Zdążyć przed panem bogiem

Epoka
Współczesność
• Tragiczne doświadczenia II wojny światowej
• Holokaust

Dzieło
Zdążyć przed Panem Bogiem (1977)

Forma utworu
• Utwór niejednorodny: reportaż, wywiad, dokument beletryzowany, niekiedy też esej.
• Dwoje narratorów: reporterka rozmawiająca z Markiem Edelmanem oraz on sam, powracający w swych opowieściach do minionych wydarzeń (retrospekcje).
• Epizodyczność, brak uporządkowania wydarzeń – ich układ odpowiada chaotyczności wspomnień w ludzkiej pamięci.
• Dwie płaszczyzny wydarzeń: realia warszawskiego getta (1942 – 1943) oraz walka o życie chorych w klinice kardiochirurgicznej (okres powojenny).

Konteksty
W tekście dramatu można odnaleźć wiele nawiązań do innych utworów, zwłaszcza ważnych dzieł literatury polskiej. Najważniejsze konteksty interpretacyjne to:
• Hamlet Szekspira (śmierć Artura tak samo bezsensowna jak śmierć Hamleta; nadwrażliwość obydwu bohaterów )
• III cz. Dziadów Mickiewicza (Artur jak Konrad walczący bezskutecznie o „rząd dusz”)
• Wesele Wyspiańskiego (fascynacja prymitywem, konfrontacja dwóch grup społecznych i ocena społeczeństwa, słabość inteligencji, kończące obydwa utwory symboliczne sceny tańca)
• Moralność pani Dulskiej Zapolskiej (dramat rodzinny, konflikt pokoleń, Tango jako parodia dramatu rodzinnego)
• Ferdydurke Gombrowicza (problem Formy i nowoczesności – Młodziakowie, fascynacja parobkiem, groteskowa forma)
• Ślub Gombrowicza (groteska, motyw ślubu, problem Formy)
• Szewcy Witkacego (także obecność groteski, podobieństwo postaw szewców i Edka)
• Kartoteka Różewicza (podobny obraz powojennego świata – samotność jednostki, dezintegracja społeczeństwa)

Bohaterowie
• Marek Edelman (ur. 1921) – jedyny żyjący członek sztabu powstańczego Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po powstaniu w getcie wyprowadził swój oddział kanałami, potem walczył też w powstaniu warszawskim. W okresie powojennym został znanym kardiologiem i kardiochirurgiem, którego operacje niejednokrotnie ratowały ludzkie życie.

a) Getto:
• Mordechaj Anielewicz – komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej, zastrzelił się w czasie powstania.
• Adam Czerniaków – prezes gminy żydowskiej w getcie; wobec niemieckich żądań popełnił samobójstwo.
• Jurek Wilner – poeta i działacz ŻOB-u; aresztowany i torturowany nie wydał nikogo, później walczył w powstaniu w getcie (popełnił samobójstwo w bunkrze przy ul. Miłej).
• Michał Klepfisz – jeden z zapomnianych bohaterów; młody inżynier, który zasłonił swoim ciałem karabin maszynowy, by mógł przejść oddział powstańców.
• Tenenbaumowa – przełożona pielęgniarek, starająca się zachować pozory normalności w koszmarze getta; otrzymany numerek na życie oddała córce, a sama popełniła samobójstwo.

b) Klinika kardiochirurgiczna:
• Współpracownicy Edelmana: Profesor (Jan Moll) – dokonał wielu nowatorskich operacji, Elżbieta Chętkowska, Zofia Wróblówna, Aga Żuchowska.
• Pacjenci uratowani dzięki nowym metodom leczenia: pani Bubnerowa, Rudny, Rzewuski.

Zdążyć przed Panem Bogiem jako utwór o…
• zagładzie Żydów, realiach życia w warszawskim getcie,
• powstaniu w getcie (1943) przedstawionym we wstrząsający sposób,
• demitologizowaniu historii (np. przewartościowanie kwestii bohaterstwa),
• ludzkim zachowaniu w sytuacjach ekstremalnych,
• obronie ludzkich wartości, np. poczucia godności,
• życiu jako największej wartości (dwie perspektywy: getto i klinika kardiochirurgiczna),
• problemie ludzkiego pamiętania, różnicach między zapisem historycznym a zapisem pamięci.

Autor
Hanna Krall (ur. 1937)
Dziennikarka i pisarka, która straciła w czasie II wojny światowej wszystkich bliskich. Szczególnie często porusza problem zagłady Żydów, przedstawia losy zwykłych, prostych ludzi.

Ważniejsze utwory:
zbiory reportaży; Na wschód od Arbatu, Sześć odcieni bieli, powieść Hipnoza, Zdążyć przed Panem Bogiem, zbiór opowiadań Tam już nie ma żadnej rzeki (nominowany w 1999 do Nagrody Literackiej NIKE).'