Sztuka klasycystyczna w Europie

Klasycyzm jest to kierunek nawiązujący do grecko – rzymskich wzorów antycznych. Pojawiał się w sztuce europejskiej w różnych okresach, np. w postaci tendencji klasycystycznych, stanowiących podstawę renesansu lub nurt w sztuce barokowej. Rozwijał się od połowy XVIII w. do pierwszego 30–lecia XIX w. Wyróżniał 2 okresy: 1720-1800 -rococo i 1800- 1830 -neoklasycyzm. Styl klasycystyczny widoczny był już we Francji za panowania Ludwika XIV. Najwybitniejszym przykładem klasycyzmu barokowego jest Rezydencja Królewska w Wersalu z drugiej połowy XVII wieku.
Po krótkim okresie stylu Ludwika XV zwanym też „Rokoko”, który charakteryzował się odejściem od klasyki, w drugiej połowie XVIII wieku we Francji i w Europie nastąpił ponowny zwrot ku klasycyzmowi, którego źródłem była epoka Oświecenia.
Nowe odkrycie archeologiczne we Włoszech, zwłaszcza zaś wykopaliska w Pompei i Herkulanum, wzbudziły powszechne zainteresowanie sztuką antyczną. Powstał szeroki ruch starożytnictwa, kolekcjonerstwa, a szczegółowe badania zabytków antycznych przyczyniły się do pogłębienia wiedzy o kulturze antycznej oraz pełniejszego zrozumienia jej istoty. Do rozwoju klasycyzmu przyczynił się badacz i historyk sztuki starożytnej Johann Wincelmann, który stał się głównym teoretykiem i propagatorem klasycyzmu, zwłaszcza jego późniejszego okresu. Głosił on wyższość sztuki antycznej nad współczesną i czynił z niej wzór do naśladowania, jako czegoś doskonalszego od samej natury. Na artystów ogromny wpływ wywierały zwłaszcza takie budowle starożytne, jak Partenon w Atenach i Panteon w Rzymie a także budowle będące dziełem Andrei Palladia. Odkrycia archeologiczne we Włoszech miały również wpływ na rzeźbę. Pod wpływem tych odkryć i fascynacji rzeźbą antyku poszukiwano harmonii proporcji i ideału piękna. Forma była spokojna, zrównoważona, zamknięta, linia płynna i miękka. Realizowano tematykę mitologiczną, alegoryczną i portretową, wykonywano monumentalne kompozycje figuralne. Rzeźby klasycystyczne charakteryzuje forma spokojna, zrównoważona i zamknięta. Artyści dążyli do ukazywania ludzi pięknych i szlachetnych. Postacie współczesne przedstawiano jako bohaterów mitycznych, strojąc ich w antyczny kostium lub obnażając. Rysy postaci sprowadzane do form regularnych i pięknych, nie wyrażały na ogół żadnych uczuć i nie zawsze były podobne do pierwowzoru. Rzeźba pełna spokoju, dostojeństwa i powagi.
Najsławniejszymi rzeźbiarzami klasycyzmu byli: Antonio Canova i Bertel Thorvaldsen. Canova działał w Rzymie. Rzeźbił głównie posągi i grupy mitologiczne takie jak „Dedal i Ikar”, „Trzy Gracje” i „Perseusz”. Rzeźbił także postacie współczesne, przedstawiając je jednak jako postacie mityczne. Napoleona I przedstawił jako Apolla a jego siostrę Paulinę Borghese jako Wenus. Polskiego księcia Henryka Lubomirskiego pokazał zaś jako Amora. Bertel Thorvaldsen – Duńczyk, studiował w Rzymie. Tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej, historycznej, religijnej a także pomniki i popiersia portretowe. Wpłynął w znacznym stopniu na rozwój europejskiej rzeźby. Jest autorem pomnika księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika w Warszawie. Pomnik księcia Józefa do złudzenia przypomina pomnik Marka Aureliusza na Kapitolu w Rzymie. We Francji tworzył Jean Antoine Houdon, który po studiach w Rzymie pracował w Paryżu. Tworzył rzeźby mitologiczne, odznaczające się klasyczną formą i smukłymi proporcjami. Był znakomitym portrecistą. Pracował dla carycy Katarzyny II i Napoleona Bounaparte. W Niemczech tworzył Johann Schadow - nadworny rzeźbiarz w Berlinie. Jest twórcą kwadrygi na Bramie Brandenburskiej.
