Barokowy kościół Bożego ciała

- SPIS TREŚCI -


· Spis treści.......................................................................... str. 2
· Rys historyczny Kościoła Bożego Ciała........................... str. 3
· Ogólny zarys stylu barokowego........................................ str. 5
· Cechy barokowe oraz ornamenty Kościoła Bożego Ciała str. 7
· Bibliografia........................................................................ str. 10



























- RYS HISTORYCZNY - KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA -


Pierwsze informacje o kościele Bożego Ciała w Głogowie pochodzą z 1430r. Świątynia została fundowana przez książąt i mieszczan głogowskich. Była to wówczas budowla bardzo skromna, pozbawiona nawet sufitu, który zastąpiony został naciągniętym płótnem z namalowanymi scenami ze Starego Testamentu. W 1420r. Została ona rozbudowana i spełniła rolę kaplicy zamkowej.
W okresie wojny trzynastoletniej (1618 – 1648) hrabia Oppersdorf sprowadził do Głogowa jezuitów¹, którzy w 1653r. wykupili plac pod budowę obecnego kościoła i kolegium. Wybudowana świątynia posiadała tylko 70 stóp długości tj. ok. 23m. Wewnątrz znajdowały się trzy ołtarze ; główny i dwa boczne : św. Marii i Biednych Dusz.
W 1696r. jezuici postanowili znacznie rozbudować świątynię w stylu barokowym. Została ona wybudowana według projektu włoskiego architekta Giulio Simonettiego. Poświęcił ją w dniu 22.03.1702r. archidiakon² głogowski Wilhelm von Palland. Już jednak w dniu 17.08.1711r. kościół wraz z wyposażeniem został spalony w wyniku uderzenia pioruna. Odbudowy świątyni podjął się wrocławski budowniczy Jan Błażej Peintner w latach 1713 – 1715. pracę wykończeniowe trwały do 1724r. i w dniu 05.07. tego roku biskup wrocławski E. D. Sommerfeld dokonał jej konserwacji. W dwa lata później zawieszono dzwony poświęcone przez biskupa poznańskiego hr. Karola Ponińskiego.
W czasie wojny siedmioletniej (1756 – 1763), w dniu 13.05.1758r. kolejny pożar poważnie uszkodził kościół i kolegium. Świątynia czekała na odbudowę do 1795r. Wkrótce jednak, w czasie wojen napoleońskich uległa kolejnemu zniszczeniu. W dniu 07.04.1809r. zapaliło się siano przechowywane w świątyni i uległo wypaleniu jej wnętrze. Po zakończeniu działań wojennych planowano przeznaczyć wypalony budynek na potrzeby wojskowe ; remizę dla armat i miejsce ćwiczeń rekrutów. Jednakże dzięki energicznym staraniom dyrektora gimnazjum Endera i profesora Gtera zwrócono kościół wiernym. Renowację świątyni wykonano w 1825r. , a uroczystego poświęcenia dokonał archidiakon Moser w dniu 02.07.1826r.

1. Jezuici – kat. zakon zał. 1534 przez I. Logole; rozwój gł. W XVII w. (kaznodziejstwo antyreformacyjne, rozwój szkolnictwa, ambicje polit.); kasata 1773; restytucja 1814 i ob. Jeden z najbardziej wpływowych zakonów w Kościele katolickim. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

2. Archidiakon – [gr], w starożytnym chrześcijaństwie przewodu kolegium diakonów przy biskupie; od średniowiecza przełożony archidiakonatu czyli okręgu w diecezji (np. archidiakonat warsz. do rozbiorów stanowiących część diecezji pozn.); ob. tytuł honorowy.




