Socjologia pracy

Wykład I, 25.02.2004r.

SOCJOLOGIA PRACY-dział socjologii ogólnej, zajmuje się zachowaniem ludzi w procesie pracy, bada pracę jako proces społeczny.
PROCES-seria następujących po sobie zjawisk(te zjawiska mają charakter społeczno-socjalny pracy).
Charakter społeczny polega na badaniu tych zjawisk, które mają wpływ na człowieka, na otoczenie w sensie socjologicznym. Pracujemy, aby zaspokoić potrzeby egzystencjalne i społeczno-kulturowe.
Socjologia pracy zakłada, że praca oddziałowywuje na nas i wpływa na zmiany społeczne: etapy rozwoju, warsztat rzemieślniczy, monofaktura, społeczeństwa przedindustrialne, społeczeństwa industrialne, społeczeństwa postindustrialne(informacyjne).
AUTOMACJA- epoka mózgów elektronicznych
Socjologia pracy ma swoje teorie, metody(aspekt poznawczy, aspekt pragmatyczny).Stosuje te same metody i techniki, co socjologia ogólna.
Socjologia pracy zajmuje się pracą ludzką wykonywaną w dowolnym miejscu(człowiek i zakład pracy-każde miejsce wykonywania pracy).
PRACA:
-produkcyjna-jej efekty są widoczne i bezpośrednio konsumowane(w zakładzie pracy);
-nieprodukcyjna-nie tworzymy dóbr materialnych.
SOCJOLOGIA PRACY: Dział socjologii przemysłu-zajmuje się tylko pracą produkcyjną, przemysłową. Wpływ przemysłu na otoczenie, na człowieka. Każda nauka społeczna powinna korzystać z innych nauk społecznych, które ułatwiają lepszą orientację.
SOCJOLOGIA PRACY KORZYSTA Z:
1.psychologii pracy- motywacje, procesy psychologiczne, itp.;
2.fizjologii pracy-bada zdolności organizmu człowieka do pracy oraz ustala optymalne warunki pracy tak, aby wykluczyć możliwe choroby i zmęczenie;
3.ergonomia-bada przystosowanie maszyn i narzędzi do człowieka(„ergos”- praca, ”nomos”- ciężar);
4.ekonomia ogólna-bada rynek, popyt, podaż, zatrudnienie, itp.;
5.socjologia gospodarcza- W.Morawski, prof.Patrycki: ”Wstęp do teorii pracy gospodarczej”;
6.teoria organizacji i zarządzania pracy;
7.ekonomia przemysłu-bada działalność instytucji przemysłowych z punktu widzenia ich ekektywności ekonomicznej.
Podstawowy przedmiot socjologii pracy= praca ludzka w różnych formach i fazach.
Praca, aby miała charakter ludzki musi być:
*świadoma-wynikająca z rozumu;
*dobrowolna-człowiek podejmuje ją z własnej woli.
Inne byty nie posiadają tych cech, ponieważ ich praca jest zakodowana. Dlatego one nie odpowiadają za swoją pracę, ich wynagrodzeniem jest możliwość życia. Praca sprawia, że człowiek, jest kimś, coś znaczy, integruje się z innymi, spełnia się i rozwija(osobowość, ”ja”).Praca sytuuje nas w strukturze społecznej(prestiż, pozycja społeczna, szacunek).”Praca stwarza człowieka”- pozwala mu się doskonalić.
Istnieje wiele definicji pracy.
Definicja prakseologiczna pracy: PRAKSEOLOGIA- nauka o sprawnym działaniu(Tadeusz Kotarbiński).Praca to wszelki splot czynów mający charakter pokonywania trudności dla uczynienia zadość czyimś istotnym problemom(Tadeusz Kotarbiński).
Definicja ekonomiczna pracy:(Langa Oskar)-Praca jest zespołem czynności wykonywanych w procesie produkcji, a mających na celu wytwarzanie dóbr- tj. przedmiotów służących do zaspokajania potrzeb ludzkich, „Ekonomia polityczna”.