Także w malarstwie znalazły odbicie tendencje klasycystyczne. Cechą charakterystyczną tego malarstwa było to, że doskonałemu rysunkowi podporządkowano kolor, postacie w obrazach sprawiały wrażenie pokolorowanych rzeźb. Rysunek wyraziście wyodrębniał postacie z tła. Światło modelowało postać miękko i łagodnie, a wizerunek postaci człowieka był proporcjonalny i harmonijny. Kolor był na ogół chłodny i przygaszony a układ kompozycyjny; statyczny. Realizowano tematykę historyczną, mitologiczną i współczesną, bujnie rozwijał się portret. Niektórym tematom zaczerpniętym z antyku nadawano współczesny wydźwięk propagandowy. Celował w tym największy malarz tego okresu Jacques Louis David. Początkowo malował na potrzeby Wielkiej Rewolucji Francuskiej np. „Śmierć Marata”, „Przysięga Horacjuszy”, następnie stał się czołowym malarzem Napoleona, tworząc liczne portrety władcy. Tworzył popiersia Goethego, Napoleona, Balzaka, Viktora Hugo oraz medaliony i medale portretowe A. Mickiewicza, Lelewela, Niemcewicza, Czartoryskiego. We Francji tworzyli również uczniowie Davida : August Ingres tworzący prace mitologiczne i historyczne oraz Jean Gros, który na zlecenie Napoleona dekorował kopułę Panteonu w Paryżu.
Chociaż klasycyzm w swej formie nie był jednolity, to główną jego cechą było wzorowanie się na sztuce antycznej. Przez okres prawie stu lat przechodził różne koleje losu. Początkowo zachowywał delikatność i umiar. Później przekształcił się w monumentalizm, oparty na najsłynniejszych budowlach Rzymu by za czasów Napoleona osiągnąć swe najbardziej monumentalne oblicze. I chociaż posiadał włoskie korzenie, głównym ośrodkiem była Francja. Tam też można oglądać najwspanialsze dzieła architektury w tym stylu. Niemniej jednak wpływ klasycyzmu w architekturze był tak wielki, że w prawie każdym kraju od Rosji po USA można spotkać budowle z okresu klasycyzmu.
W architekturze, budowle klasycystyczne odznaczały się lekką formą i doskonale wyważoną proporcją. Dominowała harmonia i spokój, regularne, symetryczne kształty. Do końca XVIII wieku wiele budynków zostało zbudowanych według wzorców antycznych. Ich twórcy nie zawsze pozostali do końca wierni antycznym kanonom a budowle te byly najczęściej dość dalekim odzwierciedleniem swych świetnych pierwowzorów. Ten okres nazywamy wczesnym klasycyzmem. Budowle wznoszono na planie koła lub prostokąta. Przeważajały linie proste bez wygięć i skrętów. Stosowano kolumnady i kolumnowe portyki, pilastry, duże okna, tympanony przeważnie dekorowane płaskorzeźbą. Oszczędnie stosowano ozdoby; jeżeli się pojawiają to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary. Najbardziej znanymi, zwłaszcza we Francji budowlami tego okresu są: pałacyk Petit Trianon w Wersalu, wybudowany dla pani Pompadour przez Jacquesa Ange Gabriela. Ten najbardziej znany i główny architekt królewski tego okresu wzniósł też operę w zespole pałacowym w Wersalu i Ecole Militaire w Paryżu a także zaprojektował urbanistyczne rozwiązanie paryskiego placu Ludwika XV dzisiaj placu Zgody.
