Stan wojenny w Polsce

13 grudnia 1981 r. Rada Państwa wprowadziła na terenie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej stan wojenny. Władzę przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) z generałem Wojciechem Jaruzelskim na czele. W dzienniku telewizyjnym o godz. 19:30 gen. Wojciech Jaruzelski wygłosił przemówienie wyjaśniające zainstniałą sytuację:
„[...] Obywatelki i obywatele Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej!
Zwracam się do Was jako żołnierz i jako szef rządu polskiego. Zwracam się do was w sprawach wagi najwyższej. Ojczyzna nasza stanęła nad przepaścią. [...] Szeroko rozlewa się po kraju fala zuchwałych przestępstw, napadów i włamań. Rosną milionowe fortuny rekinów podziemia gospodarczego. Chaos i demoralizacja przybrały rozmiar klęski. Naród osiągnął granice wytrzymałości psychicznej. Wielu ludzi ogarnia rozpacz.
Już nie dni, lecz godziny przybliżają ogólnonarodową katastrofę. [...] Historia oceni nasze działania. [...] Ogłaszam, że w dniu dzisiejszym ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Rada Państwa w zgodzie z postanowieniami konstytucji, wprowadziła dziś o północy stan wojenny na obszarze całego kraju. [...] W imię interesu narodowego dokonano zapobiegawczo internowania grupy osób zagrażających bezpieczeństwu państwa. W grupie tej znajdują się ekstremalni działacze „Solidarności” oraz nielegalnych organizacji państwowych.[...]

Jednocześnie władze przerwały wszystkie połączenia telefoniczne i teleksowe, zamknęły porty, lotniska i przejścia graniczne, wojsko zablokowało dojazdy do miast. Wprowadzono godzinę milicyjną od 22 do 6 rano oraz zawieszono naukę w szkołach i na uczelniach. Ograniczono komunikację międzymiastową – aby opuścić miejsce zameldowania należało mieć przepustkę. Wprowadzono ścisłą cenzurę, a korespondencję sprawdzano. W radiu nadawano jedynie komunikaty rządowe, a w telewizji występowali spikerzy w wojskowych mundurach

Od tego dnia zaczęły się masowe internowania działaczy „Solidarności”, których Służba Bezpieczeństwa i milicja szukała w domach, przeprowadzając rewizje w poszukiwaniu materiałów (ulotek, biuletynów) solidarnościowych. Szacuje się, że aresztowano ok. 10 tys. wsób, w tym także kilku byłych wysokich urzędników państwowych.

Na ulice patrolowało wojsko oraz ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej). Na drogi wyjechały czołgi i transportery opancerzone. Zomowcy stojąc na mrozie ogrzewali się przy koksownikach. Zmilitaryzowano większość zakładów przemysłowych.

Przyczyny wprowadzenia stanu wojennego

Głównymi przyczynami była bardzo zła sytuacja gospodarcza kraju (konieczność spłaty kredytów zaciągniętych w larach 70-tych przez E. Gierka oraz niegospodarność państwa), zagrożenie władzy ludowej, gdyż mogło dojść do zbrojnego powstania, podobnego jak na Węgrzech w 1953 r. lub w Czechosłowacji w 1968 r., a w konsekwencji możliwość interwencji wojsk Układu Warszawskiego. Cały świat widział opozycję skupioną w NSZZ „Solidarność”, która strajkując potrafiła często wymóc na rządzie swoje postulaty. Dla komunistów była ona zagrożeniem dla ich władzy. Stan wojenny mogł zlegalizować wiele działań totalitarnych i niezgodnych z Prawami Człowieka, tj.kontrola korespondencji, zabójstwa działaczy opozycyjnych. Duży wpływ miał też brak bezpieczeństwa energetycznego Polski tamtej zimy.

Stan wojenny, jak orzekł Sejm III RP, został wprowadzony niezgodnie z obowiązującym wtedy prawem, ponieważ Rada Państwa, zgodnie z Konstytucją z 1976 r., mogła wydawać dekrety z mocą ustaw jedynie wtedy, gdy nie obradował Sejm, a w tym czasie trwała sesja Sejmu. Gen. Jaruzelski tłumaczył później swą decyzję jako „mniejsze zło” („większym” miała być interwencja wojsk Układu Warszawskiego). Jednak nie wyjaśnia to faktu, że stan wojenny był konieczny. Jego skutki działały jeszcze przez wiele lat, pomijając znaczne utrudnienia życia w czasie jego trwania oraz śmierć wielu niewinnych ludzi.