Fasadę3 kościoła odnowiono w 1886r. , a gruntowną renowację całego wnętrza
W latach 1961 – 1962 rozebrano resztki skrzydła wschodniego kolegium zostawiając fragment ruin skrzydła przylegającego do kościoła. W 1957r. kościół został przekazany na własność parafii św. Mikołaja. Dzięki księdzu Janowi Rymaruczukowi i z udziałem ks. abpa. dr Bolesława Kominka w 1959r. zakończono prace nad pokryciem dachu. Po odbudowie trwającej od 19.08.1958 – 01.04.1960r. , w listopadzie 1961r. sprowadzono do kościoła ołtarz główny, ambonę5, ławki i chrzcielnicę. Wyposażenie to znajdowało się uprzednio w opuszczonym kościele protestanckim w Kożuchowie. W marcu 1962r. sprowadzono z Kożuchowa cenne organy. Po zakończeniu tynkowania, odbudowy zachrystii i założeniu instalacji elektrycznej przystąpiono do konserwacji głównego ołtarza. Konserwacji dokonał w dniu 06.12.1962r. sufragani6 wrocławski ks. bp dr Paweł Latusek. W dniach od 31.08 – 01.09.1963r. odbyło się nawiedzenie kopii Obrazu M. B. Częstochowskiej. Rekonstrukcja bocznych ołtarzy : Serca Pana Jezusa i św. Judy Tadeusza. W maju 1968r. przystąpiono do malowania ścian, ołtarza głównego, ambony i odrestaurowano zabytkowe figury św. Mikołaja i św. Katarzyny przy ołtarzach bocznych. Na wiosnę 1969r. rozpoczęto pracę przy układaniu posadzki w nawie głównej i nawach bocznych. Prace elewacyjne trwały od wiosny 1970r. do jesieni 1971r. Odbudowa kolegium pojezuickiego trwała od wiosny 1976r. do końca 1981r. budynek w stanie surowym był zamknięty, następnie zostały robione prace wykończeniowe.7
Teraz możemy podziwiać efekty tej ciężkiej pracy wszystkich ludzi zaangażowanych w odbudowe kościoła Bożego Ciała.


3. Fasada – elewacja budynku (gł. Frontowa) wyróżniająca się bogatszą dekoracją. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

4. J. Wrabec, Polska Akademia Nauk – Instytut Sztuki, Barokowe kościoły na Śląsku, Wrocław 1986r. str. 45, 53, 66, 151
J. Pilch, Zabytki architektury Dolnego Śląska, Wrocław 1978r. str. 63

5. Ambona – (Kazalnica) szt. plast. w Kościele chrześc. Rodzaj małej przyściennej trybuny wykonanej z kamienia, drewna lub metalu zazwyczaj bogato zdobiona; miejsce wygłaszania kazań i czytania tekstów Pisma Świętego. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

6. Sufragan – w Kościele kat. biskup pomocniczy podległy biskupowi diecezji lub metropolicie; nazywa s. Obecnie oficjalnie nie używana. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

7. Praca Magisterska, Mariusz Narewicz Życie i działalność duszpasterska ks. prałata mgr Zbigniew a Kutzana w latach 1966 – 1989. Wrocław 2003r. rozdział III, paragraf 2 Odbudowa Kościoła p.w. Bożego Ciała i kolegium pojezuickiego str. 75 - 79




OGÓLNY ZARYS STYLU BAROKOWEGO

Barok oraz „barokowość” oznacza zamiłowanie do przepychu i bogactwa. Styl baroku panował w Polsce od początku w. XVII do połowy, a w pewnych przypadkach prawie do końca w. XVIII; w tym późnym okresie równolegle z klasycyzmem. Jego początki sięgają wprawdzie jeszcze czasów soboru trydenckiego (1563r.), ale prawdziwy rozkwit „władczej” sztuki baroku nastąpił w okresie absolutyzmu8, panowania Ludwika XIV oraz naśladujących go suwerenów9 i panów feudalnych10 zarówno świeckich, jak duchownych, wznoszących wspaniałe rezydencje i kościoły. W sztuce polskiej barok podporządkował sobie przede wszystkim architekturę, która najwcześniej, i to w postaci wcale czystej, przyswoiła sobie własności nowego stylu. Dzięki temu granica między architekturą późnorenesansową lub manierystyczną a barokową zarysowała się wyraźniej.
Jedną z cech epoki baroku było powszechne dążenie do wspaniałości i reprezentacji, właściwe zarówno sztuce świeckiej, jak kościelnej. Z drugiej strony czasy kontrreformacji niosły z sobą rozkwit zakonów i wzmożoną propagandę religijną, która nie mogła pozostać bez wpływu na sztukę. Najbardziej czynnym z zakonów powołanych do realizowania polityki Watykanu byli jezuici, wprowadzeni do Polski już w roku po soborze trydenckim. Wtedy bowiem powstało pierwsze kolegium jezuickie w Braniewie na Warmii. W r. 1577 zostały zaś przyjęte oficjalnie uchwały soboru. Najwcześniejszym przykładem stylu barokowego jest skromna fasada kościoła Dominikanów w Warszawie, pochodząca z lat 1612 – 38.11
Przeważająca większość dzieł powstałych w okresie baroku na terenach Rzeczpospolitej była specyficznym połączeniem wzorów włoskich z elementami sztuki północnej i pewnymi formami rodzinnymi. Kolejne fazy rozwoju baroku na ziemiach Rzeczpospolitej, odpowiadające etapom ewolucji, jaką przechodził on we Włoszech, były w przybliżeniu zgodne z okresami panowania władców – początkowo królów z dynastii