Definicja filozoficzno- ekonomiczna pracy: (K.Marks)- Praca jest powszechnym warunkiem wymiany materii między człowiekiem a przyrodą, wiecznym, naturalnym warunkiem życia ludzkiego, a ponadto czymś niezależnym od jakiejkolwiek formy życia ludzkiego, natomiast czymś wspólnym, wszystkim, jego formą społeczną.
Definicja socjologiczna pracy: (J. Szczepański)- Pracą jest każda celowa czynność, prowadząca do zaspokajania dowolnych potrzeb ludzkich, posiadająca społeczną doniosłość, zapewniająca jednostką i grupą określoną pozycję w społ. „Jak pracuje człowiek?”.
Definicja filozoficzno- teologiczna pracy: (Św. Tomasz z Akwinu)- Praca jest aktualizacją potencjalności przyrody i człowieka, służą Bogu i człowiekowi, radością i znojem, ekspjacią i formą doskonalenia, „Zagadnienia pracy u św. Tomasza”.
Wszystkie definicje podkreślają, że praca to droga doskonalenia człowieka, że jest to zespół czynności, polega na przetwarzaniu.
Praca wyraża nasz styl, sposób życia, wyraża się poziom aspiracji, dążeń, kształtuje wartości. Praca nas rozszyfrowywuje.
Motywy pracy człowieka: ekonomiczne, egzystencjalne, psychologiczne, społeczne, religijne, patriotyczne, polityczne, partyjne.
Każda praca ma charakter indywidualny, jak i społeczny(owoce pracy są konsumowane przez innych, itd.). Nie ma anonimowej pracy, praca jest do rozszyfrowania, potrafimy odnaleźć autora pracy, „Rzecz mała swego pana”. Praca wiąże się z etyką, moralnością, zespołem norm i wartości (etos pracy).
ETOS PRACY- zbiór reguł moralnych, etycznych, określających pracę ludzką. Praca musi być pracą świadomą i dobrowolną. Musi mieć charakter twórczy.
Praca musi być zrelacjonalizowana, uporządkowana- jeśli chodzi o organizację pracy.
SOCJOLOGIA ORGANIZACJI- powstała w drugiej połowie lat ’60- tych (jako nauka), jest refleksją socjologiczną, towarzyszącą wszelkiego rodzaju procesom organizowania się ludzi w pracy.
3 znaczenia organizacji: 1.w znaczeniu atrybutowym- organizacja jako cecha rzeczy zorganizowanej, coś jest zorganizowane; 2.w sensie czynnościowym- oznacza procesy organizowania się; 3.w sensie rzeczowym- rzecz zorganizowana.
ORGANIZACJA- są to powtarzające się i skoordynowane stosunki społeczne wśród wzajemnie zależnych osób czy grup.
ORGANIZACJA- to ogół sposobów zarządzania ludźmi i zasobami. Oznacza grupę celową, która w sposób zorganizowany, zmierza do określonych celów. Może oznaczać sposoby koordynowania czynności, sposoby zarządzania ludźmi i różnymi środkami działania, sposoby koordynowania różnych wysiłków ludzkich. Cele organizacji spełniamy wtedy, jeśli potrafimy kierować i zarządzać ludźmi i zasobami.
ZARZĄDZANIE- jest to działanie polegające na spowodowaniu funkcjonowania rzeczy lub organizacji lub osób zgodnie z wytyczonymi przez zarządzającego celami. Istotą zarządzania jest formułowanie celów działania, pozyskiwanie i rozmieszczanie zasobów, planowanie i kontrolowanie realizacji działań. Dotyczy zarządzania ludźmi i rzeczami (zasobami).
KIEROWANIE- dotyczy tylko zarządzania ludźmi.
Bez kierowania i zarządzania nie mogą prawidłowo funkcjonować zakłady pracy.
W. TAYLOR (1856- 1917)- Twórca teorii organizacji i zarządzania. Pracował w Filadelfii, w zakładach stalowych. Zaczął pracować jako zwykły robotnik, ciągle się uczył i awansował. W końcu został głównym inżynierem. Żył w okresie ewolucji przemysłowej. Zauważył, że ludzie dużo pracują, a ich efektywność jest mała. Chciał wytłumaczyć to zjawisko. Stwierdził, że źle są zorganizowane czynności, są źle wkomponowane w czas, nie są standaryzowane. Należy: określić wymagane czynności, umieścić je w czasie, standaryzować je. Podstawowym źródłem problemu była zła organizacja pracy. Taylor wprowadzał w życie opracowania naukowe, dzięki czemu efektywność wzrosła.
