Ochrona środowiska we współczesnym świecie

Raport U’Thanta
Strategia ochrony przyrody i środowiska została opracowana stosunkowo niedawno. Pierwszym dokumentem był apel Sekretarza ONZ - znany jako Raport U'Thanta: "Człowiek i jego środowisko" (The problems of human environment)- ogłoszony w 1969 r.

W raporcie tym U Thant, na podstawie ogromnego, jak na tamte czasy materiału zgromadzonego przez agendy ONZ przedstawił trudności, jakie wyłoniły się przed ludzkością, i zainicjował ogólnoświatową akcję ochrony środowiska. Obraz świata, zagrożonego przez nieostrożną i zachłanną, zapatrzoną w doraźne efekty działalność człowieka, groził katastrofą i ostateczną zgubą ludzkości. Ale wynikała też z tego obrazu jedna wielka myśl, że ludzkość, jeżeli chce uratować swoje istnienie musi zdobyć się na zbiorowy, olbrzymi wysiłek.

Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie, zresztą aktualne do dziś, to:
• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami środowiska
• wyniszczenie ziem uprawnych
• bezplanowy rozwój stref miejskich
• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów
• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego
• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska.

Raport na wstępie oznajmia: „po raz pierwszy w historii ludzkości pojawił się kryzys o zasięgu ogólnoświatowym, obejmujący zarówno kraje rozwinięte, jak i rozwijające się - kryzys dotyczący stosunku człowieka do środowiska". „Przyrodę można ujarzmić tylko posłuszeństwem”

W zwięzły i dobrze udokumentowany sposób oceniono w nim problemy osiedli ludzkich, złe gospodarowanie ziemią, wodą i zasobami żywymi (problemy terytorialne) oraz zagadnienia globalne - zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego, ziemi i wód oceanicznych, tępienie gatunków roślin i zwierząt.

Raport wstrząsnął opinią publiczną świata, przez wiele lat był nieomal codziennie cytowany przez prasę i inne środki przekazu. Przyczynił się do poważnego potraktowania ochrony środowiska przez rządy, parlamenty i przez zwyczajnych ludzi.

U Thant powiedział "Czy kiedyś historycy z innej planety powiedzą: mimo ich zdolności i geniuszu poszli na dno z powodu braku powietrza, wody, zdolności przewidywania?"
Raport uświadomił światu niebezpieczeństwo lekceważenia skutków naruszania równowagi ekologicznej w przyrodzie, w wyniku sięgania na coraz większą skalę, po zasoby wszelkich znanych surowców i rabunkowej ich eksploatacji, bez względu na czynione w środowisku szkody. Postępuje wyczerpywanie zasobów naturalnych środowiska, zanieczyszczających, degradacja wydawałoby się nieograniczonych zasobów mórz i oceanów oraz stepowienie i pustynnienie obszarów lądowych na setkach tysięcy kilometrów kwadratowych powierzchni.

Obecnie problemy ochrony środowiska i przyrody na świecie regulowane są przez konwencje i porozumienia międzynarodowe. Dotychczas zawarto ich ponad 150, jedną z ostatnich jest deklaracja z Rio (podsumowanie Światowej Konferencji: "Środowisko i Rozwój", która odbyła się w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 r.).

Ochrona środowiska
Ochrona środowiska jest stałym elementem rozwoju cywilizacji. W dawnych epokach była to oczywiście ochrona w nieco innym rozumieniu niż dzisiejsze. Oznaczało to wówczas raczej chronienie pewnych elementów środowiska ze względów religijnych lub estetycznych, ale też racjonalne gospodarowanie, zwłaszcza tymi zasobami przyrody, które były najbardziej ograniczone. Wszystkie te powody znakomicie służyły zachowaniu najcenniejszych elementów środowiska.

Już w drugim tysiącleciu p.n.e. w Chinach prawo chroniło lasy przed nadmiernym wyrębem i ustalało zasady ich pielęgnowania. Święte drzewa i gaje znane były także w starożytnej Grecji, Indiach, w krajach Fenicjan, Celtów, Słowian. W wielu krajach chroniono także wybrane gatunki zwierząt, ochroną otaczano niektóre góry, skały.

Również w Polsce długa jest historia starań o ochronę najcenniejszych walorów środowiska. Już na czasy Bolesława Chrobrego datuje się akt prawny chroniący bobry. W XV i XVI w. wprowadzono regulacje prawne służące ograniczeniu wylesiania kraju, ochronie niektórych zwierząt, m.in. jeleni, łosi, dzików, tarpanów i turów. Szczególne znaczenie miała próba ocalenia tura, który na terenie Polski miał swe ostatnie ostoje (próba ta, niestety, skończyła się niepowodzeniem - ostatni na świecie tur padł w Puszczy Jaktorowskiej w 1627 r.). W XIX w. efektem starań polskich znawców przyrody Tatr było zatwierdzenie (1868 r.) przez Sejm Krajowy we Lwowie ustawy "względem zakazu łapania, wytępienia i sprzedawania zwierząt alpejskich, właściwych Tatrom, świstaka i dzikich kóz".

W dzisiejszych czasach konieczne stało się nawiązanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska i powołanie specjalnych organizacji. Ich celem jest koordynacja wysiłków zmierzających do skutecznego przeciwdziałania istniejącym i rosnącym zagrożeniom. Chodzi tu o gromadzenie odpowiednich funduszy, wymianę doświadczeń. Najważniejszymi z nich jest: WHO – Światowa Organizacja Zdrowia, FAO – Światowa Agencja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy, UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury, UNICEF – Międzynarodowy Fundusz Pomocy Dzieciom, a wszystkie te organizacje zrzeszone są w ONZ