8. Absolutyzm - [łac.], filoz. pogląd przeciwstawny relatywizmowi, wg którego takie wartości jak prawda (a. w teorii prawdy), dobro (a. etyczny), piękno (a. estetyczny) mają charakter absolutny są wieczne, niezmienne, niezależne od człowieka i społeczeństwa. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

9. Suweren - [franc. < łac.], w średniowieczu niezależny władca nie podlegający niczyjej zwierzchności. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

10. Feudalizm - system lenny, który wykształcił się w zach. Europie w XI–XIII w.; został zapoczątkowany w VII–IX w. po chaosie związanym z upadkiem imperium rzym. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie dwudzieste piąte zmienione i uzupełnione, wyd. PWN Warszawa

11. pod redakcją Tadeusza Dobrowolskiego i Władysława Tatarkiewicza Historia sztuki polskiej tom II sztuka nowożytna Wyd. literackie – Kraków 1962r.


Wazów : Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza, a następnie Jana III Sobieskiego. Wczesny barok rozwijał się w kręgu dwóch mecenatów: kościelnego oraz królewskiego. Zgodnie z nowym, potrydenckim programem budownictwa kościelnego, architektura kościoła miała wzmacniać efekty ceremonii religijnych przez kompozycyjne podporządkowanie głównemu ołtarzowi przestrzennych i jasnych wnętrz, a fasada kościoła swą skalą, formą i sytuacją miała dominować nad otoczeniem. Projekty kościołów jezuickich, wykonywane przez architektów – zakonników w Rzymie lub tam zatwierdzane, przeszczepiały do Polski włoskie wzory, dostosowując je do miejscowych potrzeb przez redukcję skali i poszczególnych elementów.12


12. Sztuka Świata tom 7 wyd. Arkady





























CECHY BAROKOWE ORAZ ORNAMENTY13 KOŚCIOŁA BOŻEGO CIAŁA


W ołtarzu nie ma obrazu, lecz znajduje się tam figurka Matki Boskiej Pani Świata. Stojąca postać Matki Boskiej spowita w zebraną z prawej strony fałdy, dekoracyjną, trzyma w prawej ręce berło, a na lewej małego Jezusa – Króla Świata, który w wyciągniętej rączce ma jabłko z krzyżykiem – symbol świata, któremu panuje. Nad głowami obu postaci, w pewnej od nich odległości znajdują się umieszczone w pozycji poziomej, nimby14 gwiaździste. Rzeźba wykonana w ok. naturalnej wielkości postaci jest drewniana, polichromowana.Po obu stronach ołtarza stoją dwie figury „Śpiewającego Dawida” bez harfy /od południa/ oraz biskupa w infule trzymającego w ręce pastorał15 /od północy ołtarza/. Ponieważ od 1982r. kościół przyjął od parafii nazwę św. Mikołaja rzeźbę tę interpretuje się, jako postać tegoż świętego.16 Kamień ołtarzowy zawiera relikwie św. Męczenników Klemensa i Werakundy.
Z malowideł sklepienia, wykonanych przez prof. Donadini’ego w 1897r. środkowe przedstawia – Madonnę, królującą w chmurach na skrzydłach aniołów, trzyma Dziecię Jezus na ramieniu, w ręku różaniec. Malowidło to otaczają boczne, przedstawiające uczczenie cnót chrześcijańskich: potulność, pokora, sprawiedliwość i męstwo. Dwa dobre obrazy barokowe znajdujące się na prawo i lewo przy wejściu kaplicy; po prawej – Ukrzyżowanie Chrystusa, po lewej – Złożenie Pana do grobu. Oba obrazy pochodzące z lat 1720 – 1730, zostały odnowione przez prof. Donadini’ego. Dały one projekt i podstawę dla 12 innych stacji Drogi Krzyżowej.
Ambona pochodzi z okresu renowacji w 1825r. swoim stylem empire17 nie odpowiadała właściwie barokowej budowli kościoła. Wykonał ją głogowski mistrz Wawrzyniec Senftleben.

