Jaki jest człowiek?

Jaki jest człowiek każdy może się przekonać osobiście. Jest nawet takie powiedzenie ile ludzi tyle charakterów. Jednak nie będę tutaj oceniał czy opisywał różnych charakterów lub zachowań ludzi współcześnie żyjących, lecz posłużę się opisem literackim. Odwołując się do utworów znanych twórców literackich postaram się ukazać różne zachowania i zmienność charakteru ludzi pod wpływem sytuacji i przeżyć, jakie ich spotykają. Z pewnością otoczenie i środowisko, w jakim się wychowamy ma wpływ na naszą egzystencję i postrzeganie świata. Różnorodność literatury prowadzi nas przez zazdrość, zdradę, niekiedy szaleństwo po miłość i uczciwość. Często jedno z drugim się przeplata albo jest następstwem drugiego. Gdzie miłość przeradza się w zazdrość a niekiedy i zdradę lub szaleństwo wynika z miłości. Niejednokrotnie porywczość i chwilowe zaślepienie prowadzi nas do czynów, których później będziemy żałować. Jak ukazuje literatura nieraz człowiek popełniający zbrodnię przechodzi metamorfozę stając się kimś lepszym bardziej wartościowym tak jakby to było konsekwencją wcześniejszych czynów. Jednak są to wyjątki niegodne naśladowania. Częściej wyrzuty sumienia, które prowadzą do szaleństwa są przyczyną wcześniejszych nie przemyślanych wydarzeń. Żądza władzy, ambicje, wywyższanie się nad innymi, niespełnione nadzieje i niemożliwość spełniania wielkiej miłości mogą doprowadzić do degradacji człowieka. Jednak człowiek z natury jest dobry jedynie otaczająca go rzeczywistość prowadzi go przez zakręty i ścieżki ściągając go z prostej drogi szczęścia, uczciwości i miłości.

Przez wszystkie epoki aż po dzień dzisiejszy ludzie borykali się z wyborami, co dobre a co złe czy z moralnego punktu widzenia można coś zrobić czy raczej się nie powinno. Już w epoce antyku w utworze „Antygona” Sofoklesa tytułowa bohaterka chcąc pochować nieżyjącego brata musi przeciwstawić się królowi. W tym jednym utworze mamy przedstawione trzy typy charakteru ludzi. Król Kreon władczy nieugięty nie chcąc pokazać swojej słabości, która mogłaby podważyć jego autorytet wśród poddanych, musi skazać Antygonę na śmierć. Jednocześnie sam przeciwstawia się woli boskiej nie pozwalając pochować umarłego. Antygona z miłości do brata pokazuje bunt wobec woli króla, wiedząc że grozi jej za to najwyższa kara. Jest też Ismena siostra Antygony ukazana jako istota zbyt słaba można powiedzieć, że nawet zdradziecka. Pycha Kreona jak i Antygony, która z poczucia dumy nie poprosiła króla o przebaczenie doprowadzają do tragicznych zdarzeń. Antygona przyśpiesza swoją śmierć a władca traci żonę i syna. Żądza władzy i jej utrzymanie od wieków towarzyszyły człowiekowi. Jakie są skutki niepohamowanego dążenia do bogactwa i upodobania władzy przedstawił William Szekspir w utworze „Makbet”. Tytułowy bohater pod presją małżonki Lady Makbet. Zapewne z miłości do niej ulega jej namowom aby w celu zdobycia władzy popełnić zbrodnię. Lady Makbet jest wcieleniem zła. To kobieta opanowana, silna, zdecydowana na wszelkie zło, byle osiągnąć wymarzony cel. Doskonale zna psychikę swego małżonka. Wie jak z uczciwego, oddanego rycerza stworzyć zabójcę króla. Jest doskonała w przygotowaniu zbrodniczej intrygi. Niestety zbrodnia nie łączy małżonków. Makbet doznaje psychicznego wstrząsu. Widok martwego Dunkana wciąż powraca w koszmarnych wizjach. Chęć utrzymania się przy władzy podpowiada mu, aby zabijać dalej. Ofiarami stają się Banko i rodzina Makdufa. Lady Makbet z opanowanej i silnej kobiety zmienia się w zagubioną, odtrąconą, nieszczęśliwą popadającą w chorobę psychiczną, która doprowadza ją do samobójstwa. Jak wspomniałem na początku miłość łączy się ze zdradą i niekoniecznie zdradzoną musi być osoba, którą się kocha. W tym przypadku z miłości do żony, Makbet zdradza swojego przywódcę, którego podstępnie morduje we własnym domu. Przeciwieństwem Makbeta jest Jacek Soplica z utworu Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. On również z miłości, lecz w porywie młodzieńczej nienawiści popełnia zbrodnię. Zakochany w córce Stolnika Horeszki czuję się bardzo zraniony dowiadując się o ślubie Ewy z bogatym kasztelanem. Wieść tak go poruszyła, że w afekcie zabija Stolnika. Ta zbrodnia wpłynęła na dalsze losy Jacka. Przeszedł jakby metamorfozę. Z zawadiackiego młodzieńca stał się człowiekiem, który za wszelką cenę chcę naprawić krzywdy wyrządzone innym. Aby odpokutować swój czyn przybrał szaty zakonnika. Nazwał się Robakiem „ ...że jako robak w prochu”. Wykazał się wielkim patriotyzmem działając w innych krajach. Jest to przykład człowieka, który pod wpływem strasznych wydarzeń przemienił się z młodego, niespokojnego i porywczego młodzieńca w spokojnego, patriotycznego emisariusza. Mam nadzieję, że w życiu doczesnym nie potrzebujemy aż tak wielkich wstrząsów, aby stać się kimś wartościowym i uczciwym.

