Indywidualności Renesansu polskiego i europejskiego.

1.1 DOKONANIA
1.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321)
„Boska komedia”
Obszerny poemat w stu pieśniach i podzielony na trzy części (Piekło, Czyściec, Raj). Dante podróżuje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskonała kobieta uosabiająca piękno, dobroć, miłość, doskonała kobieta. Miłość do niej zbliża Dantego do Boga. W piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowość, zdradę, fałszerstwo, obłudę, chciwość. Po przez zobrazowanie ludzkich męk chciał przestrzec przed grzeszeniem i ukazać konieczność wyrzeczenia się wojny. W czyśćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są zjawy zażywające wiecznego szczęścia. Wędrówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokutę ku świętości. Utwór napisany w średniowieczu. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska utworu są zgodne z programem poezji średniowiecznej. Jednocześnie jednak w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Renesansową tendencją jest też to iż utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecność liczby 3 i wielokrotność liczby 10 (3 księgi i 100 pieśni) to symbole doskonałości w średniowieczu.

1.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375)
„Dekameron”
Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów, którzy schronili się na wsi uciekając z miasta przez zarazą. Opowiadają sobie historie znane im z autopsji. Głównym tematem ich historii jest miłość cielesna, zmysłowa i namiętność przedstawiona jako przyjemność i dobro. Nowele Boccaccia ukazują życie we wszystkich jej przejawach, są to humor, ironia, troska, wzruszenie. Jest też erotyzm, zbrodnia, poświęcenie, chciwość, cnota.

1.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375)
„Sonety do Laury”
Cykl ten składa się z około 317 utworów napisanych po włosku. Prezentuje tu poezję miłosną - erotyki. Są to jej początki. W sonetach tych stara się on opisać miłość, uczucie doczesne, zajmuje się własnymi uczuciami, analizuje swoją psychikę. Jest szczery i spontaniczny. Opisuje kobietę ziemską czyli ideał doskonałości i piękna. Zauważa harmonię jej ciała i ducha. Autor dzieł naukowych, poświęconych kulturze starożytnego Rzymu.

1.1.4 MICHAŁ MONTAIGNE (1533 - 1592)
„Próby”
Zbiór luźnych przemyśleń o życiu (charakter autobiograficzny). Był inspirowany przez starożytnych filozofów. Dzieło to stanowi główny dokument literatury renesansowego sceptycyzmu powiązanego z hedonizmem i stoicyzmem. Ma ona charakter antropocentryczny. Występuje tu afirmacja niezależności i swobodnego rozwoju jednostki. Montaigne głosił tolerancję religijną, racjonalizmu i relatywizmu etycznego oraz uznania naturalnego rozumu ludzkiego za instancję rozstrzygającą. Zajmował on postawę laicką.

1.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553)
Francuzki pisarz i humanista, a z zawodu lekarz.
„Gargantua i Pantagruel”
Fantastyczno-satyryczna epopeja. Propagował on swobodny i wszechstronny rozwój człowieka zgodnie z prawami i wymogami natury. W dziele swym zawarł obraz współczesnego mu społeczeństwa, ostro wyszydzając przestarzałe instytucje feudalne. Niezwykłe bogactwo wyobraźni, rubaszny humor przechodzący w groteskę i parodię, realizm i często dosadność opisów, wielka swoboda słowotwórcza stanowią o walorach artystycznych dzieła.

1.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [GERHARD GERHARDS] (1469 - 1536)
Był to holenderski filolog, filozof, literat, teolog i pedagog. Był też czołowym humanistą renesansu. Piętnował nadużycia duchownych (korupcja, handel relikwiami itp.). Głosił umiłowanie wolności, prostoty i pokoju. Zabiegał o pogłębienie duchowej więzi z Jezusem Chrystusem przez modlitwę i dobre uczynki. Nie przystąpił do reformacji i polemizował z Marcinem Lutrem broniąc wolności woli ludzkiej i wartości uczynków człowieka. Wywarł duży wpływ na umysły swej epoki (również w Polsce). „Korespondencja Erazma z Polakami”, „List do króla Zygmunta I”, „Podręcznik żołnierza Chrystusowego”.

1.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535)
„Utopia”
Angielski mąż stanu i pisarz polityczny. Reprezentował idee społeczno-polityczne i filozofie. Przedstawił obraz państwa idealnego i systemu społecznego. Został oskarżony o zdradę i osadzony w więzieniu gdzie pisał listy. Skazany na śmierć. Wyrok wykonano.

