą odpowiedzieć na to pytanie
Kontrola społeczna – Normy społeczne często opierają się na przekonaniach religijnych. Większość z najważniejszych regulacji prawnych ma wymiar zarówno moralny jak i prawny. Są one osadzone w wartościach religijnych i mają religijne uzasadnienie
Wsparcie psychiczne – Religia zapewnia wielu ludziom wsparcie emocjonalne i psychiczne, dzięki czemu mogą przetrwać w niepewnej i złożonej rzeczywistości. Religia nadaje sens umieraniu i przynosi ulgą osieroconym, umożliwiając im rytualne opłakiwanie zmarłych.


22/ POWSZECHNE FORMY ORGANIZACJI RELIGIJNYCH

ORGANIZANCJA KATOLICYZMU – Kościół katolicki ma jednolita, scentralizowaną i hierarchiczną strukturę. Ukształtowaną w swoich podstawach w okresie średniowiecza.
Na czele kościoła stoi papież mający władzę absolutną.
Organem doradczym jest kolegium kardynałów
Organem wykonawczym – kuria rzymska
Organami kolegialnymi wydającymi opinie w wyjątkowo ważnych sprawach dla kościoła – sobór i synod biskupów – zbierające się z woli papieża.

W strukturach administracyjnych Kościoła ważną rolę pełnią archidiecezje, diecezje, dla których organem wykonawczym są kurie diecezjalne.
Parafie podlegają władzy biskupa i kurii diecezjalnej.
Ważną rolę odgrywają też instytuty świeckie.
Na odrębnych zasadach funkcjonują zakony męskie i żeńskie skupiające wyłącznie osoby duchowne.
Siedzibą głowy kościoła jest Watykan.
Siedziby archidiecezji i diecezji są określane bullami papieskimi.
W swojej strukturze organizacyjnej kościół posiada akademie, uczelnie, szkoły, wydawnictwa, instytucje charytatywne i inne podlegające w swoim działaniu władzom kościoła.

ORGAZACJA SEKT – sekta to grupa wyznawców zwykle otaczająca charyzmatyczną postać przywódcy.
Sekta różni się od kościoła lub ruchu religijnego – izolacjonizmem, dokładnym wykonywaniem przez wyznawców obowiązków płynących z doktryn i nakazów lidera oraz ostrą selekcją członków.

KULT – religijny najczęściej wyraża się w typowych czynnościach takich jak: ofiara, modlitwa, rozmaite oczyszczenia, obmycia, pielgrzymki, procesje.
Każda z religii zawiera przekazywane przez tradycje rodzaje kultu. Współcześnie SA one przekazywane najczęściej przez organizację wyznaniową, instytucję kapłańską, księgi święte i doktryny religijne oraz przepisy spełniania kultu.

WYZNANIE – to organizacja przypominająca kościół, ale nieprzypisująca sobie wyłącznego prawa do prawdy religijnej. Na ogół wyznania mają sformalizowane duchowieństwo i praktyki religijne traktują mniej poważnie.

23/ RELIGIE UNIWERALISTYCZNE I ICH ZNACZENIE SPOŁECZNE

Do religii uniwersalistycznych należą:
Chrześcijaństwo, islam, buddyzm, judaizm, – który jest zarazem religią narodową

Chrześcijanizm
Jedna z wiodących religii, wyznawana przez ok. 36 % ludności świata.
Powstała na Bliskim Wschodzie, w Palestynie, po śmierci Chrystusa. Podstawą religii chrześcijańskiej jest uznanie Biblii, składającej się ze Starego i Nowego testamentu, za objawienie boskie oraz uznawanie Jezusa Chrystusa za Syna Bożego, odkupiciela ludzkości.

Początkowo chrześcijaństwo rozwijało się tylko w Palestynie, ówczesnej prowincji rzymskiej, w której żył i nauczał Chrystus. Następnie rozpowszechniło się w całym cesarstwie rzymskim, stając się religią ponadnarodową m.in. dzięki działalności Pawła z Tarsu. Na przełomie II i III w. powstał Kościół Katolicki z siedziba w Rzymie, który zjednoczył, luźne dotąd gminy chrześcijańskie.
W początkowym okresie wyznawcy religii chrześcijańskiej byli obiektem prześladowań. Dopiero edykt mediolański wydany przez Konstantyna Wielkiego i Licyniusza w 313r wprowadził swobodę wierzeń religijnych i położył kres represjom chrześcijan. W 380 Cesarz Teodozjusz uznał chrześcijaństwo za religię panującą w państwie rzymskim, co przyczyniło się do jej rozwoju i ekspansji na całe terytorium cesarstwa.

