Transport jest jednym z najważniejszych czynników determinujących rozwój gospodarczy kraju. Sprawnie funkcjonujący system transportowy aktywizuje gospodarkę narodową, natomiast poważne zaniedbania w tej dziedzinie istotnie ograniczają możliwość jej dalszego rozwoju. Szczególna rola transportu w procesie rozwoju gospodarczego uzasadnia zatem celowość określenia kierunków polityki transportowej, narzędzi oraz metod jej realizacji w powiązaniu z ogólną koncepcją polityki państwa.
Transport kolejowy w Polsce
W Polsce transport kolejowy zaczął rozwijać się od połowy XIX wieku kiedy to otwarto pierwszą w kraju linię kolejową między Wrocławiem a Oławą w 1841r.Potem w kolejności oddawano do użytku
następne odcinki:
- 1846 r. - Warszawa – Rogów będący fragmentem linii Warszawa –Wiedeń,
- 1846 r. – Szczecin – Krzyż,
- 1847 r. – Kraków – Mysłowice.
- 1858 r. – Kraków – Lwów,
- w latach 1918 –1939 wybudowano główne linie łączące terytoria zaborów: Warszawa – Poznań, Warszawa – Kraków, GOP – Poznań, GOP – Gdynia. Powstała również magistrala węglowa (wybudowana w latach 1928-33 biegnąca przez Herby, Karsznice, Inowrocław, Kościerzyna, Gdynia.
- po 150 roku wybudowano linię Skierniewice – Łuków, Zawiercie – Grodzisk Mazowiecki oraz linię hutniczo- siarkową (jest to linia od granicy z Ukrainą do Huty „Katowice”, jest ona szerokotorowa tzn. rozstaw kół jest większy o kilka centymetrów od normalnego)
Długość linii kolejowych wynosi ponad 23 000 km przy czym od 1985 roku zaznacza się spadek o około 15%. 49,8% stanowią linie zelektryfikowane. 57,4% stanowią linie jednotorowe.
Wykształcenie (gęstość sieci) mierzymy długością linii kolejowych na 100 km².
W porównaniu do innych krajów Europy, gęstość kolei była następująca:
Czechy – 12,0 km/100 km² Hiszpania – 2,4
Niemcy – 11,7, Rosja – 0,5
Wielka Brytania – 6,9 Polska – 7,1
Jak widać gęstość kolei w Polsce jest wyższa niż w państwach o urozmaiconej rzeźbie i niż w państwach dużych obszarowo. Niższa lub na podobnym poziomie jak w państwach o wysokim stopniu rozwoju przemysłowego.
Zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej w Polsce:
- najwyższe ponad 10 km/100km² w województwach: śląskim – 14,7, dolnośląskim, opolskim
- najniższe – województwo podlaskie – 4,1, mazowieckie – 5,0 km/ 100 km²
Przyczyną takiego zróżnicowania są:
- historyczne – nawiązuje do granic zaborów (Prusy budowały dużo linii kolejowych w terenach
przygranicznych, Rosja działała odwrotnie,
- gospodarcze – tereny lepiej rozwinięte gospodarczo mają mocniej rozwiniętą sieć kolejową.
Transport kolejowy przewozi około 15% towarów i prawie 28% pasażerów. Średnia odległość przewozu 1 tony wynosi średnio niewiele ponad 300 km. Trakcja elektryczna przewozi 93% ładunków i 82% pasażerów.
W strukturze przewozów dominuje: węgiel kamienny prawie 50% przewozu, ponadto rudy, metale i wyroby z metali, ropa naftowa, surowce mineralne.
Linie kolejowe o największym natężeniu ruchu:
- Górny Śląsk – Karsznice – Bydgoszcz- Gdynia tzw. Magistrala Węglowa,
- Katowice – Piotrków Trybunalski – Warszawa,
- Górny Śląsk – Tunel – Kielce – Radom,
- Górny Śląsk – Ostrów Wielkopolski – Poznań – Krzyż – Szczecin,
- Kunowice – Poznań – Skierniewice – Terespol,
- Szczecin – Zielona Góra – Wrocław – Katowice – Kraków – Medyka,
- Hrubieszów – Tarnobrzeg – GOP (LHS).