13. Ornament - [łac.], szt. plast. motyw zdobniczy, pojedynczy lub powtarzający się w określonym rytmie, występujący we wszystkich rodzajach twórczości artyst., od początku jej istnienia; formy ornamentu są swoiste dla każdej epoki oraz kręgu kulturowego i stanowią jedno z kryteriów określania stylu i datowania dzieła.

14. Nimb - [łac.], szt. plast. krąg świetlisty wokół głów istot boskich i świętych

15. Pastorał - [łac.], w Kościele rzymskokatol. wysoka laska zakończona u góry spiralą (tzw. krzywań), w niektórych przypadkach krzyżem, bogato zdobiona, którą biskupi i opaci w czasie uroczystości trzymają w lewej ręce.

16. Janina Slefin Informator krajoznawczyzeszyt 55 Wrocław, czerwiec 1989r.

17. Empire - [franc.], styl cesarstwa, późna odmiana - klasycyzmu , powstała we Francji 1800–15, wiąże się gł. z okresem panowania Napoleona I. W architekturze - silny wpływ sztuki staroż. - gr., a zwł. rzym., duża ilość motywów egip., monumentalizm, ścisła symetria i surowość form arch., liczne elementy dekor.


Główny portal 2- skrzydłowy – ozdobiony artystyczną robotą kowalską z monogramem18 Jezusa nad drzwiami, posiada na bokach korynckie kolumny i pilastry19, zakończony kamiennym medalionem w kształcie herbu. Nad portalem20 wznosi się wspaniały prawdziwie barokowy balkon, który w całym swoim układzie jest uderzająco podobny do balkonu gł. Portalu wrocł. Uniwersytetu. Oba portale boczne otrzymały ten sam układ architektoniczny. Drzwi obrabowane są pilastrami o zrębie wydętym. Cztery figury aniołów na nasadach wolut21 nie są do siebie podobne. Każda z nich ma uczyć coś innego. Nad każdym z obu bocznych portali – kamienny medalion w kształcie herbu poprzez eucharystyczny symbol w płaskorzeźbie wskazuje na charakter kościoła Bożego Ciała. Droga Krzyżowa wykonana została w latach 1931/32 przez art. – malarza Platzek’a z Wrocławia.22
Obecne organy które znajdują się w kościele były remontowane w 2000 – 2001r. kontur organów wolnostojących jest usytuowany przodem do ołtarza, wyposażony w operatory funkcjonalne. Ich oznaczenia umieszczone są na okrągłych białych porcelanowych tabliczkach, wtopionych w środek przycisku klawiaturowego. Pokryte są białą masą perłową. Kontuar23 pochodzi z czasów przebudowy organów w 1905r. Zamontowane jest 1940 szt. piszczałek metalowych 354 szt. drewnianych. Prospekt organowy24 – rokokowo regencyjny – jest ozdobiony bogatą dekoracją snycerską, malowany w kolorze białym i złoconym.

18. Monogram - [gr.], znak utworzony z jednej lub kilku powiązanych liter (zwykle z początkowych liter imienia i nazwiska); używany od starożytności; w średniow. listach, dokumentach, pieczęciach zastępował podpis; stosowany też przez artystów i rzemieślników jako sygnatura dzieła; monogram występuje często w herbach, sygnetach oraz na przedmiotach użytku osobistego; stosowany również jako motyw ornamentalny, umieszczony w ozdobnym kartuszu.

19. Pilaster - [franc.], element arch. w formie płaskiego pionowego występu z lica ściany; pełni funkcję podpory i dekor. rozczłonkowania ściany, występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych itp.