Chrześcijaństwo ulegało podziałom, spowodowanym początkowo przez odmienne podejście do dogmatów Wiery jak np. w przypadku Arian w IV w. których ruch spotkał się z potępieniem soboru nicejskiego ( 325) i soboru konstantynopolitańskiego I ( 381). W czasach późniejszych różnice polityczne, narodowościowe, kulturalne i religijne doprowadził do powstania zasadniczych trwających do dziś podziałów.
W wyniku tzw. schizmy wschodniej chrześcijaństwo podzieliło się na wschodnie ( prawosławne) zachodnie (katolickie). W efekcie ruchów reformatorskich, jakie miały miejsce w Kościele katolickim w XVI w, powstało szereg odłamów religii chrześcijańskiej (anglikanizm, luteranizm, kalwinizm), określanych wspólną nazwą protestantyzmu.
Tworzenie nowych Kościołów mających swe źródło w chrześcijaństwie miało miejsce także w latach późniejszych.
Obok tendencji odśrodkowych od połowy Xix rozwinął się w chrześcijaństwie ruch ekumeniczny, dążący do zjednoczenia wszystkich chrześcijan na drodze wzajemnego dialogu i eliminacji powstałych w ciągu wieków różnic konfesjonalnych.

Islam(mahometanizm)
Jedna z największych religii współczesnego świata obok chrześcijaństwa, hinduizmu, buddyzmu i taoizmu. Posiadająca charakter monoteistyczny. Liczbę wyznawców islamu szacuje się na około 900 mln., co daje mu drugie miejsce po chrześcijaństwie, we wszystkich jego odmianach.
Sama nazwa islam pochodzi od arabskiego rdzenia „Salama” i oznacza pogodzenie się z wolą Bożą, przystanie na Boga, poddania się Bogu. Nazywana jest tez od imienia jej założyciela Mahometa – mahometanizmem.

Doktryna islamu -Podstawa doktryny islamu jest Wiera w jedynego Boga Allacha, zaufanie do Koranu raz do tradycji. Człowiek jest stworzeniem i sługa Allacha. Jest obdarzony wolną wolą, zasługuje swym postępowaniem na zbawienie i pobyt w raju lub na wieczne potępienie.
Wyznawcą islamu można stać się poprzez wygłoszenie ze szczera intencją formuły „Niema Boga prócz Allacha a Mahomet jest jego prorokiem” ( są to równocześnie słowa, które jako pierwsze wpadają w ucho każdemu nowonarodzonemu niemowlęciu muzułmańskiemu i które są wymawiane nad grobem) i przyjęcie na siebie obowiązków wynikających z Koranu, tradycji i prawa.

Prawo islamu -Prawo w islamie jest fundamentem religii, filozofii, etyki i estetyki. Każdy czyn ludzki, każde zachowanie jest w nim przewidziane, sklasyfikowane i ocenione. Jest w nim ustanowione, co jest sprawiedliwe i niesprawiedliwe, słuszne i niesłuszne, dobre i moralnie piękne, co złe i moralnie brzydkie.

Buddyzm
Jedna z wielkich religii uniwersalistycznych – rozwijała się począwszy od Vw. P.n.e., a jej punkt wyjścia stanowiły nauki głoszone przez Buddę Śakjamuniego. Podstawą buddyzmu są tzw. Cztery Szlachetne Prawdy, objawione przez Buddę w jego pierwszym kazaniu w Benaresie (Waranami):
1/ wszelkie bytowanie to ból i cierpienie – bolesne są narodziny, starość, śmierć, połączenie z niechcianym, rozłączenie z miłym, niezaspokojenie pragnień

2/ źródłem cierpienia jest niewiedza, z której poprzez różne stadia pośrednie wyłania się pożądanie i przywiązanie do życia zamykające człowieka w kręgu wcieleń ( metempsychoza)

3/ istnieje możliwość poleżenia kresu cierpieniu

4/ stwarza ją tzw. Ośmioraka Ścieżka: należyty pogląd, należyty zamiar, należyta mowa, należyte działanie, należyty sposób życia, należyty wysiłek, należyta uwaga, należyta koncentracja

Judaizm (mozaizm)
Najstarsza monoteistyczna religia, prekursor chrześcijaństwa i islamu, narodowa religia Żydów. Wyznawcą jej może być tylko ten, kto urodził się z matki Żydówki. Bardzo rzadko dopuszcza się przyjmowanie wyznawców innego pochodzenia etnicznego.
Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów.
Za założyciela religii judaistycznej uznającej za jedynego Boga – JAHWE, ( przy czym imienia Boga Jahwe- żydzi nie wymawiają) uchodzi Mojżesz (Mose). Od jego imienia judaizm jest tez nazywany mozaizmem.
Mojżesz dał ludowi Torę, obejmującą pięć ksiąg Mojżeszowych ( pięcioksiąg). Będąc założycielem religii był równocześnie prawodawca, kapłanem i przywódcą swojego ludu.
Został uznany za nosiciela Objawienia przez chrześcijaństwo i islam.