Przebieg

13 grudnia1981 r (niedziela), w nocy władzę przejęła WRON, o czym poinformowała dopiero o godz. 19:30. Tego dnia zaczęły się masowe internowania działaczy „Solidarności”.
14 grudnia „Solidarność” w odpowiedzi na działania władz, zaczęła organizację masowych strajków. Wojsko otoczyło Stocznię Gdańską, zakład pracy najważniejszych członków „Solidarności”, m.in. Lecha Wałęsy.
15 grudnia odbyła się pacyfikacja strajkującej kopalni „Manifest lipcowy”.
16 grudnia podczas pacyfikacji przez pluton specjalny ZOMO kopalni „Wujek” zginęło 9 górników, a 21 zostało rannych.
17 grudnia ZOMO rozbija manifestacje w Gdańsku i w Krakowie. W Gdańsku ginie jedna osoba a dwie inne zostają ranne.
20 grudnia 1981 - koniec strajku w Porcie Gdańskim.
21 grudnia 1981 - Ambasador PRL w Stanach Zjednoczonych Romuald Spasowski prosi o azyl polityczny. Sąd wojskowy w PRL zaocznie skazuje go potem na karę śmierci
23 grudnia 1981 - pacyfikacja Huty Katowice. Stany Zjednoczone wprowadzają sankcje gospodarcze przeciwko PRL.
28 grudnia 1981 - pacyfikacja kopalnii Piast, koniec ostatniego strajku okupacyjnego. Ambasador PRL w Japonii Zdzisław Rurarz prosi o azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. Zostanie on zaocznie skazany na karę śmierci przez sąd wojskowy.
4 stycznia 1982 - wznowienie zajęć w szkołach.
6 stycznia 1982 - władze rozwiązują Niezależne Zrzeszenie Studentów.
1 lutego 1982 - podwyżka cen.
5 lutego 1982 - rozpoczynają się, najpierw w Świdniku, potem w innych miastach, manifestacje spacerowe – podczas trwania Dziennika Telewizyjnego ludzie masowo wychodzili „na spacer”, demonstrując w ten sposób swą niechęć do rządu oraz brak wiary informacjom propagandowym podawanym w telewizji publicznej.
8 lutego 1982 - wznowienie zajęć na wyższych uczelniach.
11 lutego 1982 - celem zwalczenia manifestacji spacerowych w Świdniku wprowadza się godzinę milicyjną od 19:30.
22 kwietnia 1982 - powstaje Tymczasowa Komisja Koordynacyjna Solidarności.
31 sierpnia 1982 - demonstracje w całym kraju w rocznicę porozumień sierpniowych. Trzech demonstrantów zabitych przez milicję w Lubinie.
31 grudnia 1982 - zawieszenie stanu wojennego
14 maja 1983 - milicjanci zamordowali Grzegorza Przemyka.
19 maja 1983 - pogrzeb Grzegorza Przemyka.
22 lipca 1983 - zniesienie stanu wojennego, rozwiązanie WRON.

Na uwagę zasługują liczne zabójstwa, głównie demostrantów oraz strajkujących. Najgłośniejsza jest z pewnością sprawa pacyfikacji kopalni „Wujek”, proces zomowców oraz gen. Kiszczaka odpowiedzialnego za wydanie rozkazu użycia broni wciąż trwa. Ostatnio gen. Kiszczak został nawet skazany na dwa lata więzienia w zawieszeniu. Drugą sprawą jest morderstwo ks. Jerzego Popiełuszki, którego dokonali oficerowie milicji. Popiełuszko był znany na całą Polskę ze swoich mszy odprawianych za ojczyznę.

„Solidarność”, pomimo delegalizacji, podczas stanu wojennego działała dość podobnie jak Armia Krajowa podczas II wojny światowej. Wydawano wiele czasopism podziemnych, rozrzucano ulotki, działano w konspiracji, urządzano manifestacje i wiece. Dużą rolę w oporze przeciwko władzom komunistyczym odgrywał Kościół katolicki, wraz z prymasem J. Glempem i papieżem K. Wojtyłą.
Skutki wprowadzenia stanu wojennego

Najgorszym skutkiem był bardzo poważny kryzys gospodarczy, spowodowany ciągłymi strajkami robotników, hiperinflacją oraz wprowadzeniem reglamentacji na większość towarów, gdyż brakowało ich w sklepach. Reglamentacja nie rozwiązała jednak problemu produkcji, towarów nadal brakowało, kartki uległy dewaluacji, a ludność nie miała podstawowych artykułów. Poza tym kartki umożliwiły bardzo wiele nadużyć ze strony sprzedawców, którzy sprzedawali towary po własnej cenie. Kryzys wzmogły dodatkowo sankcje gospodarcze oraz embargo nałożone na PRL przez USA.

PRL znacznie straciła także w oczach opinii publicznej, za to „Solidarność” stała się znana. Rząd amerykański wspierał ją finansowo. Dodatkowo Lech Wałęsa dostał Pokojową Nagrodę Nobla. Jednak za śmierć wielu osób nigdy milicjanci lub żołnierze nie poniosą konsekwencji.

Mimo, że WRON została rozwiązana, ci sami ludzie rządzili do 1989 r., a obecny rząd także wywodzi się od nich.

Zakończenie

Ustalenia wynikające z prezentacji badań, a także próby ich interpretacji można sprowadzić do kilku generalnych wniosków:
1/ Wprowadzenie stanu wojennego spowodowało w pierwszym okresie szok w społeczeństwie polskim. W późniejszym okresie stany lękowe dzięki wielopłaszczyznowej racjonalizacji straciły paraliżującą siłę.
2/ Stan wojenny wbrew opinii oficjalnej propagandy nigdy nie został zaakceptowany jako konieczna decyzja suwerennej władzy polskiej. Grudniowa decyzja w opinii badanych została uznana jako narzucenie woli obcego mocarstwa rodakom, jako decyzja niesłuszna i nieskuteczna dla wyprowadzenia kraju z kryzysu. Wręcz przeciwnie stan wojenny pogłębił kryzys gospodarczy i spowoduje zupełną izolację władzy i społeczeństwa.
3/ Sprzeciw społeczny skierowany przeciwko juncie Jaruzelskiego powinien owocować powstaniem niezależnych od władzy organizacji w postaci kontynuowania działalności NSZZ „Solidarność”, obiegu swobodnej informacji w postaci gazetek, biuletynów, książek. Niezbędną sprawą jest również niesienie pomocy wszystkim ofiarom stanu wojennego.
4/ Wizja kraju i „Solidarności” po stanie wojennym (Styczeń 82) to głęboki pesymizm wypływający z bezwzględnego postępowania władz, oraz wiara, która nie pozwoli na dezintegrację ludzkich postaw i atomizację grup i środowisk społecznych.