Tendencje zmian:
- spadek długości linii kolejowych (niektóre linie kolejowe likwidowane)
- spadek liczby lokomotyw (zwłaszcza parowych) i wagonów
- wzrost długości linii zelektryfikowanych,
- spadek ilości przewożonych towarów i osób.
Zalety i wady transportu kolejowego:
- możliwość przewożenia dużych ilości ładunków na duże odległości,
- niskie koszty eksploatacji,
- duża masa pociągu w stosunku do przewożonych towarów,
- konieczność budowy bocznic lub dodatkowy przeładunek towaru,
- mała prędkość techniczna pociągu (w Polsce pociągu osobowego 60 km/godz. a towarowego 44 km/godz.) a jeszcze mniejsza prędkość handlowa (rzeczywista).
Transport drogowy w Polsce
Rozwój transportu drogowego w Polsce nastąpił dopiero po II wojnie światowej, gdyż wcześniej ten typ transportu lądowego był w Polsce zaniedbany ze względu na słaby rozwój gospodarczy kraju.
Polska posiada rozwinięty system transportowy, a transport stał się jednym z ważnych działów gospodarki narodowej. Obsługuje on wewnętrzne potrzeby przewozowe społeczeństwa i gospodarki, a także przewozy międzynarodowe, zwłaszcza tranzyt w kierunkach wschód-zachód oraz północ-południe. Sieć transportowa Polski należy do lepiej rozwiniętych w świecie, choć występują duże różnice jakościowe w porównaniu z najlepiej zagospodarowanymi infrastrukturalnie regionami świata. Obecnie wymaga ona dalszego uzupełnienia(np. szybkie koleje, autostrady) i gruntownej modernizacji.
Podstawową gałęzią transportu lądowego w Polsce jest transport samochodowy. W przewozach towarowych jego zwiększający się systematycznie udział osiągnął około 83% przewozów lądowych oraz 38% wykonywanej przez transport pracy przewozowej. Pojazdy samochodowe wykorzystują gęstą sieć dróg publicznych, służących wszystkim użytkownikom, a także drogi lokalne, dzięki którym można dojechać do prywatnych posesji, gospodarstw rolnych, pól, zbiorników, wodnych.
Najważniejszym elementem sieci drogowej są drogi o twardej nawierzchni, umożliwiających ich całoroczną eksploatację. Gęstość dróg o twardej nawierzchni, wynosząca przeciętnie 78,0 km/100 km , wykazuje jednocześnie znaczne zróżnicowanie regionalne. Najlepiej rozbudowaną siecią takich dróg dysponują duże aglomeracje miejskie wraz z należącymi do nich obszarami podmiejskimi (np. województwo małopolskie, mazowieckie, dolnośląskie). Trzykrotnie rzadszą sieć dróg o twardej nawierzchni posiadają województwa Polski północno-wschodniej. W okresie powojennym znacznie zmniejszono drastyczne różnice w poziomie rozwoju drogownictwa między ziemiami północno-zachodnimi a blokiem województw wschodnich oraz południowo-wschodnich. Obecnie zróżnicowanie gęstości dróg o twardej nawierzchni najwyraźniej zaznacza się między Polską południową, gdzie koncentruje się życie społeczno-gospodarcze, a słabo zaludnionymi województwami północnymi (z wyjątkiem aglomeracji nadmorskich). Dróg kołowych o nawierzchni twardej ulepszonej (głównie asfaltowej i betonowej) jest w Polsce około 196 tys. km . Ich udział w ogólnej długości dróg systematycznie wzrasta, łączą one wszystkie miasta i prawie wszystkie ośrodki gminne. Skupia się na nich ponad 90% ogólnej liczby przewozów osób i ładunków. Również gęstość tego typu dróg jest w Polsce zróżnicowana. Integralną częścią sieci drogowej są mosty. Ponieważ ich liczba jest niewystarczająca, wielkie rzeki – szczególnie Wisła – oraz w ostatnich latach granice państwa stanowią coraz poważniejsze bariery przestrzenne wzrostu ruchliwości komunikacyjnej ludności. Polska ma nieźle rozwiniętą sieć dróg, której oprócz starannej konserwacji brakuje bardzo ważnego uzupełnienia w postaci połączeń autostradowych. Są one niezbędne z uwagi na wzrost ruchu samochodowego oraz integrację z magistralnymi połączeniami autostradowymi Niemiec, Białorusi i w przyszłości, naszych południowych sąsiadów. Obecnie mamy około 240 km autostrad. Dopiero pod koniec 1983 r. ukończono budowę pierwszego odcinka autostrady Kraków-Katowice. W ciągu najbliższych kilkunastu lat przewiduje się w naszym kraju budowę 2,6 tys. km autostrad.