Etyka Judaizmu – Metafizyczna podstawa etyki są przykazanie, które ludziom dal Bóg. Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych:
Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca i z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił, a bliźniego swego jak siebie samego.

24/ KULTURA W UJĘCU SOCJOLOGICZNYM

Kultura - to świadome, społecznie przekazywane dziedzictwo wytworów materialnych i niematerialnych wartości, które to dziedzictwo pomaga członkom danego społeczeństwa radzić sobie z pojawiającymi się problemami.

Kultura dała ludziom lepszy i szybszy sposób przystosowania się do wszelkich zmian.
Cechy kultury:
- to wzory zachowań, idee i wartości
- nie jest nauką
- jest wyuczona, ludzie nabywają ja od innych, począwszy od wczesnych etapów wychowania
- cechuje się zdolnością trwania i przekazywania w czasie
- ulega zmianom przystosowawczym, zmienia się tak jak zmienia się sytuacja
- jest sfera otaczającą człowieka ze wszystkich stron, z czego zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy
- ma istotny charakter społeczny, jest wspólna pewnej dziedzinie ludzi tworzących pewne zbiorowości.
Składniki kultury
- kultura materialna – wszystkie dotykane, konkretne wytwory społeczeństwa np. odkrycia archeologiczne. Obejmuje też różne obiekty: telewizor, ubrania. Bez względu na zachodzące zmiany składniki kultury materialnej są ważną częścią fizycznego środowiska

- kultura niematerialna – duchowe wytwory społeczeństwa, przekazywane z pokolenia na pokolenie, stanowiące ośrodek życia społecznego.
Na kulturę niematerialną składają się poglądy na temat świata, które są częścią dziedzictwa kulturowego wszystkich społeczeństw, wiedza, przekonania.
Podstawowymi zasadami kultury niematerialnej wg socjologów są:
- wartości – mówią one, co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane
- normy – struktura przepisów i regulacji społecznych nakazujących odpowiednie zachowanie ludzi wobec siebie Normy dzielą się na:
a/ zwyczaje – rutynowe czynności życia codziennego ( budzenie o tej samej porze)
b/ obyczaje – normy uważane za najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa
c/ tabu – obyczaje określające, czego robić się nie powinno
d/ prawa – normy ustanowione i wymuszone przez władze polityczne państwa
- symbole – znaki konwencjonalne ( flaga narodowa)
- język – najważniejszy aspekt kultury niematerialnej
- gesty – ruchy ciała mające uzgodnione znaczenie.

25/ TRADYCJE KULTUROWE I TWORZENIE KULTURY






26/ ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA I JEJ ODMIANY

Świadomość społeczna jest efektem integracji gospodarczej, politycznej i kulturalnej. Uzewnętrznia się ona w postawach, zachowaniach a składają się na nią przekonania, wartości i oceny, które prowadzą do podziału na „swoich” i „obcych” – nienależących do narodu.

Podstawowe elementy wynikające ze świadomości społecznej:
1/ potrzeba patriotyczna – postawa solidarności i identyfikacji z narodem, przywiązania do własnego narodu, aktów poświęcenia się dla jego dobra
2/ postawa nacjonalistyczna – postawa idei stanowiących solidarność i służbę wobec narodu jako zadanie najważniejsze, ale połączone często z dążeniem do podporządkowania sobie innych narodów

27/ PRZESŁANKI POWSTANIA SOCJOLOGII JAKO NAUKI

Socjologia jest nauką liczącą około półtora wieku. Kształtowanie się socjologii stanowiło długotrwały proces, który można podzielić na dwa etapy:
1/ przednaukowy – prapoczątki, formowanie się podstaw socjologii. Geneza myśli społecznej i socjologicznej, wiedza, mądrość ludowa, refleksje mędrców
2/ naukowy – formalne narodziny socjologii