Innymi godnymi odnotowania przedstawicielami wczesnego klasycyzmu we Francji są : Jacques Germein Soufflot i Cloude Nicolas Ledoux. Obaj posiadali tytuł architekta królewskiego, obaj też reprezentowali kierunek surowego klasycyzmu, nawiązującego bezpośrednio do wzorów antycznych. Soufflot (Suflo), będąc pod wrażeniem wspaniałych zabytków antycznych w Paestum we Włoszech, zbudował w Paryżu Panteon. Częściowo też przebudował katedrę Notre Dame. Jego dziełem jest też kościół św. Genowefy. Zaś dziełem Ledouxa (Ledo) są rogatki Paryża i kilka pałaców. Jako, że Francja w XVIII wieku zajmowała czołowe miejsce w sztuce europejskiej, wypracowane tu wzorce architektoniczne, urbanistyczne i inne znajdowały naśladowców w innych krajach. W Niemczech najwybitniejszym przedstawicielem wczesnego klasycyzmu był Carl Langhans. Jego szczytowym dziełem jest, wybudowana w stylu doryckim, Brama Brandenburska w Berlinie. Działał też na Śląsku. W Anglii nurt klasycystyczny zapoczątkował Robert Adam, który pracując ze swymi braćmi Jamesem i Wiliamem, wykształcił własną odmianę zwaną dzisiaj stylem Adamów. Zafascynowany dziełami starożytnego Rzymu, Pompej oraz sztuką etruską, Adam szczególnie wiele uwagi przywiązywał do zdobnictwa i wystroju wnętrz, a jego budowle to konstrukcje lekkie i pełne elegancji. Do najsławniejszych wnętrz, zaprojektowanych przez Adama należy wystrój rezydencji wiejskich a także budynki publiczne i mieszkalne w Londynie, które przepychem próbują dorównać swym antycznym wzorcom. Jego dziełem są też budynki uniwersytetu w Edynburgu.
Z początkiem XIX wieku zaczęły pojawiać się budowle klasycyzmu dojrzałego, zwanego też neoklasycyzmem. Cechą charakterystyczną tego okresu było wierne naśladownictwo zewnętrznej formy budowli greckiej lub rzymskiej. W różnych krajach okres ten nosi różne nazwy. We Francji neoklasycyzm związany był zwłaszcza z okresem Cesarstwa tj panowania Napoleona. Nazywał się empire. Cechowały go okazałość, monumentalizm, bogactwo ornamentyki i ścisły związek ze sztuką starożytną. Głównymi twórcami tego okresu byli Pierre Fontein i Charles Percier, autorzy przebudowy i dekoracji wnętrz pałacowych w Malmaison,Compiegne, paryskim Luwrze, Wersalu, Fontenbloau, Seint–Cloud, Tuilleries i Luku Tryumfalnego na placu Karuzel w Paryżu. Najwspanialszą jednak budowlą okresu empire jest Luk Tryumfalny na placu de Gaulle w Paryżu. Wybudowany został z inicjatywy Napoleona Bounaparte ku czci armii francuskiej przez Charlgrena w formie arkadowego rzymskiego łuku tryumfalnego. Dzisiaj mieści się tu Grób Nieznanego Żołnierza. W Anglii wykształcił się w ramach neoklasycyzmu tak zwany styl regencji, Jego głównym twórcą był John Nash, który projektował dla ówczesnego regenta, a późniejszego króla Jerzego IV. Jego największe dzieła to: Regent’s Park, Regent Street, plac Picadilly Circus i Oxford Cirkus oraz pałac Royal Pavillion w Brighton. Innym wielkim architektem neoklasycyzmu w Anglii był John Soane, który w swojej działalności pozostał bezwzględnie wierny wzorcom starożytnym. Utrzymane w stylu greckim budowle odznaczały się mistrzostwem formy i proporcji. Niestety spośród wielu gmachów jego autorstwa pozostało już tylko kilka. W Niemczech najwybitniejszym przedstawicielem neoklasycyzmu był Karl Friedrich Schinkel. Wzorując się na stylu antycznej Grecji potrafił pogodzić ten styl z wymogami użyteczności. Jego główne dzieła to Nowa Warownia i Stare Muzeum w Berlinie.
Klasycyzm miał tez wpływ na muzykę. Okres klasycyzmu wydał trzech wspaniałych kompozytorów tworzących w Wiedniu: Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwika van Bethovena, a także reformatora opery Christopha Willibalda Glucka. W Polsce w okresie klasycyzmu tworzyli m.in. Wojciech Bogusławski, zwany ojcem polskiego teatru oraz Karol Kurpiński twórca oper.
Klasycyzm wywarł ogromny wpływ na architekturę, urbanistykę, rzeźbę i malarstwo.


Bibliografia:
Encyklopedia PWN
www.ulalala.obywatel.pl/
“Klasycyzm”, Monika Szczot, Wydawnictwo Poznańskie, 2002