W latach siedemdziesiątych zbudowano szereg odcinków tzw. dróg szybkiego ruchu, różniących się od autostrad brakiem bezkolizyjnych skrzyżowań. Do najważniejszych należą Warszawa-Katowice z przedłużeniem do granicy z Czechami, drogi wylotowe z Warszawy, droga Gdańsk-Gdynia.
Środki transportu samochodowego są głównymi użytkownikami sieci drogowej. Samochody ciężarowe przewożą w zasadzie wszystkie ładunki, wśród których dominuje różnorodna drobnica w obsłudze handlu hurtowego i detalicznego, materiały budowane dla budownictwa, metale i wyroby metalowe, drewno i wyroby z drewna, a także płody rolne. Dużą rolę odgrywają w Polsce autobusowe przewozy pasażerskie. Transport ten jest dobrze rozwinięty i to zarówno krajowy, jak i międzynarodowy - pod tym względem należymy do czołówki światowej. Międzynarodowe połączenia autobusowe dynamicznie zaczęły się rozwijać po 1989 r., zwłaszcza z krajami Europy Zachodniej. Obecnie główne kierunki połączeń autokarowych to: Polska-Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Austria, Szwecja, Holandia, Hiszpania. Miejska komunikacja autobusowa w Polsce funkcjonuje w ponad 150 miastach.
Systematycznie wzrasta liczba pojazdów samochodowych. W eksploatacji znajdowało się w 1994 r. 7,2 mln samochodów osobowych, 87 tys. autobusów, ponad 1,3 mln samochodów ciężarowych oraz 1 mln motocykli. Oznacza to, że polskie drogi są jeszcze ciągle stosunkowo puste w porównaniu z państwami zachodnioeuropejskimi. Jednak w latach 1995-1999 przybyło po około 500 tys. aut, po 1999 r. około 350 tys. Należy jednak pamiętać, że większość samochodów skupia się w dużych aglomeracjach miejskich i niektóre z nich są już ponad miarę zatłoczone motoryzacyjnie (np. Warszawa, Kraków, Łódź, Wrocław). W ostatnich latach zakupy nowych samochodów osobowych w Polsce wahają się w granicach 300-400 tys. szt. rocznie, co stawia polski rynek motoryzacyjny w rzędzie najdynamiczniej rozwijających się rynków samochodowych w Europie.
Transport drogowy spełnia doniosłą rolę gospodarczą, warunkując kształtowanie i rozwój przestrzennego podziału pracy. Przewóz towarów transportem samochodowym między ośrodkami ich produkcji i konsumpcji umożliwia stały wzrost produkcji, a jednocześnie wiąże regiony i kraje w jeden zintegrowany kompleks gospodarczy. Dlatego też powinno się ciągle ulepszać drogi oraz w nie inwestować.