Wątek zdrady gdzie nad miłością góruje potrzeba cielesnych żądz odnajdziemy w utworze „ Chłopi” Władysława Stanisława Reymonta. Antek nie może oprzeć się urokowi pięknej Jagny. Spotyka się z kochanką potajemnie zapominając o żonie Hance. Zaniedbuje obowiązki męża i ojca. Antek zaślepiony swą miłością a raczej żądzą nie widzi, że żona pracuję ponad ludzkie siły. Jagna, żona Boryny, ojca Antka jest kobietą nie za bardzo wiedzącą, czego sama chce „Mnie ta wszystko jedno, każecie to pójdę” jak sama mówi. Jest typem kusicielki, uwodzicielki, niszczącą mężczyzn, którzy jej pożądają. Chwilowe przyjemności Antka wpływają destrukcyjnie na rodzinę. Zaistniała sytuacja zmienia Hankę z bojaźliwej, płaczliwej w pełną energii kobietę. Jest to kolejny przykład, że to, co nas spotyka w życiu jest czynnikiem kształtującym nasz charakter. Ukazana jest w tym utworze przemiana Hanki pod wpływem przykrych dla niej przeżyć. Staje się silniejsza tak jakby to, co ją spotkało było jej potrzebne, aby stać się kimś silniejszym, zdecydowanym. Potrafi wybaczyć niewiernemu małżonkowi. Często ludzie w chwilach zapomnienia, dbając tylko o własne przyjemności zapominają o tym, co jest bardziej wartościowe i ważniejsze w ich życiu. Czyż od błahej przelotnej i nietrwałej rozkoszy nie są ważniejsze stabilne związki gdzie ludzie wierzą i ufają sobie. Niestety to, co dla jednych jest bardzo wartościowe i dlatego tylko żyją innym pozostaje obojętne. Za przykład podam tutaj Zenona z „Granicy” Zofii Nałkowskiej. Lekkoduch, który flirtuje z dwiema kobietami jednocześnie ma sobie za nic miłość i oddanie Justyny. Dla kobiety w danym utworze Zenon jest całym światem. Nie wyobraża sobie życia bez niego. Zenon nie robi sobie z miłości Justyny nic, dodatkowo ją upokorzy nakłaniając do usunięcia ciąży. Nie dosyć, że zdradza kobietę, która obdarzyła go miłością to jest bardzo nieodpowiedzialny. Nie potrafi ponieść konsekwencji swych czyny. Brak zasad moralnych i ich przestrzegania doprowadza najczęściej ludzi do granic szaleństwa. Justyna popada w obłęd po przeprowadzeniu zabiegu i dokonuje zamachu na Zenona trwale go oślepiając. W literaturze występuje także inna zdrada kierowana wyższymi celami. Tak jak to przedstawił Adam Mickiewicz w utworze „Konrad Wallenrod”. Konrad jako Walter Alf wybrał w swoim życiu metodę podstępu i zdrady, aby ratować swoją ojczyznę. Jako młodzieniec mieszkając wśród Krzyżaków, musiał starannie ukrywać swe pochodzenie i miłość do ojczystej Litwy. Od najmłodszych lat przygotowywał i wcielał w życie zdradę i zemstę na swoich wychowawcach. Mimo iż zdrada służyła słusznej sprawie Konrad z jej powodu stracił wszystko, co posiadał. Musiał rozstać się z rodziną i niestety poświęcić swe życie dla ważniejszych jego zdaniem czynów, które doprowadziły go do śmierci.