20. Portal - [łac.], arch. lub arch.-rzeźb. obramowanie otworu drzwiowego, pot. także wejście z takim obramowaniem.

21. Woluta - [łac.], esownica, ślimacznica, arch. motyw ornamentowy w formie faliście wygiętej linii, spiralnie zwiniętej na końcu; w staroż. Grecji woluta była zasadniczym elementem głowicy jońskiej; spływy woluty dekorowały szczyty bezwieżowych fasad kośc., gł. barokowych.

22, 22’. „Die Glogauer Jesuitenkirche von Eugen Kretschmer mit 8 Abbildungen” (Głogowski kościół jezuitów przez Eugeniusza Kretschmera z 8 rycinami)

23. Kontuar (organy) - [łac.], instrument muz. z grupy aerofonów klawiszowych, złożony z mechanizmu powietrznego, piszczałek, mechanizmu gry i prospektu

24. Prospekt organowy – to frontowa obudowa, wykonana często przez wybitnych artystów rzeźbiarzy. W wielu przypadkach prospekty są dostosowane do stylu czy wystroju danego kościoła.



Ma charakter architektoniczny o falistym, przełamującym się konturze. Składa się z niskiego, lekko wypukłego segmentu centralnego oraz z dwóch niższych członków
[Obie wieże Domu Bożego, które wznoszą się ponad obu bocznymi portalami, w swojej 2- piętrowej podbudowie, odpowiednio do naw kościoła – utrzymane są w stylu renesansu. Dopiero w obu górnych piętrach – od gzymsu pasowego z małym dachem – uwidacznia się w całej okazałości styl barokowy: cokoły pilastrów pierwszego piętra przedstawione są w kształcie sarkofagu, obramowanie wklęśnięcie do wewnątrz.22’]
Kościół kryje w sobie podziemia – krypty grzebalne, w których oprócz jezuitów, chowano także znaczniejszych obywateli i dobroczyńców kościoła. Do najznaczniejszych z nich należeli członkowie rodziny książęcej Lichtensteinów oraz hrabiowskiej Frankenberg. Grobowce często miały odzwierciedlenie w nagrobkach umieszczonych w kaplicach kościoła. Tak jest w przypadku powyższych rodów. W kaplicy Maryjnej znajduje się nagrobek księżnej Marii Anny Lichtenstein, natomiast w kaplicy św. Krzyża nagrobek hrabiny Frankenberg. W jednej ze ścian podziemi widoczne są fundamenty pierwszej świątyni, która tam stała z 1403r. Z przedwojennego opisu kościoła wynika, że w grobowcach jest zachowanych kilkadziesiąt trumien ze szczątkami zmarłych.26

25. Aleksander Walkowiak Organy w Kościołach regionu Głogowskiego i Dekanatu Wschowskiego Głogów 2002r

26. Kościół p.w. Bożego Ciała, Wyprawa do podziemi kościoła – krypty grobowe Głogów, październik 2001r.




















- BIBLIOGRAFIA -

Aleksander Walkowiak Organy w Kościołach regionu Głogowskiego i Dekanatu Wschowskiego Głogów 2002r

„Die Glogauer Jesuitenkirche von Eugen Kretschmer mit 8 Abbildungen” (Głogowski kościół jezuitów przez Eugeniusza Kretschmera z 8 rycinami) tłumaczenie z j. niem. Adam Królak – Głogów 1970r.

J. Wrabec, Polska Akademia Nauk – Instytut Sztuki, Barokowe kościoły na Śląsku, Wrocław 1986r.

J. Pilch, Zabytki architektury Dolnego Śląska, Wrocław 1978r.

Praca Magisterska, Mariusz Narewicz, Życie i działalność duszpasterska ks. prałata mgr Zbigniew a Kutzana w latach 1966 – 1989. Wrocław 2003r. rozdział III, paragraf 2 Odbudowa Kościoła p.w. Bożego Ciała i kolegium pojezuickiego

Pod redakcją Tadeusza Dobrowolskiego i Władysława Tatarkiewicza, Historia sztuki polskiej tom II sztuka nowożytna Wyd. literackie – Kraków 1962r.

Janina Slefin Informator krajoznawczyzeszyt 55 Wrocław, czerwiec 1989r.

Kościół p.w. Bożego Ciała, Wyprawa do podziemi kościoła – krypty grobowe Głogów, październik 2001r.

Sztuka Świata tom 7 wyd. Arkady