1.ZAŁOŻENIA: *należy określić ilość czynności koniecznych do wykonania cech; *należy umieścić je w czasie; *należy sprowadzić je do najprostszych czynności(standaryzacja).
2.Im wyższy stopień specjalizacji pracy, tym bardziej wyspecjalizowane czynności. Istotną rolę odgrywa nawyk i uprawa(doświadczenia).
3.Pracę należy kontrolować i oceniać. Kontrola i ocena są mechanizmem właściwego wynagradzania.
REGUŁY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI PRACY: 1.Należy oddzielić przygotowanie pracy od wykonastwa; 2.Należy dokładnie ustalić sposoby wykonywania działań; 3.Należy wszystkie fazy pracy kontrolować.
Motywy ekonomiczne oraz indywidualne podejście do pracowników. „Głównym celem zarządzania powinno być zapewnienie maksymalnej pomyślności pracodawcy w połączeniu z maksymalną pomyślnością każdego pracownika”. Pracodawca i pracownik mają podstawowe wspólne interesy. Dlaczego ich nie realizują? 3 PRZYCZYNY: 1.obawa ze strony pracownika, że wzrost wydajności pracy będzie prowadził do bezrobocia; 2.złe systemy zarządzania, które ponoszą winę za istnienie tej obawy; 3.nieefektywne metody pracy.
KAROL ADAMECKI(1866- 1933)- Urodził się w Dąbrowie Górniczej. Jego ojciec był sztygarem. Jego siostra Julia była nauczycielką w Łodzi. Dzięki ojcu Adamiecki ukończył szkołę, później w Petersburgu w 1891r. Ukończył studia. Został inżynierem technologiem. Wrócił do Dąbrowy Górniczej- pracował w walcowni. Odkrywał maszyny do pisania. Tam zaczął prowadzić badania nad naukową organizacją pracy. Opracował harmonogramy, które udowadniały, że mała efektywność spowodowana jest brakiem synchronizacji poszczególnych działań. Opisał harmonogramy umieszczenia pracy w czasie. W Warszawie założył biuro doradztwa. Zorganizował pierwszą katedrę zasad organizacji pracy przedsiębiorstw. W 1925r. Założył instytut naukowej organizacji, kierował nim do 1933r. Założył czasopismo naukowe „Przegląd organizacji”. Jego dzieła to: „O nauce organizacji”; „O istocie naukowej organizacji”; „Krótki zarys historii rozwoju naukowej organizacji w Polsce na tle rozwoju innych krajów”- w czasopiśmie „Przegląd organizacji, w 1925r., w numerze 5.
ADAMIECKI SFORMUŁOWAŁ 3 REGUŁY (PRAWA) DOBREJ ORGANIZACJI: 1.Prawo stopniowego wprowadzania innowacji: we wszystkich wypadkach, gdy mamy do czynienia z pracą ludzką, fizyczną czy umysłową, wprowadzenie lepszej organizacji powinno dokonywać się stopniowo, w przeciwnym razie wystąpią straty na pokonanie oporu; 2.Prawo harmonizacji działań: poszczególne działy przedsiębiorstwa powinny współdziałać ze sobą, czyli powinny mieć zsynchronizowane działania, jeżeli nie będzie tego warunku to poszczególne działy nie będą mogły za sobą nadążyć i nastąpi dezorganizacja przedsiębiorstwa; 3.Prawo optymalnej lub wzrastającej produkcji: każdy zakład ma swój szczyt produkcyjny, którego osiągnięcie pozwala wyrabiać najtaniej, ale przy dalszym śrubowaniu produkcji koszt przypadający na poszczególne wyroby nie będzie malał, ale wzrastał. Zarówno przeciążenie jak i niepełne wykorzystanie maszyn powoduje niepotrzebny wzrost kosztów produkcji.