A. Comte nazwany honorowym ojcem socjologii. Jego udział w procesie tworzenia socjologii jako nauki – autonomicznej dyscypliny – był najbardziej znaczący. Był on, wieloraki, ale można go sprowadzić do trzech zasadniczych tez:
1/ nadanie nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy
2/ określenie przedmiotu badan socjologii
3/ zaoferowanie socjologii metod badawczych
Termin socjologia został wprowadzony w 1837r w IV tomie „Kursu filozofii pozytywnej” i generalnie uznano to za formalny moment powstania socjologii.
W znaczeniu entomologicznym – socjologia jest nauka o społeczeństwie.
August Conte chciał wykorzystać nową naukę do naprawienia nieprawidłowości społecznych, z którymi na bieżąco stykano się. Koncentrował się na dwóch aspektach życia społecznego:
1/ porządku
2/ stabilizacji ( inaczej statyka społeczna)
Oraz na zmianach społecznych ( określanych jako dynamika społeczna).
Te czynniki cementują społeczeństwo i stają się motorem zmian.
Głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa, a Conte zmianę społeczną widzi jako proces ewolucji, co pozwala osiągnąć coraz wyższe efekty rozwoju społecznego. Specyficzne poglądy Comte’a nie odgrywają żadnej roli współcześnie. Ważne jest wyeksponowanie zagadnień, które wiążą się ze zmianami społecznymi. Metodologia Comte’a wpływała na rozwój kolejnych socjologii.

W tworzeniu socjologii bardzo duży udział miał:

EMIL DURCHAIM – (1858-1917) – francuski uczony, zapoczątkował on specjalizację socjologii. Mówił, że socjologia nie jest nauką o społeczeństwie, ale o faktach społecznych, a to jest sposób działania zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu. Durchaim interesował się przyczynami samobójstw. Szczególnie interesowała go skala wartości społeczeństwa oraz problem porządku społecznego. Badał znaczenie funkcji różnych elementów życia społecznego, dla zachowania spójności społeczeństwa. Podkreślał ważność wspólnoty przekonań i wartości. Uważał, ze społeczeństwo zespolone jest to forma struktury społecznej. W społeczeństwach pierwotnych ludzie łączyli się ze względu na podobieństwa, robili podobne rzeczy ( byli wszechstronni). Durchaim nazywał to solidarnością mechaniczną. Współczesne społeczeństwa SA wyspecjalizowane. Wykonują swoje zadania i stają się sobie niezbędne. Jest to związek oparty na wzajemnym wsparciu i współzawodnictwie. Durchaim przyczynił się do rozwoju metodologii socjologicznej. Uważał, że socjologia musi badać fakty społeczne tj. siły istniejące poza jednostką i ograniczające je. Twierdził, że ludzi wtapiają wpływy społeczne we własną tożsamość i przekształcają kontrolę społeczną w samokontrolę.

Socjologia od narodzin była traktowana jako nauka o walorach praktycznych.

28/ GENEZA I MECHANIZMY POWSTANIA RUCHÓW SPOŁECZNYCH


Ruchy społeczne to zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Dążenia te SA świadome, celowe i wspólne. Działania te są mniej lub bardziej zorganizowane.

Mechanizm powstawania ruchu społecznego:
-, jeśli pewna ilość ludzi nie może zaspokoić swoich potrzeb rodzi to frustracje, niezadowolenie, zmobilizowanie energii na osiągnięcie środków pozwalających zaspokoić potrzebę.
Powstaje napięcie emocjonalne, ludzie porozumiewają się, uświadamiają sobie nawzajem swoje położenie, niepokój przeradza się w niepokój społeczny ( szukanie kontaktów, dyskusje) – to punkt wyjścia do rozwoju ruchów społecznych.

Wyróżniamy
a/ stare ruchy społeczne - formalne organizacje posiadające reprezentantów np. masoni; działają we własnym interesie, zajmują się ekonomią i bezpieczeństwem, wyznają wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji, stosują politykę uzgadniania i regułę większości
b/ nowe ruchy społeczne - działają w szerszym interesie, nieformalne, spontaniczne, zajmują się pokojem, ekologią prawami człowieka, wyznają autonomie i tożsamość jednostki, stosują politykę protestu