Mamy też w literaturze zdradę, która nie dochodzi do skutku. Było tak w przypadku Wertera z utworu, Johanna Wolfganga Goethego. Młody Wrter zakochany w Lottcie z wzajemnością postanawia nie zdradzać swojego przyjaciela, z którym wybranka jest zaręczona. Jak to bywa w epoce romantyzmu miłość może być jedna jedyna na całe życie. Samotny i nieszczęśliwy Werter popełnia samobójstwo. Romantycy najczęściej poruszali w swych dziełach temat miłości. Bohaterowie kochający swe wybranki lub wybranych przywiązywali temu wielką uwagę, czego brakuje we współczesnych czasach. Gdy kochanek lub kochanka zostali odrzuceni przez przedmiot westchnień. Bardzo cierpieli z tego powodu i popadali w obłęd, co często kończyło się samobójstwem. Oczywiście temat miłości nie pojawił się dopiero w romantyzmie. We wcześniejszy epokach pojawiał się równie często. Mamy przykłady nawet z najdawniejszych epok np.: „Dzieje Tristiana i Izoldy”. Miłość ponad wszystko gdzie nawet śmierć nie mogła rozłączyć kochanków. Również w „Romantyczności” Adama Mickiewicza miłość Karusi do Jasieńka przedstawiona jest ponad śmierć. Karusia widzi swojego ukochanego, który od dwóch lat nie żyje. Tak mocno go kochała, że nie może o nim zapomnieć, tęskni, cierpi i płacze. Ludzie uważają ją za obłąkaną, lecz ona wierzy, że ukochany ją odwiedza. Śmierć ukochanego wywarło bardzo duży wpływ na dalsze życie Karusi. Jak się możemy przekonać brnąc przez karty literatury miłość radosna, szczęśliwa, spełniona nie często w nich występuje. Na uwagę tutaj zasługuje miłość Penelopy i Odyseusza. Wiadomo, że Odyseusz po wojnie w Troi długo nie wracał do domu. Przeżył wiele przygód często kuszony przez los. Nigdy nie zapomniał o swojej Itace gdzie czekała na niego małżonka. Mimo wielu adoratorów Penelopa nie zdradziła męża. Można ją uznać za wzór uczciwości i wierności małżeńskiej. Jest wzorem godnym naśladowania, ponieważ nie wiedząc nawet czy mąż wróci czekała wiernie.