Transport lotniczy na świecie
Transport lotniczy jest najnowocześniejszym i najszybciej rozwijającym się rodzajem transportu, ale wymaga dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanej kadry. Na jego rozwój i stale postępującą modernizację stać tylko bogate kraje. W latach 1980-1995 lotnictwo cywilne zwiększyło swój tabor o około 80%, a towarów o 70%. Podobne tendencje odnotowano w Niemczech, Japonii, Francji i Holandii. Transportem lotniczym przewożeni są ludzie i towary z dużą w porównaniu z innymi środkami prędkością, i to w sposób, jak wykazują statystyki, najbezpieczniejszy, powodując przy tym niewielki zanieczyszczenie środowiska. Transport lotniczy jest szczególnie przydatny w szybkim dostarczaniu, nawet na odległe rynki, świeżych owoców, warzyw, kwiatów i ekspresowej poczty. Liczba samolotów na świecie w 1980r. wynosiła 33tys., a w 1994r. już 44 tys. Największą liczbą samolotów dysponuje USA (16770), Kanada (4490), Wielka Brytania (2642). Polska posiada ich ok. 46. w powietrznej flocie zwiększył się udział samolotów dużych, ciężkich, o napędzie odrzutowym, turbośmigłowym, szeroko-kadłubowym, zabierających kilkuset pasażerów i kilka tysięcy ton ładunku (Boeingi). Bezpieczeństwo lotów, które jest głównym warunkiem dalszego rozwoju lotnictwa cywilnego, wymaga stałej rozbudowy systemów nawigacyjnych, urządzeń kontroli lotów, radiolokacji i lotnisk. W przewozach lotniczych największe znaczenie mają transatlantyckie połączenia pomiędzy Europą Zach. i Ameryką Pół. USA i Kanadą, z Ameryką Śr.,Poł., Japonią i Australią. Największe porty lotnicze są położone na głównych szlakach powietrznych, w pobliżu aglomeracji i stolic, np. w rejonie Chicago - lotnisko O'Hara, Nowego Jorku - J.F.Kennedy Airport, Tokio - Narita, w Londynie Heathrow, pod Paryżem - Orly i inne. Do największych towarzystw lotniczych, utrzymujących regularne linie, należą: PAN-American, Aerofłot, Lufthansa, Air France, KLM, Sabena, British Airways, SAS, JaL, Air India. Wszystkie one są zrzeszone w organizacji międzynarodowej IATA, która powstała w 1945r. ma konferencji w Hawanie. Ma ona siedziby: w Montrealu i Genewie. W 1996r. zrzeszała 254 linie, które łącznie przewoziły w ciągu roku około 1mld pasażerów. Celem tej organizacji jest rozwijanie bezpiecznego, regularnego transportu lotniczego, zgodnie z zasadami ekonomii, a także ustalenie jednolitych opłat, rozliczeń finansowych, wymiany danych technicznych itp.
Transport kolejowy na świecie
Transport kolejowy rozwinął się w Europie w dziewiętnastym wieku. Gęsta sieć połączeń kolejowych powstała najpierw w Europie, następnie w Chinach, Indiach, Japonii oraz Stanach Zjednoczonych. Pociągami przewożono zboża, surowce mineralne, drewno oraz produkty przemysłowe. Dominacja transportu kolejowego skończyła się w dwudziestym wieku wraz z rozwojem transportu drogowego. Kolej pozostała opłacalnym sposobem przewożenia dużych objętościowo i stosunkowo tanich towarów, podczas gdy transport samochodowy sprawdza się lepiej w przypadku towarów o większej wartości i stosunkowo małej objętości. Podstawową zaletą tej formy przewozy jest fakt, iż sieć dróg pozwala na bezpośrednie dotarcie praktycznie do każdego odbiorcy, bez konieczności dodatkowych przeładunków.
Do rozwoju transportu drogowego przyczyniła się też niewątpliwie błyskawiczna rozbudowa sieci dróg oraz wprowadzanie do użytku coraz nowocześniejszych pojazdów. Dynamiczny wzrost liczby samochodów ma swoje skutki uboczne w postaci dla zagrożenia dla środowiska naturalnego. Spaliny emitowane przez pojazdy przyczyniają się do powstania efektu cieplarnianego, stąd coraz częściej słyszy się głosy nawiązujące do ograniczenia liczby samochodów dopuszczonych do ruchu. Ponadto zwraca się uwagę na podwyższony poziom hałasu oraz drgania wywoływane przede wszystkim przez duże ciężarówki. Nie bez znaczenia jest też rosnące zużycie nieodnawialnych paliw, co w przyszłości może doprowadzić do kryzysu energetycznego na światową skalę.