Cechy ruchów społecznych: ideologia, organizacja, taktyka
Fazy funkcjonowania ruchów:
powstanie ( grupa aktywistów formułuje problem i wzywa do zmiany),
zjednoczenie ( popularyzacja ruchu i jego celów przez rozmaite formy działania takie jak zebrania, demonstracje),
biurokratyzacja (każdy ruch w miarę czasu nabiera cech organizacji biurokratycznej, rozwija zbiór zasad i procedur, wprowadza dokumenty, kartoteki tworzy hierarchiczna strukturę przywództwa),
schyłek ( większość ruchów społ. W pewnym etapie kończy działalność, ruch osiąga swoje cele i traci racje bytu, lub brakuje skuteczności w organizowaniu poparcia i środków finansowych, następuje rozłam spowodowany rozbieżnością poglądów, osłabienie zainteresowania społeczeństwa celami ruchu, zdławienie ruchu przez władzę lub przerost biurokracji w ramach ruchu)



29/ RODZAJE RUCHÓW SPOŁECZNYCH WG JANA SZCZEPAŃSKIEGO

Wg Szczepańskiego istnieją trzy rodzaje ruchów społecznych:

- reformatorskie –dążą do zmiany istniejącej sytuacji na drodze prawnej, legalnie, nie podważają podstaw ustrojowych, przyjmą postać zrzeszeń dobrowolnych, dzielą się na ruchy o celach ogólnych ( ruch emancypacji kobiet) i ruchy o celach szczegółowych (ruch antyalkoholowy). Inne przykłady ruchów reformatorskich to: ruchy oświatowe, ruchy filantropijne, ruch opieki nad zwierzętami

- rewolucyjne – w początkowej fazie mogą być podobne do ruchów reformatorskich, nie dążą do stopniowej zmiany istniejącej sytuacji społecznej, ale chcą ją obalić przy użyciu siły i przemocy, wbrew prawu. Ruchy rewolucyjne maja zawsze aspekt polityczny, gdyż zmiana struktury klasowej społeczeństwa nie jest możliwa bez opanowania aparatu państwa, stanowiącego podstawę i narzędzie panowania klasowego

- ekspresywne – ich celem jest manifestacja i zaspokojenie potrzeb estetycznych, religijnych i intelektualnych. Znane są we wszystkich epokach. Stanowią przejaw dążenia do wyrażenia postaw, przekonań, zaspokojenia potrzeby wyżycia popędów. Przenoszą się na zasadzie zarażenia emocjonalnego. Zaliczamy di nich ruchy odrodzenia religijnego, ruchy odrodzenia moralnego. Mogą to być tez takie ruchy jak: ruchy zwolenników jazzu, ruch hippis i inne.
Stan niepokoju zostaje wyładowany w tych ruchach formą postępowania: manifestacja niezadowolenia, protest, ale protest ten jest wyrażany strojem,zachowaniem się w codziennych sytuacjach. Ruchy ekspresywne niedużą do zmiany niczego, ani form, ani do rewolucji, ani do zmiany ustroju. Są wyrazem powstrzymania się od udziału w zjawiskach i procesach budzących niezadowolenie, lecz protest nie jest tu aktywny, ani wyraźnie formułowany.

30/ ETAPY PROCESU BADAWCZEGO

Każda praca badawcza ma kilka etapów:
1/ przygotowanie źródeł: należy tu dokonać bilansu wiedzy związanej z określonym tematem i zebrać całą istniejąca dokumentację, np. przy robieniu badań wyborów prezydenckich – należy wrócić do badań poprzednich, iż zwrócić uwagę, jakie były tendencje, analizuje się, co się wydarzyło od dnia badania do dnia wyborów, jakie okoliczności temu towarzyszyły.
2/ przygotowanie teoretyczne: konstrukcja przedmiotu badań w zależności od postawionych hipotez. Badanie może być zwieńczone sukcesem, tylko wtedy, kiedy od początku jasno sprecyzowane jest, czego dotyczy, (jeżeli chce się cos zbadać, trzeba wiedzieć, co chce się uzyskać, bo od tego zależy spsoć zadawania pytań)
3/ przygotowanie techniczne: wybór narzędzi i zdefiniowanie strategii badawczej. Do wyboru są badanie strategiczne, analiza i inne.
4/ zbieranie danych: może być stosunkowo krótkie, jeśli się zleci badanie biurom badania opinii publicznej lub długie, jeśli decydujemy się na technikę obserwacji bezpośredniej – uczestniczącej, ( czyli wtapianie się w tłum i obserwacja, badanie)- jest to najbardziej wnikliwa metoda badań.
5/ obróbka zebranych informacji:
- analiza danych ilościowa – posługiwanie się liczbami
- analiza danych jakościowa
6/ analiza danych i ich interpretacja: konfrontacja postawionych na wstępie hipotez z uzyskanymi rezultatami.