Często to mężczyzna jest postrzegany jako jednostka słabsza, szybciej ulegająca pokusom. Świetnie to przedstawił Adam Mickiewicz w utworze „Świtezianka”. Młody mężczyzna spotyka piękną kobietę. Zauroczony jej urodą obiecuje, że będzie na nią zawsze czekał. Trafne zdanie „Słowicze dźwięki w mężczyzny głosie a w sercu lisie zamiary” wypowiedziane przez dziewczynę jest podkreśleniem tego, jaki jest mężczyzna. Kiedy dziewczyna znika gdzieś w lesie, młodzieniec próbuje ją odnaleźć. Lecz kiedy znajduję się nad brzegiem jeziora widzi na tafli wody kobietę. Dziewczyna na tafli wody kusi młodzieńca. Ten zapomina o przysiędze danej pięknej dziewczynie z lasu. Ulega pokusie i będąc na środku jeziora przekonuje się, że jest to ta sama dziewczyna spod lasu. Tak to już jest, że często mężczyzna składa obietnice, których nie zawsze potrafi dotrzymać. Kobiety natomiast adorowane przez wielu mężczyzn niekiedy sobie z nich drwią. Tak jak Marta z „Rękawiczki” Fryderyka Schillera nie zważając na to, że Emrod, który ją zapewne kocha może zginąć rzuca rękawiczkę między dzikie zwierzęta. Stwierdza tym samy, że mężczyzna, który przyniesie jej ową rękawiczkę będzie jej wybrankiem. Jest to typowy przykład igrania sobie z czyichś uczuć. Podobny problem miał Stanisław Wokulski bohater „Lalki” Bolesława Prusa. Walcząc o względy Izabeli Łęckiej doznaje rozczarowania. Izabela uważająca siebie za istotę lepszą od innych i wyżej urodzoną nie bierze zalotów Wokulskiego poważnie. Wodzi go dając nadzieję, co jeszcze bardziej pogrąża człowieka zakochanego. Bo miłość bez wzajemności jest czymś, czego nie chciałby przeżyć żaden człowiek. Ponieważ miłość jest tym, czym człowiek powinien się kierować w życiu. Jest siłą budującą, a nie niszczącą. Jest darem i światłem, które przebijając się przez ciemności życia, przynosi przemianę zła w dobro, nienawiści w pokorę, a obojętności w magię bycia potrzebnym.

W czasach antycznych bohater nie decydował o swoim losie. Nad jego postacią krążyło Fatum – los, przeznaczenie. Pewnie ma to też znaczenie w tym, jaki jest człowiek. Przecież człowiek zmienia się w życiu w zależności od tego, co go spotka. Sytuacje i wydarzenia przeważnie te traumatyczne wpływają na naszą egzystencję. Można świadomie powiedzieć, że rodzice, którzy próbują uchronić swoje dzieci przed pewnymi doświadczeniami w życiu mają w tym dużo racji. Lecz młodzieńcza porywcza i buntownicza natura prowadzi nas jak to Fatum najczęściej tam gdzie to z moralnego punktu jest to zakazane.

Z drugiej strony niekiedy przeżycia złe wpływają na nas pozytywnie. Człowiek, który potrafi ocenić sytuację z tej złej strony i potrafi wyciągnąć z niej konsekwencję może zmienić się na lepsze. Tylko problem w tym, że człowiek doświadczając czegoś, co mimo tego, że jest złe jest przyjemne będzie pragnął tego jeszcze. Tak jak „Faust”, człowiek mając dużo pragnie jeszcze więcej.

W dzisiejszych czasach gdzie panuje komercja i konsumpcja, gdzie człowiek pragnie za wszelką cenę być lepszym od drugiego, pragnie władzy, gdzie „ wyścig szczurów” jest na porządku dziennym większe szanse ma człowiek, który ma „złamany kręgosłup moralny” niż ten, co chciałby żyć zgodnie z zasadami. W dzisiejszych czasach „Magbetów” można spotkać bardzo często. Może nie w tak drastyczny sposób jak ten Szekspirowski, ale aby mieć władzę potrafią zniszczyć innych. Jednak, aby tę władzę utrzymać muszą nadal niszczyć konkurencję, która według ich mniemania mogłaby im zaszkodzić, lub zająć ich miejsce stając się jak on sam „Magbetem”. Moim zdaniem jednak, mimo że żyjemy w trudnych czasach trzeba wierzyć w ludzi i w tych dobrych i w złych. Przecież Ci źli zawsze mogą w życiu trafić na przeżycia, które ich odmienią albo pozwolą przemyśleć swoje postępowanie. Co kieruje nami w całym życiu i dlaczego tak jest nie wie nikt, ale „Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż.....”