1.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616)
Wybitny dramaturg angielski uchodzący za twórcę nowożytnego teatru. Był aktorem, dramaturgiem aż stał się dyrektorem. Gdy się wzbogacił stworzył grupę teatralną „The Globe”. Odgrywała ona jego sztuki. Napisał ich około 37.
 komedie
„Sen Nocy Letniej”, „Wieczór trzech króli”, „Jak wam się podoba”
 kroniki
„Juliusz Cezar”, „Ryszard III”
 tragedie
„Romeo i Julia”, „Hamlet”, „Otello”, „Król Lear”, „Makbet”
W komediach opisywał uroki życia i piękno przyrody. Głosił wiarę w człowieka i jego wartości w zwycięstwo dobra i sprawiedliwości. Podłożem zmiany nastroju w tragediach stała się obserwacja rzeczywistości, która ostudziła wiarę w ludzi, tragiczne zawiłości ludzkiego losu, zwątpienie w możliwość urzeczywistnienia pięknych ideałów. Tak więc w wielkich tragediach ukazywał dramatyczne ludzkie przeżycia:
 „Makbet” - żądza władzy, ambicje.
 „Romeo i Julia” - miłość nieszczęśliwych kochanków
 „Hamlet” - tragizm życia człowieka o pięknej niepospolitej duszy
 „Otello” - okrutna siła niszczycielskiej namiętności jaką jest zazdrość.

Cechy dramaturgii Szekspira:
1. mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności).
2. nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne).
3. zerwanie z trzema jednościami
4. rezygnacja z chóru
5. sceny zbiorowe
6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)
7. swobodna i umowna inscenizacja
8. odejście od zasady decorum
9. język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.

1.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616)
Hiszpański pisarz, twórca nowożytnej powieści europejskiej. Autor „Don Kichota”. Napisał około 20 utworów dramatycznych, wystawianych przez trupy aktorskie. Wydał w jednym tomie 8 komedii wzorowanych na dramaturgii Lopego de Vega i tyleż intermediów (scenki obyczajowe) stanowiącą najwartościowszą część jego dzieł.

„Don Kichot”
Parodia średniowiecznej powieści rycerskiej. Krytykuje jednocześnie społeczeństwo hiszpańskie. Don Kichot i jego giermek Sancho Pansa to symboliczne postacie o walorach ogólnoludzkich.
1.2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE
1.2.1 KONRAD CELTIS
 niemiec, humanista
 znalazł się w Akademii Krakowskiej
 założył towarzystwo Humanistyczne
 pisał ody, elegie, epigramaty
 posługiwał się klasyczną łaciną

1.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH)
 prześladowany przez papiestwo Włoch
 wykształcony, znał łacinę i posługiwał się nią
 nauczyciel synów Kazimierza Jagielończyka oraz doradca Jana Olbrachta
 pisał elegie i epigramaty
1.3 WIELCY POLACY I ICH WKŁAD
1.3.1 MIKOŁAJ REJ
 ojciec polskiej literatury pięknej
 pisał dzieła oryginalne, ukazujące obraz życia narodu, w Renesansie Naród to szlachta i ludzie z wyższych warstw społecznych
 pierwszy świecki autor
 miał oryginalny styl i pisarski język, który przypominał język mówiony
 był gawędziarzem
 chciał po przez swoje utwory stworzyć dla szlachty szkołę
 mówił jak żyć i postępować
 realistycznie opisał obyczajowość
 pierwszy wprowadził do literatury chłopa i to wypowiadającego i krytykującego wyższe stany
 słynne są jego słowa „Polacy nie gęsi i swój język mają”
 twórca piszący po polsku, samouk
 zostawił po sobie duży dorobek, pisał dużo i szybko bez zbytniej pieczołowitości  dlatego jego styl określa się jako mało wypracowany.

1.3.2 JAN KOCHANOWSKI
 najwybitniejszy twórca renesansu
 dbał o swój styl, formę uprawianych gatunków, artyzm języka i wszechstronną wiedzę
 znał łacinę, grekę, hebrajski
 studiował epokę starożytną (filozofię i sztukę)
 znał dzieła Erazma z Rotterdamu i innych mu współczesnych twórców
 nawiązywał do antyku min. w gatunkach literackich (pieśni, fraszki, dramat klasyczny, elegie)
 propagował starożytne filozofie i odwoływał się do twórczości Horacego
 podejmował motywy mitologii i literatury greckiej
 przetłumaczył psalmy Starego Testamentu (Psałterz Dawidów)
 uważał, że świat to jedna harmonia
 widział wielkie wartości natury i wsi
 wielbi człowieka
 głosi epikureizm i stoicyzm.