Każdemu z tych etapów poświęca się określoną liczbę czasu.

31/ METODY BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH

- obserwacje (zewnętrzne i wewnętrzne) jakiegoś obiektu – polega na studiowaniu działania jednostek lub grup społecznych przez intensywne przyglądanie się im.
-Zewnętrzne polegają na nie wtapianiu się w określoną grupę społeczną, za pomocą obserwacji zewnętrznej można badać tylko to, co odbywa się na forum publicznym.

- wewnętrzne – polegają na staniu się częścią określonej grupy i byciu aktywnym uczestnikiem sytuacji zachodzących w badanych grupach. Negatywne skutki takich obserwacji to, to, że obserwator może w pewnym momencie stać się bardziej uczestnikiem niż obserwatorem i zatracić swoją neutralność.

- eksperyment – zbieranie danych w kontrolowanych warunkach w celu stwierdzenia czy istnieje zależność przyczynowo – skutkowa między występującymi w danej sytuacji zmiennymi. Ta metoda wymaga istnienia grupy eksperymentalnej będącej przedmiotem badań i grupy kontrolnej niepoddanej badaniu.

- wywiady – przeprowadzane są w celu uzyskania informacji na temat postaw społecznych, wartości, zachowań oraz na postrzeganiu sytuacji i wydarzeń lub badania między faktami
Wyróżnia się wywiady – swobodny ( bez spisu pytań)
- kwestionariusz ( wybór spośród różnych odpowiedzi)
- wywiad zamknięty - wywiad o pytaniach zamkniętych)
- wywiad otwarty – (odpowiedzi respondentów własnymi słowami)
- ankieta


32/ TECHNIKA PRZYGOTOWANIA PYTAŃ W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH

BUDOWA PYTAŃ:
- pytania otwarte
- pytania zamknięte

Układanie pytań w badaniu ankietowym i rodzaje pytań:

1/ pytania otwarte – wymagają krótkich i szczegółowych odpowiedzi, odpowiedzi typu narracyjnego
2/ pytania zamknięte – wymagają odpowiedzi: tak, nie
3/ pytania wielokrotnego wyboru – przygotować odpowiedzi wzajemnie rozłączne, pytania takie powinny zawierać wskazówkę np. ile odpowiedzi zaznaczyć, odpowiedzi powinny być ułożone być w kolejności.
4/ zróżnicowanie znaczeniowe – ogólne obiektu – ocena w punktacji od 1 do 5 lub od 1 do 7, przy założeniu, że jeden to ocena najgorsza, a 5 lub 7 najlepsza. Przy konstruowaniu skali należy wziąć pod uwagę kilka czynników
a/ liczba możliwych odpowiedzi
b/ dystans psychologiczny
c/ kolejność prezentowanych odpowiedzi nie może być dwuznaczna
Mogą być skale jedno- i wielo- biegunowe

Wskazówki dotyczące zadawania pytań:

Pytania powinny być
- krótkie,
- rzeczowe,
- precyzyjne,
- jasno sformułowane,
- pojęcia zdefiniowane jasno,
- nie używać żargonu ( fachowego w szczególności),
- nie używać zaimków, unikać podwójnych przeczeń,
- unikać pytań o konstrukcji przysłówkowej, (jak, dlaczego, kiedy, gdzie, ile),
- zadawać pytania jednowymiarowe ( nie łącz 2 lub 3 pytań w jedno),
- odpowiedzi wzajemnie rozłączne- stosować, kiedy chodzi o wiek,
- nie pisać pytań obciążonych ( sugerujących odpowiedź),
- pisanie pytań powinno być poprzedzone lekturą badań z takiego samego tematu


33/ PROCES SOCJALIZACJI JAKO MECHANIZM WPŁYWU KULTURY NA ŻYCIE SPOŁECZNE

Jednostka przychodząca na świat jako organizm biologiczny, zostaje wchłonięta przez społeczeństwo i pod wpływem kultury ulega procesom socjalizacji i z istoty biologicznej staje się istotą społeczną.
Socjalizacja poza społeczeństwem, a tym samym bez kultury byłaby niemożliwa.
Kultura jest dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy przez wiele lat. Od pierwszych chwil życia w określonej rodzinie jesteśmy pod wpływem istniejących przedmiotów, narzędzi, osób, poglądów oraz ustalonych sposobów zachowania, co ma zasadniczy wpływ na rozwój jednostki.
Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny, rówieśników,prasy, kina itp.
Socjalizacja to pierwszy mechanizm wpływu kultury na życie społeczne, to ta cześć całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym.
Socjalizacja uczy dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami, wpaja aspiracje, czyli dążenia do tego, aby osiągnąć pewne rzeczy lub cechy. Uczy grania ról społecznych, daje niezbędną wiedzę, kwalifikacje zawodowe, prowadzi do konformizmu, czyli działa, aby zachowanie jednostki było zgodne z tym, czego grupa od niej oczekuje. Kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości.
Kultura dostarcza człowiekowi symboli wartości i wzorców.
Wpływ kultury na społeczeństwo – polega na ustaleniu zachowania się, czyli reagowania na określone sytuacje.

