II wojna światowa

We wrześniu 1939 roku naród polski tocząc sprawiedliwą wojnę o swe istnienie i niepodległy byt, wystawił ok. 1 miliona żołnierzy, z których w wcale padło lub odniosło rany ok. 200 tysięcy. Wojska hitlerowskie, mające znaczną przewagę, zwłaszcza w uzbrojeniu, straciły ok. 45 tysięcy ludzi, ok. 1000 wozów pancernych i 600 samolotów. Po klęsce wrześniowej podjęto we Francji odbudowę Polskich Sił Zbrojnych; w maju 1940 roku osiągnęły one liczebność ponad 80 tysięcy ludzi. Wzięły udział w walkach w Norwegii (Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod Narwikiem) i we Francji; po jej upadku ok. 20 tysięcy żołnierzy polskich ewakuowano do Wielkiej Brytanii, gdzie ponownie rozpoczęto odbudowę armii, korzystając z uzbrojenia i wyposażenia brytyjskiego. W kraju coraz szersze warstwy narodu ogarniał opór przeciwko okupantowi. Zbrojny ruch partyzancki, zapoczątkowany w 1942 roku, przybrał na sile zwłaszcza od wiosny 1943 roku. Ogromną rolę odegrała tu Gwardia Ludowa (w początkach 1944 roku przekształcona w Armię Ludową). Rozwijali też działalność zbrojną inne wojskowe organizacje konspiracyjne, głównie Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie. W 1944 roku w ruchu oporu zaangażowanych było ok. 500 tysięcy Polaków, z czego część uczestniczyła bezpośrednio w walce partyzanckiej (w połowie 1944 roku ponad 100 tysięcy partyzantów). Poza bezpośrednią walką zbrojną stosowano również inne formy oporu, jak sabotaż, dywersja, wywiad. Kilkadziesiąt tysięcy Polaków brało udział w ruchu oporu we wszystkich okupowanych krajach Europy, zwłaszcza w Związku Radzieckim, Francji, Czechosłowacji, Jugosławii i Belgii. W 1941 roku na skutek porozumienia między polskim rządem emigracyjnym a rządem radzieckim zaczęto w ZSRR organizować polskie oddziały wojskowe. Powstałe tam formacje wyprowadzano jednak ma Bliski Wschód, gdzie utworzono z nich 2 Korpus Polski, włączając doń (utworzoną w 1940 roku, walczącą w 1943 roku. 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki 12-13 października 1943 roku stoczyła pod Lenino swą pierwszą bitwę. Bitwa ta miała o wiele większe znaczenie polityczne niż taktyczne-była to pierwsza walka polskich Sił Zbrojnych, które zorganizowane zostały na nowych zasadach i nawiązały do rewolucyjnych tradycji narodu. W marcu 1944 roku 1 Korpus Polskich Sił Zbrojnych z ZSRR rozwiną się w 1 Armię Polską (78 tysięcy ludzi). 21 Lipca 1944 roku ukazał się dekret Krajowej Rady Narodowej o połączeniu 1 Armii z Armią Ludową i utworzenia jednolitego ludowego Wojska Polskiego. Wzięło ono u boku Armii Radzieckiej udział w wyzwaniu kraju, w 1944 roku walcząc nad środkową Wisłą i niosąc pomoc powstańcom warszawskim, a w 1945 roku wyzwalając Warszawę, przełamując obronę niemiecką na Wale Pomorskim, zdobywając Kołobrzeg i uczestnicząc w oswobodzeniu Gdańska, Gdyni i Szczecina. W 1945 roku, w końcowej fazie wojny, ludowe Wojsko Polskie osiągnęło liczebność ok. 400 tysięcy żołnierzy (47 związków taktycznych, 29 samodzielnych pułków, ponad 30 batalionów i kilkadziesiąt mniejszych oddziałów rodzajów wojsk i służb) w składzie 2 armii ogólno wojskowych, 1 Korpusu Pancernego i 1 Korpusu Lotniczego. W formatowaniu ludowego Wojska Polskiego ogromnej pomocy udzielił Związek Radziecki, dostarczając nie tylko uzbrojenia i wyposażenia, ale i doświadczonej kadry dowódczej. Podległe rządowi emigracyjnemu Polskie Siły Zbrojne osiągnęły 1 maja 1945 r. liczebność 194 500 żołnierzy. Ich jednostki lądowe walczyły we Włoszech (2. Korpus w 1944 r. pod Monte Cassino i Ankoną, w 1945 r. pod Bolonią) oraz w zachodniej Europie ( 1 Dywizja Pancerna w 1944 r. brała udział w bitwie pod Falaise , a następnie uczestniczyła w wyzwoleniu północnej Francji oraz Belgii i Holandii i dotarła w 1945 r. do Wilhelmshawen w Niemczech ; Samodzielna Brygada Spadochronowa walczyła pod Arnhem w Holandii ). Lotnictwo polskie na Zachodzie (14 dywizjonów) zadało poważne straty przeciwnikowi (podczas „bitwy o Wielką Brytanię” w 1940 r.), niszcząc łącznie 951 samolotów i 190 bomb latających. Poważny był też udział w walkach 1939-45 r. polskiej marynarki wojennej, korzystającej z baz brytyjskich.
W ostatecznym łamaniu oporu hitlerowskiego uczestniczyło, więc ok. 600 tys. żołnierzy polskich, wśród nich zaś 2\3 stanowili żołnierze ludowego Wojska Polskiego, biorącego udział w wielkich operacjach: berlińskiej, łużyckiej i praskiej. O zdobycie samego Berlina walczyły: 1 Dywizja Piechoty, 2 Pomorska Brygada Artylerii, 1 Samodzielna Brygada Moździerzy i 6 Batalion Pontonowo-Mostowy.