34/ ETAPY ŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO

Małżeństwo to – instytucja społeczna, akt ustanawiający i sankcjonujący związek powinowactwa między 2 lub więcej osobami społecznie uprawnionymi do podejmowania współżycia seksualnego, legalizujący prokreację.
Związek taki tworzy najprostszy i najbardziej podstawowy typ rodziny

Cykle życia małżeńskiego:
1/ narzeczeństwo
2/ małżeństwo bezdzietne – na początku żyją dla siebie, poznają się i swoje wady, uczą się żyć wspólnie
3/ małżeństwo z dziećmi w wieku przedszkolnym – w tej fazie następuje przeorganizowanie trybu życia rodziny. Obowiązki rodzicielskie zmieniają układ więzi rodzinnych. Fakt posiadania dzieci wiąże rodziców nakładając na nich obowiązki, które muszą wspólnie wykonywać.
4/ małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym – charakterystyczne dla tej fazy jest tworzenie się stosunków i relacji między rodzicami i dziećmi. Ma to związek z wychowywaniem, a w późniejszym czasie z przygotowywaniem dzieci do rozpoczęcia samodzielnego życia.
4/ małżonkowie, których dzieci usamodzielniły się życiowo i odeszły – faza ta rozpoczyna się w momencie usamodzielnienia się ostatniego dorosłego dziecka. Następuje wówczas przeorganizowanie życia, zmienia się hierarchia wartości i celów.
Prawidłowe funkcjonowanie związku we wszystkich wymienionych powyżej fazach świadczy o spójności rodziny.

35/ PRZEDSTAWICIELE MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ

August Comte (1788-1857)
Za obowiązek filozofa pozytywisty uważał rozważanie tematów utylitarnych i działania na rzecz polepszenia życia.
Wprowadził termin socjologia oznaczając nim naukę o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach działania ( nazywany ojcem socjologii), określił przedmiot badań socjologii i zaoferował socjologii metody badawcze

Herbert Spencer (1820-1903)
Rozwinął dzieło Augusta Comte. Był pod pewnymi względami prekursorem myśli socjologicznej – strukturalistyczno – funkcjonalistycznej, której podstawowym założeniem jest stwierdzenie, że można wyjaśnić różne zjawiska, szczególnie struktury społeczne w kategoriach konsekwencji ich istnienia.

Karol Marks (1818-1883)
Jego poglądy stały się fundamentem socjologicznej „szkoły konfliktu”. Ujmował historie świata w kategoriach walki klas: ziemian przeciwko chłopom, właścicieli niewolników przeciwko niewolnikom. Pogląd ten nazywamy materializmem dialektycznym. Wpływ Marks na socjologię jest odczuwalny do tej pory




Emil Durkheim (1858-1917)
Autor postulatu badania i traktowania faktów społecznych jako rzeczy. Zapoczątkował specjalizację socjologii. Badał znaczenie funkcji różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa
Twórca nowatorskiego studium nad samobójstwem

Max Weber (1882-1958)
Wyróżnił trzy typy władzy – legalna, tradycyjna i charyzmatyczna
Wyróżnił klasy społeczne: robotnicza, chłopska, burżuazyjna i inteligencja.
Stworzył koncepcję typu – realnego – precyzyjny język opracowania
Twórca biurokracji idealnej – podział pracy i specjalizacja

Florian Znaniecki (1882-1958)
Jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych. Wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego przedstawiciela czyichś czynności, zgodnie z tym socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość „oczyma jej uczestników”, a nie „absolutnego obserwatora”.



36/ PRZEMOC W RODZINIE PRZYCZYNY

-Rodziny dysfunkcjonalne – takie, w których następuje ograniczenie lub zanik, wypełnianych dotychczas funkcji i ról rodziny ( zwłaszcza obowiązków małżonków wobec siebie i dzieci jak również dzieci wobec rodziców i między rodzeństwem). Brak w nich więzi, otwartości i porozumienia.
Na dysfunkcjonalność rodziny mogą mieć wpływ różnorodne czynniki i sytuacje: kłopoty zawodowe, utrata pracy, zła sytuacja materialna lub jej raptowna zmiana, ciężkie choroby członków rodziny, kalectwo czy śmierć. To powoduje liczne konflikty i tarcia wewnątrz rodziny.
Często też, zdarzają się kryzysy rodziny, których podstawą są uzależnienia rodziców od różnych rzeczy: alkoholu, narkotyków, jedzenia, pracy itp. Wraz z uzależnieniami niejednokrotnie pojawia się przemoc w rodzinie. Jest ona najczęściej, problemem ukrytym. Doświadczają jej nie tylko kobiety i dzieci, ale coraz częściej także mężczyźni. Przemoc w rodzinie ma miejsce we wszystkich warstwach społecznych. Nie zależy od statusu społecznego, ani od poziomu wykształcenia, czy kondycji materialnej domowników. Obserwuje się jednak, że w środowiskach o niższym statusie społecznym częściej spotkać można przemoc przepełnioną wybuchami agresji, wściekłością i brutalnością. Natomiast w środowiskach o wysokim statusie społecznym znacznie częściej jest to przemoc chłodna, wyrafinowana, niepozostawiająca widocznych śladów, dokonywana „w białych rękawiczkach”.


37/ RODZINA – INNE MODELE ZWIĄZKÓW

Możemy wyróżnić następujące modele związków:
- rodzina monogamiczna – związek jednego mężczyzny z jedną kobietą

- rodzina poligamiczna – to związek liczący więcej niż dwie osoby ( jednego mężczyznę z kilkoma kobietami lub jedną kobietę z wieloma mężczyznami).

- rodzina niepełna, (gdy nastąpiła śmierć współmałżonka) złożone z jednego z rodziców i dziecka,
- rodzina rozbita – w wyniku rozwodu, rodziny skłócone – o nieprawidłowej atmosferze współżycia z powodu nieporozumień i kłótni współmałżonków.
- rodzina zrekonstruowana - uzupełnione w wyniku zawarcia nowego związku małżeńskiego przez osobę osamotnioną.
- rodzina zastępcza - czyli rodziny wychowujące dzieci, których rodzice nie żyją, bądź nie są w stanie zapewnić im opieki.

W latach 60 i 70 istniały też małżeństwa grupowe – ugrupowania hippisowskie


38/ SOCJOLOGICZNE ASPEKTY KULTURY MASOWEJ

Kultura masowa- zespół treści rozpowszechnianych za pośrednictwem środka masowego komunikowania, nazywanych też mass mediami. Jest to zjawisko stosunkowo nowe ( pojawiło się wraz z rozwojem druku). Kultura masowa jest związana ze społeczeństwem masowym. Następuje w kulturze masowej wymieszanie kultury niskiego i wysokiego poziomu.
Kulturę tą charakteryzuje pośrednia droga przekazywania treści, koncentracja źródeł przekazu, oraz bardzo liczna i zróżnicowana masa odbiorców.
Publiczność kultury masowej nazywamy pośrednią, – bo powstaje za pośrednictwem prasy, radia i telewizji, a nie droga fizycznego kontaktu
Rozwój kultury masowej zależy od trzech czynników:
- skali industrializacji i urbanizacji
- wyposażenia technicznego
- od warunków społeczno – ekonomicznych
Kultura masowa oprócz dostarczania rozrywki, podnosi poziom oświaty i świadomości.

39/ MORLNOŚC JAKO KATEGORIA SOCJOLOGICZNA


40/ SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE

Niewydolność wychowawcza rodziny i szkoły powoduje, że młodzież szuka oparcia w grupach rówieśniczych różnego rodzaju i ruchach młodzieżowych

Subkultura – kultura grupy społecznej lub zbiorowości różniąca się w podstawowych społeczno – kulturowych aspektach od kultury szerszego środowiska
Różnice te dotyczą przede wszystkim wartości i norm społecznych zwyczajów, tradycji, religii, języka
Na przykład subkultura przestępcza obejmuje zbiorowości i grupy społeczne nastawione na podejmowanie działań niezgodnych z obowiązującym prawe.
Elementami subkultur są: muzyka, estetyka ( prowokowanie, różnice w wyglądzie), protest ( przeciw strukturom społecznym, tradycji, autorytetom).
W każdej subkulturze istotną cechą jest podział na „swoich” i „obcych”, podkreślany przez agresję wobec tych drugich